De vertaling van het woord 'almah' in Jesaja 7:14b

De vertaling van het woord 'almah' in Jesaja 7:14b heeft regelmatig vragen en kritiek opgeroepen onder christelijke Bijbelvertalers en exegeten. Ook in moderne Nederlandse Bijbelvertalingen is er geen eenduidigheid bij het vertalen van het woord. In de Jongbloededitie van de statenvertaling en de HSV 2010 wordt het woord vertaald als 'maagd', terwijl de NBG '51 en de NBV 2004 het respectievelijk op 'jonkvrouw' en 'jonge vrouw' houden. Waar komen deze verschillen vandaan en is het mogelijk om 'de juiste vertaling' te kiezen?

• Het probleem
• Het Hebreeuwse woord almah
• Waarom dan toch de vertaling als 'maagd' in sommige Bijbelvertalingen?
• De bijklank van het woord almah
• De vertaling in de LXX
• Nieuwtestamentische interpretatie
• Kritieken op de vertaling van het woord almah als 'maagd'
• Interpretatie op basis van directe context en tijdgeest
• Alternatieve vertalingen van het woord parthenos
• Een kwestie van context

Het probleem

In Jesaja 7:14b staat de volgende tekst:
"Daarom zal de Heere Zelf u een teken geven: Zie, de maagd zal zwanger worden. Zij zal een Zoon baren en Hem de naam Immanuel geven." (HSV 2010)

Het woord 'maagd' in deze zin is in Nederlandse Bijbelvertalingen en internationale theologische kringen omstreden.¹ Hoe men het woord almah vertaalt lijkt een kwestie te zijn van welke context men kiest om het in te plaatsen en met welke ondertoon men de grondtekst leest.

Het Hebreeuwse woord almah

Het woord almah komt naast Jesaja 7:14 zes keer voor in het Oude Testament, namelijk in Genesis 24:43 (jonge vrouw/meisje/maagd), Exodus 2:8 (meisje), Psalm 68:25 (meisjes/jonkvrouwen), Spreuken 30:19 (meisje/jonge vrouw) en Hooglied 1:3 (meisjes/jonge meisjes) en 6:8 (meisjes/jonkvrouwen). Tussen haakjes staan steeds de verschillende vertalingen die de NBV 2004, NBG '51 en de HSV 2010 hanteren.

Op basis van de verschillende vertalingen kan gezegd worden dat het woord ‘meisje’ of ‘(jonk)vrouw’ betekent. Met het gebruik van het woord is dan ook niet gezegd of degene in kwestie nog een maagd is. In het Hebreeuws is er wel een woord voor 'maagd', namelijk het woord betuwlah. Als er sprake was van een maagd in Jesaja 7:14b dan had dit woord gebruikt kunnen worden. Hierdoor lijkt het erop dat de HSV 2010 ernaast zit met de vertaling van het woord almah als ‘maagd’ en dat de andere vertalingen correct zijn.

Waarom dan toch de vertaling als 'maagd' in sommige Bijbelvertalingen?

Er zijn drie redenen waarom het woord almah als maagd vertaald zou kunnen worden. Namelijk (1) de bijklank van het woord, (2) de vertaling in de Griekse Septuaginta, de oudste bekende Griekse vertaling van het Oude Testament, (verder afgekort als: LXX) en (3) Nieuwtestamentische interpretatie.

De bijklank van het woord almah

Het woord ‘meisje’ of ‘jonge vrouw’ heeft een bijklank waardoor het (in de religieuze context van het Israël van +- 600 v.Chr.) klinkt alsof de vrouw in kwestie een maagd is. Een voorbeeld hiervan is te vinden in Hooglied 6:8, waar de man zijn ‘duif’ (verloofde) vergelijkt met de 'meisjes' (‘almah, meervoud) die eventueel geschikte trouwpartners waren, wat ook weer klinkt alsof zij maagden waren. In dit geval zou de vertaling met 'maagd' een interpretatie zijn (en niet een letterlijke betekenis).

De vertaling in de LXX

In de LXX wordt het woord almah vertaald als parthenos, wat Grieks is voor ‘maagd’. In de LXX komt het woord parthenos naast Jesaja 7:14 nog vier keer in het boek Jesaja voor (Jes. 23:4; 37:22; 47:1; 62:5) en is het alle vier de gevallen een vertaling van het woord betuwlah. Dit duidt op een interpretatie van het woord almah als 'maagd'. Een interpretatie die latere Bijbelvertalers hebben overgenomen.

