Biografie: Sint Silvester - Paus Silvester I

Silvester werd bisschop van Rome in het jaar 314. Hij zou dat blijven tot aan overlijden op 31 december 335. Ter nagedachtenis aan hem wordt Oudejaarsavond in veel landen Silvesteravond genoemd. Silvester I behoort tot de bekendste pausen uit de geschiedenis. Dat heeft echter meer te maken met latere mythes, die na zijn dood zijn ontstaan, dan met zijn werkelijke leven. Silvester was bisschop van Rome in een zeer belangrijke historische periode, namelijk toen de Romeinse Keizer Constantijn de Grote regeerde. Onder het bewind van die keizer beleefde het christelijke geloof een grote opmars.

Het leven van Silvester

Over het werkelijke leven van Silvester is niet veel bekend. Hij werd waarschijnlijk geboren in het zuiden van Italië, in of nabij de plaats die later de naam Sant'Angelo a Scala kreeg (in de regio Campanië). Er zijn echter ook bronnen die beweren dat Silvester in Rome werd geboren. Silvester voelde zich erg aangetrokken tot het kluizenaarschap. Regelmatig zou hij zich tijdens zijn leven teruggetrokken hebben op de berg Soracte, waar hij zich in eenzaamheid overgaf aan gebed en overpeinzingen.

In januari 314 werd Silvester benoemd tot bisschop van Rome. In de katholieke geschiedschrijving werd hij later vaak 'Paus Silvester I' genoemd. Dat klopt echter niet helemaal. Het is eigenlijk een anachronisme om deze bisschop als een 'echte paus' te beschouwen. In de tijd van Silvester was er nog niet één onbetwiste leider in de katholieke kerk en bestond de functie van paus nog niet. Pas later in de geschiedenis ging men officieel de bisschop van Rome als de leider van de gehele katholieke kerk beschouwen en ging men deze leider ook 'paus' noemen. (De paus heeft in de 21e eeuw nog altijd een dubbelfunctie: hij is de leider van de gehele kerk, maar tegelijk officieel ook de bisschop van Rome).

Silvester was als bisschop van Rome natuurlijk in theorie wel een buitengewoon belangrijke bisschop (namelijk de bisschop van de officiële hoofdstad van het Romeinse Rijk) en hij had ook een belangrijke symbolische rol (hij was immers een opvolger van Petrus, die ooit de eerste bisschop van Rome was), maar hij was officieel dus geen paus.

Rome in verval

Er zijn twee belangrijke redenen waarom Silvester in de praktijk niet zo'n belangrijk historisch personage was. De eerste is, dat hij een tamelijk zwakke leider was, die bij diverse belangrijke debatten en congressen schitterde door afwezigheid. Daarnaast was hij bisschop van Rome in een periode dat deze stad volop in verval was. Toen Silvester zijn functie kreeg, was Rome alleen nog op papier de hoofdstad, maar was het machtscentrum van het Romeinse Rijk al lang richting het oosten verdwenen. In het jaar 330 moest Silvester meemaken dat Rome daadwerkelijk afstand moest nemen van de status van hoofdstad. In dat jaar herdoopte Keizer Constantijn de stad die vroeger Byzantium heette, als 'Nova Roma' (Nieuw Rome). Dit was voortaan de hoofdstad van het rijk. (Later kreeg deze plaats de naam Constantinopel en nog weer later zou deze stad de naam Istanbul krijgen.)

Katholieke geschiedschrijving

Dat Silvester later toch een zeer belangrijke rol kreeg in veel katholieke geschiedenisboeken, heeft diverse oorzaken. Om te beginnen was er de anachronistische visie van veel katholieken op het pausschap in de periode van Silvester. Men redeneerde simpelweg: hij was bisschop van Rome en eigenlijk was hij dus een soort paus (en dus de machtigste man in de kerk). Hierboven werd reeds duidelijk dat dit niet klopt.

Er zijn ook diverse politieke en religieuze redenen, waarom men binnen de Rooms Katholieke Kerk graag aan Silvester een belangrijke historische rol toe wilde kennen. Silvester was immers de bisschop van Rome (en dus de voorloper van de pausen) in een buitengewoon belangrijke periode voor het christendom. Het zou voor de Rooms Katholieke Kerk erg goed uitkomen als Silvester de glorieuze hoofdrol in de omwentelingen van deze periode zou hebben gespeeld. Waarschijnlijk is dat de hoofdoorzaak, waarom er later allerlei mythes over Silvester zijn bedacht, die hem het imago moesten geven van 'de grote paus, die voor de grote doorbraak van het christendom binnen het Romeinse rijk heeft gezorgd'.

