Bonifatius: apostel der Duitsers en Friezen

Hoewel Bonifatius soms wel de apostel der Duitsers en Friezen wordt genoemd, heeft hij in Nederland en met name Friesland weinig bereikt op het gebied van bekeren. Hij is in Nederland voornamelijk bekend omdat hij bij Dokkum is vermoord. Zijn levenswerk was heidenen bekeren tot het christendom. Daarnaast wilde hij de al bekeerde mensen verlossen van het christendom zoals deze verspreid was door de Ierse missionarissen. Hij is vooral actief geweest in het gebied dat we tegenwoordig Duitsland noemen. Hij heeft daar vooral veel bereikt op het gebied van de organisatie van de kerk. Sint Lullus en Sint Sturmius waren twee van zijn volgelingen die na zijn dood zouden strijden om zijn botten. Deze vervelende strijd werd uiteindelijk door Sturmius gewonnen waardoor Bonifatius bij Fulda begraven werd.

• Leven van een martelaar
• De missies van Bonifatius
• Landing bij Wijk bij Duurstede
• Reis naar Rome
• Tweede reis naar Friesland
• Hervorming Frankische kerk
• Tactiek van Bonifatius om de heidenen te bekeren
• Omhakken heilige eik
• Medewerking van de Frankische koningen
• Dood van een martelaar
• Vita Bonifatius
• Motieven van de daders
• Lex Frisionum
• Betekenis Bonifatius inzake bekering Friezen en Duitsers
• Opvolgers Bonifatius

Leven van een martelaar

Hij werd geboren als Winfried, een naam die vredige vriend betekent, in Crediton, Zuid-Engeland, in het jaar 672 na Christus. Hij was van adel en familie van de Angelsaksische koning Richard van Wessex, die ook heilig is verklaard. Het verhaal gaat dat hij al van jongs af aan naar het klooster wilde maar dat zijn vader hem niet wilde laten gaan. Vlak voordat zijn vader dood ging liet hij Winfried toch naar het klooster gaan. Winfried studeerde ijverig en ging als prediker aan de slag. Hij was een bevlogen spreker die de mensen wist te boeien.

De missies van Bonifatius

In hem groeide een passie om de heidenen op het vasteland van Europa te bekeren. Hoewel er ook wel gezegd wordt dat hij niet zozeer de heidenen wilde bekeren maar hij wilde degenen die door de Ierse missionarissen bekeerd waren de juiste leer doen inzien.Rond zijn veertigste levensjaar in ongeveer 715, besloot hij pelgrim te worden voor Christus.

Landing bij Wijk bij Duurstede

Zijn eerste landing op het vasteland was bij het huidige Wijk bij Duurstede, dat destijds bij Friesland hoorde. Hij wilde de heidenen in hun eigen taal bekeren. Hetgeen niet moeilijk was omdat het oud Angelsaksisch veel leek op het oud Fries, dat in het toenmalige Friesland gesproken werd. De vijandschap tegen het missiewerk was daar zo groot dat Winfried gedwongen was terug te keren naar zijn vaderland. Vooral de Friese koning Radboud moest niets van hem hebben.

Reis naar Rome

In 718 ging Winfried opnieuw proberen om zijn missiewerk van de grond te krijgen. Hij ging naar Rome en vroeg de toenmalige paus Gregorius II om relikwieën en een pauselijke volmacht om in Duitsland zijn zendingswerk te mogen verrichten. Winfried vroeg de paus om hem het gebied Thüringen toe te wijzen. De paus verleende hem die volmacht en gaf hem de naam van een Romeinse Heilige Bonifatius genaamd. De naam komt van Bonum Fari en staat voor het goede boodschappen.

Tweede reis naar Friesland

Toen in 719 koning Radboud stierf ging hij opnieuw naar Friesland om daar Willibrord te helpen. In 722 vertrok hij naar Hessen in Duitsland waar het hem wel lukt om duizenden heidenen te bekeren. In 723 werd hij door de paus benoemd tot bisschop van Duitsland. Hij moest wel een eed afleggen dat hij alles in het werk zou stellen om de belangen van de kerk en de paus te bevorderen. In 732 werd hij aartsbisschop van Duitsland. Hij had er in relatief korte tijd voor gezorgd dat er in Duitsland diverse kloosters en parochiekerken uit de grond waren gestampt en dat er verschillende bisschopszetels waren. Nadat de kerk in Duitsland enigszins georganiseerd was kon Bonifatius aan de door hem gestelde taak beginnen namelijk de hervorming van de Frankische kerk.

Hervorming Frankische kerk

Een aantal kwesties waar Bonifatius tegen aanliep en waar hij graag iets aan wilde doen hadden te maken met het feit dat de Franken in een eerder stadium blootgesteld waren aan het Ierse christendom dat wezenlijk anders was dan het Romeinse christendom. Bonifatius hing de strengere Romeinse leer aan en zag niets in de levensstijl van de bisschoppen en priesters van de Frankische kerk. Hij was tegen hun zucht naar luxe en genot, het gehuwde priesterschap en het benoemen van (geest)-verwanten op belangrijke posities. Daarnaast werden bisschopszetels door Frankische adel gevestigd terwijl zij niet geestelijk waren geschoold en ze problemen hadden met het celibaat en het verbod op de jacht.

