De psychologie van het liegen: ontmasker de leugenaar

Hoe zie je dat iemand liegt? Aan de ogen? Aan gedoe en gefrummel met handen en voeten? Dit zijn de overbekende standaard aannames. Maar het zijn wél mythes, volgens de wetenschap. Psychologie Magazine deed onderzoek naar de vraag hoe we leugenaars proberen te herkennen. Ook werd bekeken hoe goed de deelnemers aan het onderzoek waren in het ontmaskeren van leugens. Niet goed, bleek. Wie, wat en waarom? En hoe moet het dan wel? Lees verder. Hoe zie je dat iemand liegt? Nou eh... aan de ogen? Aan gefrummel met handen? Antwoorden en theoretische veronderstellingen genoeg. Maar Psychologie Magazine onderzocht hoe het nu echt zit. Zijn we wel zo goed in het doorzien van leugens als we denken? Nee dus. Het resultaat van het onderzoek wijst zelfs uit, dat we het nauwelijks doorhebben als iemand leugens aan ons staat op te hangen.

We letten op de verkeerde dingen

Hoe komt dat? Juist door die hierboven aangestipte standaard opvattingen. Een leugenaar wendt de blik af tijdens het vertellen van al die onwaarheden? Nee, zo is dat niet .Omdat we echter juist op zulke signalen focussen, doorzien we de leugenaar niet.
Al deze conclusies komen voort uit een onderzoek dat onder vierduizend lezers van Psychologie Magazine werd gehouden via de 'zelftest'. De proefpersonen testten op internet namelijk hun eigen vaardigheid in het doorzien van leugens. Daarnaast kregen ze vragen voorgeschoteld over het zélf vertellen van leugens.

50% zit fout bij het opsporen van leugens

Om te kijken hoe goed de deelnemers waren in het opsporen van de leugen, werden twee filmpjes online gezet. Het ene bevatte een leugen, het andere niet. Je raadt het al, de deelnemers aan het onderzoek mochten bepalen welke van die twee filmpjes de leugen bevatte. Wat bleek? De helft van de deelnemers zat goed bij het aanwijzen van de leugen, en dus niet minder de helft zat fout. Saillant detail is, dat dit dezelfde goed-foutscore is als een zogenaamd 'kansniveau' oplevert. Met andere woorden, als de deelnemers maar wat hadden gegokt, had dat hetzelfde resultaat opgeleverd.

De mythe ontmaskerd: waaraan herken je de leugen?

Zoals gezegd, zit onze gebrekkige vaardigheid in het herkennen van de leugen in het letten op de verkeerde dingen. Toen gevraagd werd, hoe mensen bepalen of iemand liegt of niet, antwoordde 60% van de deelnemers met een voor de hand liggend criterium: zij letten vooral op iemands lichaamstaal. Bijna de helft van de ondervraagden gelooft dat leugenaars je niet recht in de ogen kijken (49 procent). Een nog veel groter aantal, namelijk zeven op de tien deelnemers (70%) verwacht dat een leugenaar meer nerveuze bewegingen maakt. Het klinkt aannemelijk. Maar volgens wetenschappelijk onderzoek gaat het hier om (overigens hardnekkige) mythes.

Hoe betrap je de leugenaar dan wél?

Nu we klaar zijn met het loeren op lichaamstaal en draaiende ogen, is de vraag wel: hoe betrap je de leugenaar op een manier die zoden aan de dijk zet? Eigenlijk ligt het voor de hand. Een leugenverhaal bevat tegenstrijdigheden, omwegen, al te zwaar aangezette bevestiging of ontkenning en andere signalen dat het verhaal niet natuurlijk en glad in elkaar steekt.

Waar liegen mensen over?

We kunnen er ook niets aan doen, de stereotypen worden weer waargemaakt. Psychologie Magazine legde de deelnemers aan het onderzoek een aantal onderwerpen voor met de vraag: lieg je hier weleens over? Het bleek dat vrouwen vaker liegen over het gewicht, dus over een standaard bij de vrouw neergelegd onderwerp: het dieet. Ook liegen vrouwen vaker de sociale harmonie bij elkaar, bijvoorbeeld door te liegen over iets dat ze eigenlijk niet mooi vinden: 'Echt een enig cadeau hoor!' Daarnaast blijkt weer dat in Nederland het overgrote deel van de vrouwen financieel afhankelijk is. Vrouwen liegen namelijk relatief vaak over hoeveel geld ze uitgeven. Dat mannen nog altijd maatschappelijke prioriteiten hebben in de lijn van status en geld, wordt ook hier onderstreept: zij liegen vaker over prestaties en inkomen.