De legende van Sint Silvester

De bekendste mythe van Silvester gaat over de genezing van Keizer Constantijn. Dit verhaal berust beslist niet op feiten en is waarschijnlijk pas lang na de dood van beide personen bedacht. In dit verhaal wordt beweerd dat Keizer Constantijn oorspronkelijk een vervolger van christenen was (hetgeen niet klopt). Hij zou getroffen zijn door lepra. Op zoek naar een methode om hiervan te genezen, zou Constantijn zijn toevlucht hebben willen nemen naar een zeer lugubere methode: hij zou gaan baden in kinderbloed. Op de avond voordat men hiervoor kinderen zou gaan doden, zou hij echter een visioen hebben gekregen. Petrus en Paulus verschenen aan de keizer. Constantijn moest niet baden in bloed, maar zich wenden tot paus Silvester en zich door hem laten dopen. Dan zou hij genezen. En zo geschiedde het. Als dank zou Silvester door Constantijn overladen zijn met geschenken.

Donatio Constantini

Een andere belangrijke mythe die te maken heeft met Silvester en Constantijn is het verhaal over de 'Donatio Constantini' (de 'Schenking van Constantijn', dit document wordt soms ook wel 'Constitutum Constantini', oftewel het 'Besluit van Constantijn' genoemd). In dit verhaal wordt beweerd dat Keizer Constantijn voor een belangrijke veldslag een droom kreeg, waarin een christelijk symbool aan hem verscheen en waarbij een engel zou hebben gezegd: 'In dit teken zult gij overwinnen' ('In hoc signo vinces').
Voor de veldslag zou Constantijn het symbool (de letters XP, een afkorting van Christus) op de schilden en banieren van zijn militairen hebben laten aanbrengen en ja hoor, hij won uiteindelijk de veldslag. Als dank voor deze zege zou Keizer Constantijn aan de christenen in zijn godsdienstvrijheid rijk hebben gegeven. Later zou hij ook nog specifiek de bisschop van Rome, Silvester, hebben bedankt, middels een oorkonde. In die oorkonde zou deze bisschop het 'wereldlijk gezag' van 'het westen' (wat later het West-Romeinse Rijk werd) hebben gegund. De akte waarmee hij die schenking zou hebben gedaan, kreeg als bijnaam 'Donatio Constantini' (de 'Schenking van Constantijn').

Dit stuk papier heeft in de middeleeuwen eeuwenlang een hoofdrol gespeeld in allerlei politieke en religieuze conflicten. Het document was één van de belangrijke redenen waarom de paus in die eeuwen een grote politieke rol opeiste in West-Europa. Er waren echter altijd veel twijfels, of dit wel een authentiek document was en of het verhaal over Constantijn en Silvester wel echt waar was. In het jaar 1440 werd overduidelijk bewezen dat het document een vervalsing was. Pas in de 17e eeuw werd dit ook door katholieke historici erkend. Waarschijnlijk is het valse document in het midden van de 7e eeuw gemaakt, dus vier eeuwen na de dood van zowel Constantijn en Silvester.

Naamdag van de heilige Silvester: 31 december

Silvester overleed op 31 december 335. Binnen de katholieke kerk is daarom 31 december de feest- en naamdag van Silvester. Oudejaarsdag wordt daarom in katholieke contreien vaak Sint Silvester genoemd en oudejaarsavond noemt men dan Silvesteravond. Silvester is de Nederlandse versie van de naam van deze voormalige bisschop van Rome. In andere talen noemt men hem onder meer Sylvester (Engels), Silvestris (Latijn) en Silvestro (Italiaans).

Silvester werd begraven in een kerk te Rome (in Capite), die hij zelf had laten bouwen. Deze kerk werd later ook naar hem vernoemd: de San Silvestro. Silvester was één van de eerste personen die niet als martelaar was gestorven en toch heilig werd verklaard. Silvester wordt onder meer beschouwd als een beschermheilige van huisdieren, metselaars en steenhouwers. Die laatste twee 'patroonschappen' dankt hij vooral aan het feit, dat hij tijdens zijn leven in Rome en omgeving heel wat kerken heeft laten bouwen. Zijn status van beschermheilige der huisdieren dankt hij vooral aan een legende, waarin beweerd wordt dat Silvester ooit een dode stier weer tot leven heeft gewekt.