Gereformeerden - wereldwijd

Met de Afscheiding van 1834 in Ulrum ontstonden de kerken die zich 'gereformeerd' noemen (of noemden – bedoeld worden de Gereformeerde kerken in Nederland, die in 2004 opgingen in de PKN, de Protestantse Kerk in Nederland). In aansluiting op de gebeurtenissen in Ulrum 1834 volgde verspreiding buiten Nederland. In Amerika en Canada bijvoorbeeld. Maar ook in Duitsland en elders in Europa. En in Latijns-Amerika, Zuid-Afrika en Australië. Bovendien, natuurlijk, in de voormalige koloniën, zowel in de West als in de Oost (het huidige Indonesië).

Inhoud

• Verspreiding wereldwijd
• België en Frankrijk
• Duitsland
• Zuid-Amerika
• Indonesië
• Zuid-Afrika
• Australië
• En verder

Verspreiding wereldwijd

Wat betreft de verspreiding in Amerika en Canada en ook in Zuid-Afrika valt te denken aan afgescheidenen van het eerste uur (in Nederland) die hun heil elders zochten. Dat betrof vaak mensen die meenden in die verre landen een ware, gereformeerde gemeenschap te kunnen stichten, waar ze in vrijheid hun geloof konden belijden en konden samenleven (met andere gereformeerden) volgens de normen en waarden die zij juist achtten. Vrij vooral van overheidsdwang. Later vond er in verre landen ook ‘gewoon’ kerkvorming plaats, ‘gewoon’ omdat er voldoende gereformeerden bij elkaar waren om tot kerkvorming over te kunnen gaan.

Niet alleen in de bekende emigratielanden ontstonden afgescheiden (gereformeerde) kerken. Het gebeurde ook dichtbij, in de buurlanden.

België en Frankrijk

De eerste gereformeerde kerk in België werd in Brussel geïnstitueerd in 1894 (Abraham Kuyper was er nog bij betrokken). Rond 1955 waren er al met al ongeveer 2000 gereformeerden in België. De kerk van Brussel behoorde tot 1973 bij de classis Dordrecht van de Gereformeerde Kerken in Nederland. In 1979 ging zij op in het protestantse samenwerkingsverband de Verenigde Protestantse Kerk in België. In Frankrijk waren in 1936 plm. 200 gereformeerden. Ook daar kwam later een samenwerking met andere protestanten tot stand: de Eglise Reformée Française. In 2013 werd de protestantse samenwerking in Frankrijk uitgebreid en sindsdien vindt men daar de Église protestante unie de France.

Duitsland

De Afscheiding vond ook in Duitsland navolging. Daar ontstonden 'Evangelisch-altreformierte' kerken (EAK). Zij ontstonden als afscheiding van de 'Evangelisch-reformierte' kerken, die vergelijkbaar zijn/waren met de Nederlandse hervormde kerken. De EAK vindt men direct over onze oostgrens, in Ost-Friesland en het graafschap Bentheim. Er zijn plm. 7000 EAK- leden in de deelstaat Niedersachsen. Zij maakten altijd deel uit van het verband der Gereformeerde Kerken in Nederland (GKN) dat in 2004 opging in de Protestantse kerk in Nederland (PKN). Tegenwoordig is er een samenwerkingsverband van EAK met de PKN.

In het Duitse Ruhrgebied vestigden zich eind 19e eeuw veel Nederlandse arbeiders. Onder hen gereformeerden. Zo ontstonden daar ook gereformeerde kerken, namelijk in Duisburg en Ruhrort. Later verminderde het aantal gereformeerden in die regio sterk. Er is tegenwoordig een Protestantse gemeente Duisburg-Ruhrort. Organisatorisch hoort die gemeente bij de classis Gelderland Zuid-Oost van de PKN.

Zuid-Amerika

Suriname en de (voormalige) Nederlandse Antillen waren onderdelen van het Koninkrijk der Nederlanden. Als vanzelfsprekend waren daar dus Nederlandse ‘zusterkerken’. En zodoende bestond ook daar het bijbehorende verschil in hervormde en gereformeerde kerken. In 1984 vond op Curaçao een fusie plaats. Zo is daar nu één Verenigde Protestantse Gemeente. In Suriname, Paramaribo om precies te zijn, is men wat dit betreft nog niet zover gevorderd.

In Argentinië vestigden zich rond 1900 onder meer gereformeerde boeren. Zo ontstond bij voorbeeld een landbouwkolonie in Tres Arroyos (provincie Buenos Aires).Ook niet-gereformeerden konden er terecht. Nu is dat de Iglesias Reformadas en la Argentina (IRA). In Brazilië vond iets vergelijkbaars plaats. Daar vindt men nu de Igrja Evangelica Reformada do Brasil.