Tactiek van Bonifatius om de heidenen te bekeren

Zijn strategie was er op gericht om de plaatselijke leiders, koningen voor zich te winnen, en deze te bekeren. Het was niet zo dat mensen afzonderlijk werden bekeerd maar ze volgden hun leiders. Bonifatius liet zich voornamelijk bijstaan door vertrouwelingen en familie. De heiligen Sturmius en Lullus waren trouwe aanhangers van hem en Lullus was zelfs familie van hem. Hij was niet iemand van het veldwerk, hij hield er meer van om geloofscampagnes te voeren.

Omhakken heilige eik

Hij was de man van het grootse vertoon. Zo wil het verhaal dat toen hij onderweg was van Rome naar Thüringen hij bij de stad Geismar heidenen rond een eikenboom zag knielen. De eikenboom was heilig voor de heidenen en aan hun god Thor gewijd. De heidenen geloofden dat als de boom letsel werd toegebracht dat de dader gestraft zou worden door de goden. Bonifatius ging de boom met een bijl te lijf en hakte hem samen met zijn volgelingen om. Toen de boom omviel gebeurde er niets. Geen wraak van de goden, geen donder en geen bliksem. De heidenen zouden zich bedrogen hebben gevoeld door hun priesters en velen zouden zich bekeerd hebben tot het christendom.

Medewerking van de Frankische koningen

De gebieden Thuringen en Hessen waren relatief eenvoudig te bekeren omdat de plaatselijke bevolking niet zo gecharmeerd was van de Saksische overheersing, die tijdelijk van hun gebied bezit genomen hadden. De plaatselijke bevolking wilden niets weten van hun overheersers en zeker niet van hun religie. De Franken die Bonifatius beschermden en hielpen zagen in dat er voor hun winst te behalen viel door het veroveren en in beslag nemen van de eigendommen van de Saksen. Op een gegeven moment werd Bonifatius door zijn Frankische beschermers op een zijspoor gezet omdat hij te fanatiek was. Hij wilde aartsbisschop van Keulen worden maar kreeg die zetel niet, hij moest genoegen nemen met de minder belangrijke zetel Mainz.

Dood van een martelaar

Bonifatius had Lullus aangesteld als koorbisschop van Mainz en deze zou hem ook na zijn dood opvolgen als aartsbisschop. Door deze zet had hij zijn handen vrij om voor een derde en laatste keer naar Friesland te gaan. In zijn heiligenleven staat het zo beschreven dat Bonifatius voor zijn vertrek afscheid nam van zijn leerlingen alsof hij wist dat hij niet zou wederkeren. Toen ze onderweg in Friesland overvallen werden op klaarlichte dag door een troep Friezen zou hij gezegd hebben niet te willen vechten en in plaats daarvan gingen ze bidden. Hij en ongeveer 52 van zijn vertrouwelingen vonden de dood. Dit gebeurde waarschijnlijk op 5 juni 754.

Vita Bonifatius

Zijn heiligenleven oftewel hagiografie werd geschreven door Willibald, een familielid van hem. Na de dood van Bonifatius ontstond er een strijd tussen twee van zijn meest geliefde vertrouwelingen Sturmius en Lullus over zijn stoffelijk overschot.

Motieven van de daders

Volgens Willibald zou het motief van de daders goud en zilver zijn geweest, een roofmoord dus. Bonifatius reisde niet alleen maar met een groot aantal volgelingen en wapenknechten, een roofmoord lijkt dus niet erg waarschijnlijk. Het lijkt er meer op dat het om een georganiseerde actie van de Friezen ging.

Lex Frisionum

Op basis van hun wet de Lex Frisionum hadden ze het recht om heiligschenners met de dood te bestraffen. Bonifatius had de gewoonte om de heilige plekken van de heidenen te vernietigen. Vanuit Fries oogpunt was dit geen moord want moord was een oneervolle daad, maar een gepaste straf voor een heiligschennis. Door de manier waarop hij zijn missiewerk aanpakte provoceerde hij de heidenen en dat is voor hem waarschijnlijk fataal geweest.

Betekenis Bonifatius inzake bekering Friezen en Duitsers

Bonifatius bracht slechts korte tijd door in Friesland en ging als een olifant in een porseleinkast tekeer om de heidenen te bekeren. Hij kwam met groot vertoon een gebied binnen en begon dan de heiligdommen te vernietigen. Hij deed weinig tot niets om het vertrouwen van de plaatselijke bevolking te winnen. Hij is meer succesvol geweest in Duitsland waar hij de kerk wist te organiseren.

Opvolgers Bonifatius

Zijn opvolgers in Friesland Willehad en Liudger waren succesvoller. Zij namen de tijd om het vertrouwen van de elite te winnen en maakten gebruik van hun eigen adellijke netwerken. Willehad had als voordeel dat hij verwant was aan de zeer geliefde Willibrord en Liudger had als voordeel dat hij een Fries was en ook van adel. Zij namen de tijd om te netwerken en langdurig aanwezig te zijn in de gebieden die ze wilden kerstenen.