Koopverslaving: Compulsief Winkelen is geen Pretje

De officiële term voor koopverslaving is oniomanie. Dat klinkt als iets heel zwaars, terwijl compulsief of obsessief kopen bijna leuk lijkt in Kinsella's boek Shopaholic. De werkelijkheid is dat dwangmatig winkelen helemaal niet prettig is en net als elke andere verslaving gebruikt wordt om tijdelijk nare gevoelens te kunnen wegdrukken. Compulsief kopen biedt heel even verlichting maar wordt gevolgd door enorme schuldgevoelens. Tot zover leuk. Wat is een consumptieve verslaving nu precies?

Koopverslaving, dwangmatig winkelen of obsessief compulsief kopen

Er zijn heel veel termen voor één en dezelfde aandoening, die voor het eerst in 1924 door Bleuler werd beschreven. Sinds die tijd wordt er aan gerefereerd als obsessief compulsief gedrag, als een verslaving of als een stoornis in de impulscontrole. In de officiële psychiatrische en psychologische vakliteratuur is men het er nog niet helemaal over eens.

Over de volgende definitie van McElroy et al (1994) bestaat in ieder geval overeenstemming:

Compulsief kopen is een preoccupatie met kopen of winkelen zoals blijkt uit:

• Frequente preoccupatie met het kopen of met de impuls om te kopen
• Die wordt ervaren als onweerstaanbaar, opdringerig, en/of onzinnig.
• En- of het frequent kopen van objecten, die niet nodig zijn of die men zich niet kan veroorloven dan wel het langer en intensiever winkelen dan tevoren was gepland.

Deze preoccupaties of impulsen zorgen bovendien voor veel stress, nemen teveel tijd in beslag, staan normaal en ontspannen sociaal functioneren in de weg en kunnen op den duur zelfs leiden tot ernstige financiële en psychologische problemen voor de verslaafde koper.

Symptomen van een koopverslaving

Net zoals bij ander dwangmatig gedrag worden bij deze verslaving hoogte/ en dieptepunten ervaren. Wanneer je bezig bent met het uitleven van je verslaving, het aankoopgedrag zelf, is er sprake van een tevreden of zelfs uitgelaten stemming. Even lijkt er weer sprake te zijn van zin in het leven en wordt al het bestaande verdriet vergeten. Zodra de winkelomgeving wordt verlaten, slaat de stemming echter al om. Het gevoel van beloning en vervulling is helemaal verdwenen. Om dat gevoel opnieuw te ervaren, moet er opnieuw worden gewinkeld. En zo is de verslaving een feit.

Het gevoel dat er moet worden gewinkeld en- of gekocht krijgt steeds meer de overhand. Maar ook de schuldgevoelens, die ermee gepaard gaan, dringen zich in de loop van de tijd steeds meer op. In veel gevallen worden de gekochte items verstopt of zelfs vernietigd, omdat iemand die verslaafd is aan kopen zich schaamt en alles zal proberen om de verslaving en dus het bewijsmateriaal te verbergen. Er wordt dus maar heel beperkt plezier beleefd aan de verslaving en vaak zelfs in het geheel niet. Want gaan winkelen is allang niet meer leuk maar iets verplichts en dwangmatigs.

Onstaan van een koopverslaving

De verslaafde persoon komt in een vicieuze cirkel, die bestaat uit negatieve emoties zoals boosheid en stress, die leiden tot de aankoop van iets. Na de aankoop heb je ofwel spijt ofwel je voelt je depressief. Die gevoelens leiden je bijna linea recta naar een nieuwe aankoop.

Shopaholisme begint vaak op jonge leeftijd. Kinderen, die opgroeien met een laag zelfbeeld tijdens hun jeugd door bijvoorbeeld verwaarlozing, krijgen de boodschap mee dat ze als persoon niet zo belangrijk zijn. Speelgoed wordt ter compensatie gebruikt voor gevoelens van eenzaamheid of leegte. De volwassene voelt nog steeds een afhankelijkheid van materiële zaken en gebruikt kopen of winkelen om te kunnen omgaan met gevoelens, die negatief inwerken op de eigenwaarde. Problemen en negatieve gevoelens worden zo stelselmatig onderdrukt.

Dwangmatig kopen lijkt een zoektocht naar zichzelf bij mensen, waarbij de identiteit niet duidelijk gevoeld wordt. Euforie bij het winkelen geeft heel even een kort moment van genot. En geeft daarmee het gevoel dat je bestaat en ertoe doet.

Hoe vaak komt deze stoornis voor?

De cijfers geven aan dat maar liefst 8 tot 9% van de populatie aan deze conditie zou lijden, wat erg veel reden geeft tot zorg. De problematiek en de prevalentie hiervan lijken te worden versterkt door de consumptie maatschappij, waarin kopen een tegenwicht biedt aan toenemende vereenzaming en verveling.

De gevolgen van dit type verslaving

De consequenties kunnen verwoestend zijn en leiden tot schulden, diefstal, fraude en faillissementen. Vaak kom je als je aan dit type verslaving lijdt vroeger of later met de politie in aanraking. Omdat de meeste mensen wat lacherig doen over deze stoornis wordt de schaamte ervoor groter en houden mensen heel lang voor anderen verborgen wat er aan de hand is. De consequenties worden hiermee groter, terwijl er zeker oplossingen zijn in de vorm van therapie. Hoe vroeger je erbij bent, hoe beter.