Verslaafd aan shoppen

We houden van geld verdienen, maar misschien nog wel meer van geld uitgeven. Met de overvloed aan winkels die tot onze beschikking staan en het gemak van internetshopping, is het gemakkelijker dan ooit om aan onze "winkelbehoefte" te voldoen. Geen geld? Dan leen je het toch? Voor sommigen, de zogenoemde shopaholics, is het een ware verslaving. Met alle gevolgen van dien.

Shoppen als een ziekte

Het leven kent vele geneugten. Winkelen is daar één van. Uitzonderingen daargelaten, beleven de meeste vrouwen het als een plezierig dagje uit als zij winkel na winkel afstruinen om hun garderobe op te fleuren met nieuwe kleren, nieuwe aanwinsten voor hun juwelendoosje te vinden, of een van de vele andere luxeproducten die de detailhandel ons te bieden heeft. Het is de gewoonste zaak van de wereld in onze huidige consumentenmaatschappij, en de meesten van ons slagen erin om de aankopen af te stemmen op de inhoud van onze portemonnee. Maar er zijn er ook die diep in de schulden zitten als gevolg van hun koopziekte. Hoe kan shoppen een ziekte zijn?

Alles wat een bron van plezier of genot is, heeft de potentie om verslavend te worden. Alcohol, drugs, seks, eten... en shoppen. Als we ergens voldoening aan beleven, wordt het zogenoemde “genotcentrum” in onze hersenen geactiveerd. Dit zorgt voor de productie van de stof dopamine, wat, afhankelijk van de mate waarin het geproduceerd wordt, een fijn tot euforisch gevoel kan opwekken. Iedereen heeft zijn dagelijkse dosis dopamine nodig om zich goed te blijven voelen. Normaal gesproken zijn de plezierige momentjes van alledag – een stukje chocola bij de koffie, een biertje drinken met vrienden – hier voldoende voor. Soms kan het echter doorslaan, waarbij mensen in buitensporige mate een genotsmiddel tot zich nemen, en de controle verliezen over dit gedrag. Het genotsmiddel wordt een benodigdheid voor een gevoel van welzijn. In afwezigheid ervan, doen zich ontwenningsverschijnselen voor. Dit veroorzaakt vervolgens weer een drang om het genotsmiddel tot zich te nemen. Aldus ontstaat de vicieuze cirkel van de verslaving. In dit opzicht is de “shopaholic” niet anders dan de alcoholist of vraatzuchtige.

Hoe kan het zo ver komen?

Over het algemeen hoeft een verslaafde geen begrip te verwachten vanuit de omgeving. Vooral als het gaat om een ongewone verslaving, zoals shoppen, zal men zich afvragen waarom zo’n persoon zich niet gewoon beheerst? Het wordt des te onbegrijpelijker als men zich bedenkt dat de spullen die shopaholics aanschaffen gewoonlijk in de kast verdwijnen en nooit gebruikt worden, terwijl de bankrekening flink in het rood staat. We genieten allemaal wel eens van een alcoholisch drankje of een dagje winkelen. Waarom mondt het bij sommigen uit in een verslaving?

Onderzoek heeft uitgewezen dat mensen met een verslaving bepaalde persoonlijkheidskenmerken hebben die hen onderscheiden van de doorsnee persoon. Zo zijn deze mensen meer geneigd om depressiviteit te ontwikkelen. Mensen met een aanleg voor depressiviteit blijken op hun beurt weer een laag gehalte aan dopamine in de hersenen te hebben. Een plausibele theorie die deze wetenschappelijke bevindingen verbindt, is de volgende. Mensen met een lager gehalte aan dopamine in de hersenen lopen het risico om onvoldoende genot uit het dagelijkse leven te ondervinden om hun gevoel van welzijn te waarborgen. Een chronisch gebrek aan genot kan leiden tot een staat van ongelukkigheid, die kan uitgroeien tot een depressie. Om het peil van dopamine tot een afdoende niveau te brengen, zoeken deze mensen in grotere mate genotwekkende activiteiten. Welke bron van genot dit is, is in grote mate afhankelijk van de leefomstandigheden van de desbetreffende persoon. Gezien het feit dat de meeste winkels op vrouwen gericht zijn en shoppen algemeen geaccepteerd is als een onschuldige gewoonte, is het niet verwonderlijk dat vooral vrouwen ten prooi vallen aan de shopverslaving. De “kick” die zij beleven aan het kopen van dingen wordt een absolute noodzakelijkheid om zich goed te voelen; het is een soort zelf-medicatie tegen hun sombere buien. Volgens een schatting vertoont zo’n 6% van de Amerikaanse bevolking dit “compulsieve koopgedrag”. Een onderzoek binnen het Verenigd Koninkrijk vond zelfs een hoger percentage; 11%.

In vergelijking met andere verslavingen, is winkelen er eentje die bij uitstek wordt aangemoedigd. We worden iedere dag overspoeld door reclames – op de deurmat, op tv en op billboards. Shoppen heeft een appelerend imago; het rondlopen met een overdaad aan winkeltassen, de inloop-kledingkast en de verzameling van tientallen schoenparen zullen bij menig vrouw als muziek in de oren klinken. Bovendien is het tegenwoordig, dankzij de internetwinkels, een kwestie van simpelweg een druk op de knop vanuit je luie stoel. En dan is er nog het creditcardsysteem, dat ons de gelegenheid geeft om geld uit te geven dat we eigenlijk niet hebben. Onderzoek heeft uitgewezen dat het excessieve koopgedrag vooral voorkomt bij sociaal-economische groepen die het zich eigenlijk niet kunnen veroorloven, met grote schulden als gevolg. Deze vorm van verslaving vormt weliswaar geen gevaar voor de gezondheid of de openbare orde, toch kan het behoorlijk problematisch uitpakken.