Nieuwtestamentische interpretatie

In Matteüs 1:23 wordt geparafraseerd uit Jesaja 7:14b. Het vers luidt als volgt: "Zie, de maagd zal zwanger worden en een Zoon baren, en u zult Hem de naam Immanuel geven." (HSV 2010). De zin is bijna hetzelfde, alleen is hij aangepast omdat het hier een boodschap van een engel aan Jozef betrof.

De tekst wordt hier toegepast op de geboorte van Jezus uit de maagd Maria, waarmee Matteüs (voor het gemak noemt men de auteur van het boek Matteüs zo) de profetie uit Jesaja 7:14b nieuwtestamentisch interpreteert. Jesaja zou dan met zijn profetie de tijd van zijn eigen generatie voor ogen gehad hebben, maar deze ook (al of niet bewust) overstegen hebben. Zou men het woord almah niet als 'maagd' vertalen, dan zou dat impliceren dat er bij het schrijven van het boek Matteüs een fout gemaakt is.

Kritieken op de vertaling van het woord almah als 'maagd'

De vertaling van het woord almah in Jesaja 7:14b als 'maagd' heeft verschillende kritieken gehad. Twee daarvan zijn (1) dat het vers moet worden geïnterpreteerd op basis van de tijdgeest van het oude Testament en zijn directe context in Jesaja 7:10-17 en (2) het feit dat het woord parthenos niet perse als 'maagd' vertaald hoeft te worden. Hiernaast is een belangrijk kritiekpunt dat het woord almah zelf niet 'maagd' betekent.

Interpretatie op basis van directe context en tijdgeest

Een gangbare interpretatie op basis van directe context en tijdgeest van de profetie over de geboorte van een zoon bij de almah is dat deze over de geboorte van een jongen ging die een teken zou worden aan koning Achaz dat zijn vijanden Resin (koning van Aram) en Pekach (koning van het tienstammenrijk Israël) vernietigd zouden worden. Deze interpretatie is gebaseerd op Jesaja 7:10-17, waar staat dat Jesaja tegen koning Achaz zei dat de geboorte van de jongen een teken aan hem is. Voordat de jongen in staat zou zijn om het goede te kiezen en het kwade te verwerpen zou het land van beide vijandige koningen ontvolkt zijn. De jongen moest dus in de tijd van Achaz geboren worden.

In deze interpretatie heeft Jesaja heeft geen verre toekomst voor ogen, maar spreekt hij over zaken die zijn eigen generatie nog zou meemaken. Zou men in de context van Jesaja 7:10-17 het woord alsnog met 'maagd' vertalen, dan zou de maagdelijke zwangerschap van Maria niet meer de enige in de Bijbel zijn.

Alternatieve vertalingen van het woord parthenos

Het Griekse woord parthenos kan op meerdere manieren worden vertaald. Naast het woord 'maagd' zijn 'meisje van huwbare leeftijd' en 'jonge vrouw' mogelijke vertalingen, net als bij het woord almah. Er hoeft dan ook geen sprake van te zijn dat de LXX het woord verkeerd vertaalde of bewust als 'maagd' interpreteerde. Het kan zijn dat de LXX-vertalers in het woord almah iets als 'jonge vrouw' lazen en het ook zo hebben geprobeerd te vertalen, ook al vertaalden zij vier keer het woord betuwlah, dat daadwerkelijk 'maagd' betekent, ook met het woord parthenos.

Een kwestie van context

Zoals in de probleemstelling aangegeven lijkt de vertaling van het woord almah een kwestie te zijn van de context die de voorkeur krijgt van de vertaler. Geen van de hierboven behandelde argumenten is dusdanig doorslaggevend dat in een debat over de vertaling één van de partijen wel overtuigd moet raken van het standpunt van de ander. De LXX is immers net als het Hebreeuws voor meerdere interpretaties vatbaar, Matteüs zijn woordkeuze kan toevallig erg geleken hebben op die in Jesaja en of de tekst in Nieuwtestamentische context gelezen kan worden of alleen maar in de eigentijdse context is een vraag waar niemand een hard antwoord op kan geven. Hierbij kan het ook nog zo zijn dat de auteur van Jesaja bewust een woord met meerdere betekenissen heeft gebruikt, waardoor beide vertalingen juist zijn.

---

¹ In Engelse Bijbelvertalingen is men het bijvoorbeeld bijna unaniem eens met de vertaling van het woord als 'virgin', al moet opgemerkt worden dat de Hebrew Names Version (HNV) het woord almah niet vertaalt, maar letterlijk weergeeft, waarmee het in het midden laat hoe het in dit geval vertaald zou moeten worden. De New English Translation vertaalt het woord ook als 'young woman'.