Indonesië

In de tijd dat dit land nog een Nederlandse kolonie was, was daar eerst, net als in Nederland, één protestantse kerk. Maar ook daar kwamen gereformeerde kerken in de 19e eeuw. Met de dekolonisatie veranderde de situatie ook voor de van oorsprong Nederlandse kerken natuurlijk totaal. Meer to the point gezegd: met het uitroepen van de eenheidsstaat Republic Indonesia was er geen plaats meer voor Nederlandse, dat wil zeggen, Nederlands sprekende kerken. Dit was zeker het geval na 1960, toen Indonesië de betrekkingen met Nederland verbrak. Als laatste verdween de gereformeerde kerk van Jakarta (voorheen Batavia) in 1962. De protestanten hebben tegenwoordig een kerkelijk onderdak in de Gereja Gereja Reformasi di Indonesia (GGRI).

Even tussendoor

De gereformeerde kerken die tot nu toe aan de orde kwamen hadden eigenlijk allemaal een relatie met de gereformeerde kerken die nu deel uit maken van de PKN.

Echter, zoals bekend uit de geschiedenis der Afscheiding, er waren en zijn ook andere gereformeerden. We hebben die meestal buiten beschouwing gelaten, vooral omdat de naamgeving dan zo ingewikkeld wordt (hoe leg je ook voor niet-ingewijden uit wat het verschil is tussen reformed en christian-reformed, zeker in verband met de splitsingen die plaatsvonden zowel in Nederland als in de emigratielanden en waarbij die splitsingen ook nog niet altijd parallel liepen als we ’t ene land vergelijken met het andere…; tussen hervormd en gereformeerd in verband met de reformirte kerk in Duitsland, waarbij de alt-reformirte heel wat anders is dan oud-gereformeerd in Nederland…)

Maar nogmaals, voor het complete beeld hadden we onder meer de Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt (en daarbij aansluitend de Nederlands Gereformeerde Kerken), de Christelijke Gereformeerde Kerken, de Gereformeerde Gemeenten erbij moeten betrekken

Zuid-Afrika

Ter compensatie wordt er ten aanzien van de landen die nog aan de orde komen, Zuid-Afrika en Australië, specifiek aandacht besteed aan ‘die andere gereformeerden’. Afgezien van Amerika en Canada is er buiten Nederland eigenlijk geen land waarmee de kerkelijke banden duidelijker en steviger zijn dan Zuid-Afrika.

Opmerkelijk is, dat de Afscheiding in Ulrum onder leiding van H. de Cock in dezelfde tijd vond als de zogenaamde Grote Trek in Zuid-Afrika: vanaf 1835. Toen trokken in Zuid-Afrika boeren van voornamelijk Nederlandse afkomst van de Kaapprovincie naar noordelijker gelegen gebieden en stichtten daar nieuwe kolonies: Oranjevrijstaat en Transvaal. Vaak betrof het orthodox-calvinistische boeren. Zij stichtten daar een vrije, zelfstandige Hervormde Kerk, los van de officiële hervormde kerk in de kaapkolonie.

Het zal duidelijk zijn dat de Afgescheidenen in Nederland zich nauw verwant voelden met hun orthodoxe geloofsgenoten in Zuid-Afrika - en omgekeerd. Heel wat Nederlandse afgescheidenen zochten hun heil juist in Oranjevrijstaat en Transvaal. Maar ook hier gebeurde wat we in landen als Amerika en Canada zagen: er ontstonden aparte gereformeerde kerken, in Zuid-Afrika de Dopperkerken genoemd. In Zuid-Afrika betekende dat in de praktijk een apart genootschap naast de Nederduits Gereformeerde Kerk (NGK) die er al actief was vanaf 1665) en de kleinere Nederduits Hervormde kerk.

Wat de contacten met de verwante Nederlandse kerken betreft was in de loop der tijd de praktijk ontstaan dat de grootste groep gereformeerde kerken in Nederland – tenminste, de grootste tot zij opging in de PKN - de GKN, banden onderhield met de NGK in Zuid-Afrika. De Chr. Gereformeerden in Nederland en zo ook de Vrijgemaakt Gereformeerden en de Nederlands Gereformeerden waren en zijn gelieerd aan de ‘Dopperkerken’.

Australië

En tenslotte Australië. De Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt in Nederland hebben een relatie met onder andere de FRCA, de Free Reformed Churches of Australia. De FRCA zijn vanaf 1951 ontstaan door de inzet van immigranten uit Nederland. Het kerkgenootschap telt 11 gemeenten in West-Australië en op Tasmanië. De Chr. Geref. Kerken onderhouden contacten met zusterkerken in 14 landen, wereldwijd. Daaronder de Christian Reformed Churches of Australia (CRCA), die ongeveer 9000 leden hebben.

En verder

En dan zijn we nog niet compleet; zo zijn er bijvoorbeeld ook Gereformeerde Kerken in Nieuw-Zeeland en Hongarije. T.E.M. Krijger, Universiteit Utrecht, geeft in zijn masterscriptie (2011) een volledig beeld.

Kortom, de Afscheiding van 1834 die in Ulrum begon, heeft in de loop der jaren, direct of indirect, het Groninger dorp een relatie opgeleverd met kerken en instellingen over de hele wereld.

Lees verder

• Gereformeerden - ook in Amerika en Canada
• Afscheiding in Ulrum o.l.v. ds. H. de Cock, 1834
• Geschiedenis van drie gereformeerde kerken en PKN in Ulrum
• Hendrik de Cock - Fietsknooppuntenroute
• Koning Willem I en de Afscheiding van 1834