De interpretatie van rode zonden die wit worden in Jesaja 1

In Jesaja 1:18b staat dat de rode zonden van hen die zich bekeren wit zullen worden. De gangbare christelijke interpretatie hiervan is dat de zonden witgewassen worden. Deze metafoor van witwassen (of wit worden) komt echter nergens anders in het Oude Testament voor, als het om zonden gaat, en roept vooral vragen op. Hoe kunnen zonden, bijvoorbeeld, van aard veranderen (van rood naar wit)? Het lijkt erop dat hier sprake is van een vertaal- of interpretatiefout. Er zijn verschillende oplossingen voor dit probleem bedacht. Zo zou de tekst als retorische vraag gelezen kunnen worden, door interpunctie toe te voegen, of zou men de kleuren anders kunnen interpreteren.

De tekst

In Jesaja 1:18b staat dat "al waren uw zonden als scharlaken [een rode tint], zij zullen wit worden als sneeuw; al waren zij rood als karmozijn [hoogrood], zij zullen worden als witte wol." (SV Jongbloed).

De tekst is deel van een oproep van God aan het zondige volk van Juda om zich te bekeren en volgt op een veroordeling van datzelfde volk. In vers 18 wordt in de oproep een climax bereikt. In vers 18a nodigt God het volk uit om te 'rechten', of om recht te spreken. Waarop de tekst in vers 18b volgt.

Het probleem

De tekst in Jesaja 1:18b wordt doorgaans uitgelegd als een belofte dat de zonden van mensen witgewassen, of vergeven, zullen worden. Deze interpretatie lijkt terecht als de tekst worden gelezen, maar roept drie problemen op. Het eerste is de vraag hoe de uitkomst van het recht spreken kan zijn dat de zonden witgewassen worden. Het tweede is dat de zonden zelf niet witgewassen kunnen worden, want dan zouden ze ineens goed zijn. Het derde is dat in de rest van het Oude Testament geen vergelijkbare metafoor voor vergeving voorkomt. De vergeving van zonden neemt in het Oude Testament wél de vier volgende vormen aan:

1. Het tenietdoen van zonde, zoals in Micha 7:19
2. Het bedekken van zonde, zoals in Psalm 32:1
3. Het vergeten of negeren van zonde, zoals in Jesaja 43:25, of
4. Het reinigen van de persoon van zonde, zoals in Psalm 51:4-9

De witwassing van zonden in Jesaja 1:18b is dus een metafoor die nergens anders in de Bijbel te vinden is of ondersteund wordt. Er lijkt dan ook, op basis van de drie genoemde problemen, sprake te zijn van een incorrecte vertaling of interpretatie van het vers.

Mogelijke oplossingen

Er zijn twee verschillende oplossingen voor dit probleem bedacht, namelijk (1) om de zin in Jesaja 1:18b te vertalen als een paar retorische vragen en (2) om de kleuren die in het vers genoemd worden anders te interpreteren.

Retorische vragen

In 1912 kwam George Buchanan Gray met een voorstel om het probleem op te lossen. Hij opperde het idee om de zin niet als een uitspraak, maar als een paar retorische vragen te vertalen. De zin verandert dan van:

al waren uw zonden als scharlaken, zij zullen wit worden als sneeuw; al waren zij rood als karmozijn, zij zullen worden als witte wol. (veranderingen vetgedrukt)

in:

als uw zonden als scharlaken zijn, zullen zij wit worden als sneeuw? Als zij rood zijn als karmozijn, zullen zij worden als witte wol? (veranderingen vetgedrukt)

De vertaling van de tekst als een paar retorische vragen is volgens Gray betwistbaar, maar wel mogelijk. Volgens R.D. Culver is het zelfs goed mogelijk, er zijn namelijk geen vaste Bijbels-Hebreeuwse patronen voor vragen en er is sprake van bijwoorden die regelmatig worden vertaald als “hoe?”, “wanneer?” of “waar?”. De vragen zouden dan ook kunnen worden vertaald als 'hoe zouden zij wit worden als sneeuw' en 'hoe zouden zij worden als witte wol'?

Als de tekst zo vertaald wordt luidt de vraag tweemaal of zonden vanzelf wit zullen worden. Deze retorische vragen zijn een passende afsluiting van de voorafgaande veroordelingen van Israël. Met deze vragen, die duidelijk maken dat zonden niet zomaar verdwijnen omdat het antwoord ‘nee’ is, wordt de positie van Israël duidelijk. De mensen zitten met een probleem, God zal niet ineens hun zonden goed gaan vinden.

