Posttraumatische stress stoornis/syndroom (PTSS)
Een schokkende gebeurtenis heeft een ongelooflijke impact op iemands gevoel, denken en functioneren. Het is normaal als de heftige emoties na verloop van tijd wegebben. Als dat niet gebeurt spreekt men van het posttraumatische stress syndroom of PTSS, een psychisch ziektebeeld met herbelevingen, nachtmerries, schrikreacties, geheugenstoornissen en vervreemding. Verwerken kost veel tijd, maar soms is het trauma groter dan de psyche aankan. Een posttraumatische stress stoornis grijpt diep in.
Psychotrauma of psychisch trauma
Een andere naam voor het posttraumatische stress syndroom is 'posttraumatische stress stoornis' ook wel afgekort
PTSS genoemd. De Engelse afkorting is
PTSD (Post Traumatic Stress Disorder). Het is een officieel psychische aandoening die onder angststoornissen valt. Bij het posttraumatische stress syndroom is de betrokkene geconfronteerd geweest met een of meer onverwachte, heftige, stressvolle, ingrijpende of schokkende gebeurtenissen die ernstige verwondingen, dreigende of feitelijke dood met zich meebracht, of een bedreiging vormden voor de fysieke integriteit.
Voorbeelden hiervan zijn (burger)oorlog en andere gewapende conflicten, shell-shock/'battle fatigue', deportatie naar een concentratiekamp (2e Wereldoorlog), gewelddadige aanvallen waaronder terrorisme, aanranding/verkrachting, incest, emotioneel of lichamelijk misbruik (bv. kindermishandeling en huiselijk geweld), martelingen, gijzelingen, crisissituaties, calamiteiten, beroving, het getuige zijn van de dood, moord, rampen, ongelukken en ongevallen. Bij deze gebeurtenissen staan extreme angst, verschrikking, afschuw en/of hulpeloosheid op de voorgrond. Er ontstaan hartkloppingen, zweten, ademhalingsstoornissen en vluchtreacties. Vlak daarna is de lijder
'verdoofd'. Men spreekt van een 'psychotrauma' of 'psychisch trauma' als de aanvankelijk normale reacties overgaan in langdurig psychische stoornissen.
Normale reacties na een schok
Na een schokkende gebeurtenis zijn er een aantal normale reacties. De persoon reageert vaak automatisch, zonder iets te voelen of er bij na te denken, hij handelt op de
'automatische piloot'. Pas achteraf komen de heftige emoties naar boven, onder meer huilbuien, trillen, machteloze woede, verslagenheid, verbijstering, ongeloof en totale ontreddering. Het zelfvertrouwen schudt op zijn grondvesten en het leven verandert plotseling in 'overleven'. Er is het gevoel geen controle meer over het leven te hebben, het veiligheidsgevoel is ernstig aangetast en de vanzelfsprekendheid van het leven is verdwenen. De tijd die nodig is om de afschuwelijke gebeurtenis(sen) te verwerken is voor elk mens anders. En al deze reacties zijn normaal. Pas wanneer een persoon is blootgesteld aan een traumatische ervaring die niet kan worden verwerkt ontstaan er vroeg of laat diverse, steeds ernstiger wordende verschijnselen.
Symptomen van posttraumatische stress syndroom
De symptomen van PTSS zijn onder meer
herbelevingen van het trauma. Zo zijn er steeds terugkerende en moeilijk terug te dringen herinneringen aan het gebeuren, in de vorm van gedachten en zintuiglijke waarnemingen. In de nacht worden deze herinneringen beleefd als akelige dromen of nachtmerries. De herbelevingen hebben een realistisch karakter en zijn om die reden bijna net zo bedreigend als het eigenlijke trauma. De persoon ervaart bijv. geluid (gegil van stervenden, ontploffen van granaten, huilen van een kind), of neemt een geur waar (verbrande lichamen, een brandend huis).
Andere uitingen van het posttraumatische stress syndroom zijn handelingen of gevoelens alsof het trauma opnieuw plaatsvindt. Er kunnen
dissociatieve perioden met flashbacks ontstaan, hallucinaties en illusies. Daarbij intens psychisch lijden en fysiologische reacties wanneer bepaalde stimuli een aspect van de traumatische gebeurtenis symboliseren of erop lijken. Er wordt pas van het posttraumatisch stress syndroom gesproken als de klachten langer dan een maand bestaan. Wanneer deze korter dan een maand duren, spreekt men van
acute stressstoornis, ook wel ASS genoemd. PTSS mag niet worden verward met een normaal verwerkingsproces van een traumatische gebeurtenis, waarvan de emotionele gevolgen binnen enkele maanden zijn verdwenen.
Gevolgen posttraumatische stress stoornissen
Op de lange duur ontstaan er nog veel meer symptomen van de posttraumatische stress stoornis. Zo wil de persoon gedachten, gevoelens en gesprekken die bij het trauma horen angstvallig
vermijden. Erover praten roept herinneringen op, en deze doen zo'n pijn dat hij of zij zich liever terugtrekt. Er ontstaat angst voor de angst, en een confrontatie met de eigen kwetsbaarheid. De belangstelling voor andere mensen en activiteiten neemt af, er ontstaat
vervreemding en een gevoel onthecht te zijn. Dit heet ook wel emotionele vervlakking. Voor affectie is geen plaats meer en het toekomstbeeld lijkt verscheurd: Het zelfbeeld en de kijk op de wereld is veranderd.
