De Kadaversynode of de vele begrafenissen van paus Formosus

De Heilige Stoel in Rome kan bogen op een rijke en indrukwekkende geschiedenis. Het caleidoscopische verleden van deze eerbiedwaardige instelling omvat een spectrum dat uitwaaiert van vrome piëteit tot pure horror. Een hallucinant hoogtepunt van wansmaak en razernij was wel een gebeurtenis in januari van het jaar des Heren 897. Toen werd het lijk van de eerder overleden paus Formosus opgegraven en in een heus proces alsnog ter dood veroordeeld.

Een rijzende ster

Formosus of Formosa - alleen zijn aangenomen pausennaam heeft de geschiedenis overleefd, werd in 864 bisschop van Portus, een Romeinse havenstad. Hij ontpopte zich tot een uitstekend diplomaat en politiek konkelaar en was de kerk hartsgrondig toegewijd. Zijn faam groeide en zetelend paus Johannes VIII zag met lede ogen hoe de populaire Formosus grote invloed kreeg tijdens de synode van 869. De ietwat verwijfde paus zag zijn positie in gevaar komen en beschuldigde Formosus van verraad, het ongeoorloofd verlaten van zijn bisdom en openlijke begeerte naar de positie van de Heilige Stoel. Formosus werd uit zijn ambt ontzet en vluchtte uit Italië.

Paus Formosus

Na het overlijden van paus Johannes VIII draaide zijn opvolger Marinus I deze beslissing echter terug en herstelde Formosus in zijn ambt. Hij werd weer bisschop van Portus en nam deel aan de volgende synodes. Enkele pausen later, in het jaar 891, werd hij zelf verkozen tot het hoogste kerkelijk ambt. Hij overleed in die functie in 896. Er werd een nieuwe paus gekozen, Bonifatius VI, die het maar 15 dagen uitzong en toen nam Stefanus VI (VII) plaats op de stoel van Petrus. Deze had nog een rekening te vereffenen met de overleden Formosus en wilde dit publiekelijk kond maken, teneinde zijn beschermheer, Guido III van Spoleto, Keizer van het Heilige Roomse Rijk, tevreden te stellen.

Machtsstrijd in Italië

In het Italië van de 9e eeuw heerste er een pittige machtsstrijd tussen de Franken en het Heilige Roomse Rijk. Paus Formosus koos partij voor de Frankische koning Arnulf van Karinthië, aartsrivaal van Guido III van Spoleto. Uiteindelijk overwon Arnulf in 895 en nam Rome in. Het succes was echter van korte duur: Formosus overleed op 4 april 896 en Arnulf kreeg wat later een beroerte. De Spoleto’s heroverden de macht en manoeuvreerden hun beschermeling Stefanus VI op de pausentroon.

Kadaversynode

Om zijn beschermheer ter wille te zijn, gebruikte Stefanus VI (VII) zijn macht om alle decreten en besluiten van Formosus teniet te doen. Daarvoor bediende hij zich van een even originele als macabere methode. Hij liet het lijk van de, een jaar tevoren overleden, paus opgraven, liet het in pauselijke gewaden optuigen, plaatste het in een rechtszaal en startte een schijnproces. Dit proces, compleet met rechters en aanklagers en alle ceremoniële vereisten zou de geschiedenis ingaan als de Kadaversynode. Stefanus slingerde striemende tirades naar het lijk, beschuldigde het van meineed en machtswellust en dreef de spot met de rottende staat van de voormalige paus. Formosus bleef er bewonderenswaardig kalm onder en ook zijn piepjonge woordvoerder, een 16 jarige angstige diaken, hield wijselijk de lippen op elkaar.

Het vonnis

Formosus werd schuldig bevonden. Al zijn pauselijke besluiten werden ongeldig verklaard en hij werd ter dood veroordeeld. Dat Stefanus zijn eerdere bisschopstitel, die hij van Formosus gekregen had, daarmee ook op de helling zette, werd gemakshalve door de vingers gezien. Technisch probleem echter, Formosus was al dood. Hij werd dan maar van zijn pauselijk gewaden ontdaan en zijn drie vingers waarmee hij zegeningen gaf, werden afgehakt. Daarna werd het lijk in een diepe kuil gegooid. Zand erover. Een tijd later bedacht Stefanus zich en wou er nog een schepje bovenop doen. Hij liet het lijk terug opgraven en in de Tiber werpen. Later werd het verminkte lijk door een kluizenaar uit de rivier gehaald en weer begraven.

Nog een keer

Stefanus' voldoening duurde echter niet lang. Korte tijd later werd hij door het woedende Romeins gepeupel gevangengenomen en gewurgd. Zijn opvolger, paus Theodorus II wilde de nagedachtenis van de onteerde en mishandelde Formosus herstellen, liet zijn lijk opgraven en bijzetten in de officiële catacomben. In 898 verklaarde paus Johannes IX de Kadaversynode ongeldig. Maar het lijden van Formosus was nog niet ten einde. In 904 draaide paus Sergius III alle voorgaande beslissingen aangaande Formosus terug.

Sergius III

Het blijkt zelfs dat deze paus het lijk nog een keer liet opgraven, onthoofden en weer in de Tiber gooien. Paus Sergius III bleek namelijk een van de veroordelende rechters te zijn geweest tijdens de Kadaversynode en had, naast een bloedhekel aan Formosus, ook nog zijn gezicht te redden. Paus Formosus is op die manier alsnog als een veroordeeld misdadiger in de geschiedenisboeken opgetekend.