Het sacrament van de wijding: diaken, priester en bisschop

Het aantal katholieke priesters in de wereld stijgt elk jaar ... maar het daalt drastisch in West-Europa. Wereldwijd zijn er meer dan 400.000 mannen die priester zijn. Het priesterschap is dan ook wezenlijk voor de katholieke Kerk. Priesters zijn de enigen die de (meeste) sacramenten mogen toedienen. Na een lange opleiding worden ze gewijd, net zoals diakens en bisschoppen gewijd worden. Ze verplichten zich ertoe om de rest van hun leven in celibaat te leven. Hoe verloopt deze wijding? Aan welke voorwaarden moet een priester voldoen? En is dat celibaat altijd verplicht geweest?

Inhoudsopgave

• Het priesterschap in de Bijbel
• Drie graden van wijding: diaken, priester en bisschop
• Voorwaarden om priester te mogen worden
• Het verloop van de priesterwijding

Het priesterschap in de Bijbel

In feite zijn alle gelovigen priesters, wat ook wel eens het algemeen priesterschap wordt genoemd. Elke gelovige krijgt bij zijn doopsel de ‘opdracht’ om zich toe te vertrouwen aan God, om zich dus te heiligen: “Iedere gedoopte is geroepen daadwerkelijk betrokken te zijn in de heilszending van de Kerk.” (Wortelboer) Hiertegenover staat het ‘bijzonder priesterschap’.

Reeds in het Oude Testament is er sprake van priesters. Denk maar aan de broer van Mozes, Aäron. Het gaat zelfs zo ver dat héél Israël een volk van priesters wordt genoemd: zij zijn de priesters van de wereld, het Uitverkoren Volk. De priesters hadden twee grote taken (Dt 33,10): “Zij leren Jakob uw geboden en Israël uw Wet; zij brengen U geurige gaven, op uw altaar branden zij offers.” De twee taken zijn dus het brengen van offers (schapen, stieren, vogels enz.) en het onderrichten van het volk. Christus heeft de eerste taak afgeschaft: “Christus heeft maar één offer opgedragen: dat van zichzelf, om de zonden van allen op zich te nemen; het was zo volmaakt, dat daarna geen andere offers nodig zijn.” Dat ene offer van Christus wordt tijdens elke misviering tegenwoordig gesteld. In het Nieuwe Testament wordt het ambt van het priesterschap bekeken vanuit Jezus zelf. Hij is de echte priester.

Drie graden van wijding: diaken, priester en bisschop

De bisschop

Er zijn drie graden van wijding in de rooms-katholieke Kerk. De belangrijkste gewijde is de epískopos of bisschop. Dit betekent letterlijk ‘opzichter’. De bisschop is de enige gewijde die alle sacramenten mag toedienen in zijn diocees (bisdom). Hij heeft de ‘volheid van de wijding’ ontvangen. De bisschoppen worden beschouwd als opvolgers van de twaalf apostelen.

Enkel de paus kan bisschoppen benoemen. Hij doet dit op voorstel van de machtige Congregatie voor de Bisschoppen, een onderdeel van het bestuur van de Kerk. Wereldwijd zijn er ongeveer 4.000 bisschoppen. De bisschop legt in de regel enkel verantwoording af aan de paus, al worden sommige belangrijke bisdommen tot aartsbisdom verheven. Deze aartsbisschop is dan metropoliet over een bepaalde kerkprovincie, al is hij zeker niet de 'chef' van de andere bisschoppen. Zowel België als Nederland vormen elk een kerkprovincie. De historisch belangrijke steden Utrecht en Mechelen zijn de zetels van de aartsbisschoppen.

De priesters

Anders is het met de presbúteroi of oudsten, de priesters. Zij staan een trapje lager dan de bisschoppen. In de Catechismus worden zij omschreven als ‘de medewerkers van de bisschoppen’. De priesters hebben minder bevoegdheden dan de bisschoppen. Zo mag een priester geen anderen wijden noch vormen, hoewel hij voor dit laatste de toestemming kan krijgen. Hetzelfde geldt voor de biecht, een sacrament dat eigenlijk aan de bisschop is voorbehouden. De priesters kunnen ofwel seculiere ofwel reguliere priesters zijn. Dat wil zeggen dat ze aan een klooster zijn verbonden of niet. Het is dus niet zo dat elke persoon in een klooster ook een priester is. Gewijde kloosterlingen zijn paters, de anderen zijn broeders.