Een alternatieve interpretatie van de kleur wit

In de jaren 90 en 2000 kwamen meerdere zwarte theologen* met een radicaal voorstel om het probleem op te lossen. Zij stelden voor om van de, in hun ogen, eurocentrische notie dat "everything white is innocent, positive and good" af te stappen en de tekst met een open mind te benaderen. De notie dat de kleur wit voor onschuld of iets dergelijks staat is in de ogen van de zwarte theologen namelijk het gevolg van een 'blanke racistische ideologie'.

Volgens de zwarte theologen moet de kleur wit worden geduid als een symbool voor ziekte of vloek, omdat het Oude Testament de kleur wit vaker aan ziekten koppelde, die weer een straf of vloek van God waren (Ex. 4:6; Num. 12:10; 2 kon. 5:27). Hiernaast komt volgens de zwarte theologen de 'witte sneeuw' vaker voor in teksten over oordeel en vloek (Job 6:16; Jes. 55:10; Jer 18:14).

Dit roept de vraag op hoe de kleur rood in Jesaja 1:18b geduid moet worden. Hierover bestaan twee opvattingen. De eerste is die van J. Christopher Samuel Devanesan, die stelt dat de kleur rood leven symboliseert. De tekst moet volgens hem worden geïnterpreteerd als: 'Al zijn je zonden levend en actief (scharlaken) zal Ik ervoor zorgen dat ze stoppen te bestaan (wit als sneeuw)'. De tweede is de opvatting van Randall C. Bailey, dat de kleur rood een teken is van schuld, waarbij de kleur wit de straf is. Van rood naar wit gaan betekent in dit geval van schuld naar straf gaan. In beide gevallen staat de kleur wit echter voor straf of vloek en is het wit worden van zonde het moment dat iemand bestraft of vervloekt wordt.

Blanke racistische ideologie?

Los van de vraag welke van de twee oplossingen voor het probleem de juiste is (als één van de twee al de juiste is) is het nog maar de vraag of er daadwerkelijk sprake was van een blanke racistische ideologie. Het idee van iemand witter dan sneeuw wassen komt namelijk in Psalm 51:9 voor, waar staat: "Ontzondig mij met hysop, dan ben ik rein, was mij, dan ben ik witter dan sneeuw." (SV Jongbloed)

Bailey over Psalm 51:9

Bailey interpreteert het verzoek om wit gewassen te worden, op basis van Leviticus 13, als een verzoek om een melaatsheid, die het gevolg was van zonde, zijn beloop te laten hebben, zodat in quarantaine geplaatst worden niet langer nodig is. Volgens Bailey is de bidder in dit geval niet blij vanwege de kleur wit of datgene waar het symbool voor staat, maar met het nieuws dat de ziekte bijna voorbij is.

Vergezocht

Deze interpretatie lijkt echter vergezocht omdat het wit worden in Psalm 51:9 wordt neergezet als gevolg van het wassen. Het idee dat een wassing door God zou leiden tot melaatsheid (en dus onreinheid) is vreemd. Het idee is vergelijkbaar met een douche waardoor je zou gaan stinken, in plaats van lekker te ruiken. Het is dus niet vreemd dat oude kerkvaders als Augustinus al de kleur wit interpreteerden als een symbool voor reinheid vanwege de wens om gewassen te worden, wat het gevolg had dat de gewassen persoon wit werd. Zelfs als deze interpretatie verkeerd is hoeft dat niet te betekenen dat er sprake is van racistische motieven.

Vertaalfout of interpretatiefout?

De twee geboden oplossingen gaan beide uit van verschillende problemen met de tekst. De suggestie om Jesaja 1:18b als een paar retorische vragen te zien gaat ervan uit dat de vertalers andere interpunctie hadden moeten toevoegen aan de tekst dan nu het geval is. De suggestie om de kleur wit anders te interpreteren gaat ervan uit dat de tekst er goed staat, maar dat deze al eeuwenlang, volgens sommige zwarte theologen bewust, verkeerd is geïnterpreteerd.

Het toevoegen van interpunctie lijkt de sterkere papieren te hebben, omdat er minder creatief getheologiseerd hoeft te worden. Daarmee is echter niet gezegd dat die suggestie de juiste is. Welke de juiste is, en of in het überhaupt één van deze oplossingen voor het probleem in Jesaja 1:18b de juiste is, is moeilijk te zeggen.

* Met 'zwarte theologen' wordt niet de huidskleur van de theologen in kwestie geduid, maar de theologie van de theologen. Zwarte theologie is een theologische stroming die zich nadrukkelijk inzet voor de bevrijding van gemarginaliseerden, waarbij de focus ligt op ongerechtigheden tegen zwarte mensen zoals het apartheidsregime in Zuid-Afrika en de Amerikaanse rassenscheiding.