Augustinus' visies tijdens de Pelagiaanse controverse

Augustinus van Hippo, ofwel Sint-Augustinus, wordt als een van de grootste kerkvaders gezien. Binnen zijn theologie bestonden er twee belangrijke discussies: de discussie met de Donatisten, die ging over de sacramenten en de Kerk, en de discussie met de Pelagianen over de genade. Deze laatste discussie brengt een aantal visies van Augustinus naar voren die ook nu nog als van groot belang worden gezien binnen de christelijke theologie: de erfzonde, vrije wil, predestinatie, genade en de kinderdoop.

Over Augustinus

Aurelius Augustinus, geboren in Afrika in 354, was in zijn jeugd een heiden. Na het lezen van het geschrift van Cicero, de ‘Hortensius’, waarin de lezer wordt aangespoord een filosofisch leven te leiden, begon hij een zoektocht naar de wijsheid. Augustinus kwam op zijn weg naar de wijsheid tot het manicheïsme, en vervolgens het scepticisme, maar zijn kennismaking met het platonisme heeft hem het meest geholpen bij het voltooien van zijn zoektocht; het hielp hem bij het accepteren van het christelijke geloof, wat uiteindelijk voor hem de ultieme wijsheid inhield. In het jaar 368 bekeerde Augustinus zich dan ook tot het Christendom en werd vervolgens bisschop van de Noord-Afrikaanse havenstad Hippo. Dit is ook de plaats waar hij op 28 augustus 430 zijn laatste adem uitblies.

De Pelagiaanse controverse

Pelagianen is een verzamelnaam voor verschillende soorten christenen, die van mening waren dat de vrije wil noodzakelijk is voor het ontvangen van Gods genade. De naam is afgeleid van Pelagius, een monnik en gevierd religieus leider die bekend stond om zijn ascetische levenswijze. Deze levenswijze was de aanleiding tot zijn protesten tegen Augustinus' ideeën over de genade, omdat hij bang was dat deze ideeën ervoor zouden zorgen dat mensen de zonde gingen goedpraten door te zeggen dat het nou eenmaal van nature eigen is aan de mens. Pelagiaan Caelestius was van mening dat er geen sprake is van de oorsprongszonde en de kinderdoop enkel nodig is om toegang te krijgen tot het eeuwige leven, niet om zonden weg te nemen.

De Pelagianen verschilden op deze punten in mening met die van Augustinus, maar pas toen Caelestius beschuldigd werd van het verspreiden van een valse leer begon de controverse echt en kwamen de Pelagianen en Augustinus lijnrecht tegenover elkaar te staan.

Augustinus' visies

Kinderdoop

Volgens de kerkelijke traditie ter vergeving van zonden moeten baby’s gedoopt worden. Aan de hand van deze traditie stelde Augustinus vast dat baby’s dus wel zonde in zich moeten hebben, anders zou de kinderdoop geen zin hebben. Maar waar kwam deze zonde dan vandaan? Om deze vraag te beantwoorden kwam hij op de theorie over het bestaan van de erfzonde of oorsprongszonde.

Oorsprongszonde

De oorsprongszonde is het kernpunt van Augustinus’ denken. Hij zegt dat God de mens in eerste instantie zo heeft gemaakt dat deze kan kiezen tussen goed en kwaad, maar met de zondeval is er voor het kwade gekozen en hierdoor is de vrije wil om Gods wil te doen verloren gegaan. Deze oorsprongszonde wordt ook wel de erfzonde genoemd, omdat deze zonde volgens Augustinus door iedereen wordt geërfd. Alleen door middel van Gods genade is er dan nog redding mogelijk.

Vrije wil, predestinatie en genade

De erfzonde zorgt er dus voor dat de mens al vanaf de geboorte genade nodig heeft, maar volgens Augustinus is dit niet voor iedereen weggelegd. Volgens zijn predestinatieleer krijgen alleen zij die uitverkoren zijn deze genade. Dit zou erop wijzen dat God van tevoren heeft besloten wie genade ontvangt, en de vrije wil dus volledig wegvalt. Toch weet Augustinus de vrije wil in zijn visie in te passen. Wie de genade hebben ontvangen hebben namelijk de keuze om het goede te doen. Het is dus onmogelijk om vrijwillig het goede te doen zonder Gods genade, maar er is wel de keuze om het goede te doen wanneer deze is ontvangen.

Conclusie

Onder andere tijdens de Pelagiaanse controverse had Kerkvader Augustinus een aantal visies die belangrijk zijn geworden binnen de christelijke theologie. Om het dopen van baby's te verklaren sprak hij over de erfzonde waarbij ieder mens de zonde van Adam erft en dus al zondig is bij de geboorte. Alleen Gods genade kan de mens redden, maar volgens de predestinatieleer is dit alleen weggelegd voor de uitverkorenen. God heeft namelijk van tevoren bepaald welke mensen uitverkoren zijn om de genade te ontvangen en alleen dan heeft de uitverkorene de keuze om alsnog voor het goede te kiezen.