De diakens

De laatste gewijde is de diaken of diákonos. Hij was oorspronkelijk bevoegd voor de armenzorg in de gemeente. Vandaag de dag mag een diaken dopen en het huwelijk inzegenen. De andere sacramenten mag hij niet toedienen. Permanente diakens gaan vaak voor in woorddiensten en bij avondwakes. Deze diakens mogen in tegenstelling tot de priesters wel trouwen. Diaken kan men gewijd worden vanaf de leeftijd van 35 jaar.

De taken van de gewijden in de huidige Kerk zijn de volgende (Catechismus): “De gewijde bedienaars oefenen hun dienstwerk ten aanzien van het Volk van God uit door het onderricht, de goddelijke eredienst en het pastoraal bestuur.” De oorspronkelijke taken uit het Oude Testament worden behouden én uitgebreid; het offer werd vervangen door het misoffer of de eucharistie.

Voorwaarden om priester te mogen worden

Er zijn vier grote voorwaarden om toegelaten te worden tot een gewijd ambt. Zo moet je uiteraard gedoopt zijn. Daarnaast volgde je de priesteropleiding aan een seminarie. Dit is een studie van zes jaar; twee jaar filosofie en vier jaar theologie. Er worden enkele ‘stapstenen’ gevolgd. Eerst word je aanvaard door de bisschop. Daarna word je respectievelijk lector, acoliet, transeunt diaken en priester. Uiteraard volgt de priester-in-wording ook een stage.

Je moet ook van het mannelijke geslacht zijn. De reden hiervoor vinden we in artikel 1577 van de Catechismus:


Tegenwoordig is dit een van de meest controversiële aspecten van de katholieke Kerk. Mensen hebben het moeilijk te aanvaarden dat vrouwen geen priester mogen worden, terwijl de protestantse kerkgemeenschappen wel vrouwelijk voorgangers hebben. De Kerk beklemtoont dat het niet gaat over een negatieve visie op de vrouw. Ze wil slechts Christus volgen.

Daarnaast moeten de priesters ook het celibaat naleven. Enkel voor de zogenaamde permanente diakens wordt hierop een uitzondering gemaakt. Zij worden ‘bevestigd’ in hun huidige status (zijnde getrouwd of ongetrouwd). De wijding drukt (net zoals het doopsel en het vormsel) een merkteken in de ziel. Een gewijde blijft altijd gewijd. De Kerk kan de wijding niet ongedaan maken. De Kerk kan hem wel de bevoegdheid om het ambt uit te oefenen afnemen. Op een synode (een kerkelijke vergadering) in Rome over de Kerk in het Amazonegebied stelden heel wat bisschoppen voor om het verplichte celibaat in die regio op te heffen. Dit is echter een maatregel die enkel de paus kan nemen.

Het verloop van de priesterwijding

De priesterwijding vindt, net zoals de wijding van een diaken of priester, plaats tijdens een eucharistieviering. De voorganger van de priesterwijding is steeds een bisschop – hij alleen heeft het recht om te wijden. De plaats van wijding is vaak de kathedraal van het bisdom, maar het kan ook de parochiekerk van de wijdeling zijn. Doordat er in West-Europa nog maar weinig priesters worden gewijd zit de kerk meestal helemaal vol.

Eerst wordt de wijdeling voorgesteld aan de bisschop. Er wordt hem gevraagd of hij deze kandidaat wil wijden. Uiteraard is het antwoord daarop bevestigend, anders zou de kandidaat al eerder geweigerd zijn. De wijdeling legt dan een aantal beloften aan, bv. dat hij getrouw de liturgie zal vieren. In de handen van de bisschop – al knielend – belooft hij ook gehoorzaamheid. Daarna volgt de Litanie van alle Heiligen, een lang en intens gebed. De hulp van heel wat heiligen, bv. de Heilige Petrus, Paulus, Norbertus, Nicolaas enz., wordt ingeroepen. Ondertussen ligt de wijdeling plat op de grond, wat prosternatie wordt genoemd. Dit drukt de nederigheid uit.

Hierna volgt de echte wijding door middel van handenoplegging door de bisschop. Daarna leggen ook de andere aanwezige priesters de handen op en ontvangt de wijdeling de stola en kazuifel. De handen van de priester worden gezalfd met chrisma. De handen zijn zeer belangrijk: hiermee zal hij de sacramenten en vooral de eucharistie uitoefenen. Nu is de wijdeling helemaal priester en draagt hij voor het eerst, samen met de bisschop, de eucharistie op.

Lees verder

• Het Credo: de Apostolische Geloofsbelijdenis