De lijder is verhoogd prikkelbaar, geïrriteerd, heeft woedeuitbarstingen, moeite met inslapen of doorslapen, kan zich niet concentreren, is overmatig waakzaam en krijgt te maken met hevige
schrikreacties. Verdere gevolgen kunnen zijn: Chronische, onverklaarbare pijnen en ander lichamelijk lijden, verminderde intellectuele prestaties, motorische onrust, schuldgevoelens, zelfverwijten, schaamte, relatieproblemen door de grote spanningen, langdurig onvermogen om te functioneren, ziekteverzuim, alcohol- en drugsgebruik en reactieve depressie. Het is mogelijk dat de posttraumatische stress stoornis een verlaat begin heeft; in dat geval kunnen de verschijnselen pas maanden na het trauma beginnen (vooral bij oorlogsslachtoffers).
Zwart gat in het geheugen
Een sterk teken van het posttraumatische syndroom - maar ook een acute stress stoornis - is het onvermogen zich een belangrijk deel van het trauma te herinneren. Er lijkt een gedeelte 'verdwenen' te zijn. Dit is een
natuurlijk beschermingsmechanisme tegen opslag van herinneringen die onverdraaglijk zijn, en daarom teveel angst oproepen. Als een persoon in een ernstig bedreigende situatie komt, niet kan vluchten en niet kan vechten, dan kan de menselijke geest zich tijdelijk onttrekken aan de onacceptabele werkelijkheid. Het lichaam kan niet weg, maar de hersenen gaan zelf op de vlucht. Het is niet zo dat de 'harde schijf' als het ware gewist is, maar dat de gebeurtenissen nooit tot het bewustzijn en het geheugen zijn doorgedrongen, ook wel 'verdringing' genoemd. Dit betekent dat de persoon wel exact kan vertellen hoe de traumatische gebeurtenis begon en hoe het eindigde, maar dat de feitelijke momenten een 'zwart gat' zijn. Men weet dat het verschrikkelijk was, maar de details zijn weg en het tijdsbesef van de gebeurtenissen is verstoord.
Aspecten van posttraumatische stress in de praktijk
Derealisatie/dissociatie: 'Ik was slechts toeschouwer. Het leek een scene uit een horrorfilm, waar ik niet zelf deel van uitmaakte. Het voelde onrealistisch, vreemd.'
Derealisatie/onthechting: 'Ik weet dat ik thuis ben, bij mijn familie. Toch heb ik het idee dat er een muur zit tussen hen en mij. Ze zijn vreemd voor me.'
Depersonalisatie: 'Mijn lichaam voelt niet als dat van mij. Ik ben dit niet echt. De klok tikt kennelijk door, maar wat ik doe weet ik niet.'
Amnesie/verdringing: 'Ik moet van anderen horen wat er is gebeurd. Het lijkt alsof er een gat in mijn geheugen zit. Ik zie enkel nog flarden van het gebeuren, meer niet.'
Ongeloof: 'Hou me vast, zei ik, zeg me dat het niet waar is. Want dit kan mij niet gebeuren, dit kan niet. Dit bestaat niet. Maar het bestond wel, en het was echt. Zeiden ze me.'
Schrikreacties: 'Zodra de bel gaat vlieg ik uit mijn stoel van angst. Daarna sidder ik nog minutenlang na. Het geluid van de bel lijkt wel vervormd.'
Huilbuien: 'Ik kan urenlang huilen. Net als ik denk dat er geen traan meer over is, begin ik weer. Het voelt alsof de tranen al klaar liggen.'
Controleverlies: 'Er zijn dagen bij dat ik denk stapelgek te worden. Dat ik me afvraag of ik mijn oude ik ooit nog terugkrijg. Soms wil ik gillen, schreeuwen en met mijn hoofd tegen de muur slaan. Ja, ik ben krankzinnig.'
Slaapproblemen: 'Ik ben zo onrustig en opgewonden dat ik de slaap niet kan vatten. Val ik uiteindelijk toch in slaap, dan ben ik na een uur al weer klaarwakker en dringt de realiteit zich aan me op.'
Woedeuitbarstingen: 'Thuis sla ik met deuren, zoek ruzie en ben woedend om niets. Het gekke is dat ik wel weet dat ik onredelijk ben, dat ik met mezelf in de knoop zit en dat mijn gezin er niets aan kan doen. Toch kan ik het niet veranderen.'
Geluidshallucinaties: 'Iemand riep keihard om hulp, ik zocht overal, en raakte in paniek van het afgrijselijke gekerm. Tot ik me realiseerde dat er helemaal geen hulproep was. Ik was niet meer in het 'daar en toen', maar in het 'hier en nu'.
Bij wie komt PTSS voor?
Het posttraumatische stress syndroom komt vaker voor in bepaalde beroepsgroepen, met name bij de politie, brandweer, ambulancepersoneel en militairen. Bovendien komt PTSS veelvuldiger voor in beroepen waar een
bedreigende situatie kan voorkomen, zoals bij bank- en winkelpersoneel (overvallen), benzinepomphouders, reddingswerkers, beveiligingsbeambten, journalisten, medewerkers in de gezondheidszorg (verpleegkundigen en artsen), sociale dienstverlening (sociale dienst, jongerenwerk) en in controlerende functies (treinconducteurs, bus- en tramchauffeurs). Ten slotte hebben mensen met een beroep in de vervoersector (bus- en vrachtwagenchauffeurs, treinmachinisten) een hoger risico op PTSS, dit vanwege het gevaar van ongevallen. Daarnaast is vastgesteld dat er enkele pre-existente factoren zijn die het risico op het psychotrauma vergroten, t.w. het vrouwelijk geslacht, een al eerder aanwezige psychiatrische aandoening, eerdere blootstelling aan een traumatische gebeurtenis en een familiegeschiedenis van psychiatrische aandoeningen. Ook onder vluchtelingen vindt men vaker PTSS.
Behandeling posttraumatische stress syndroom
Een slachtoffer van een psychotrauma kan beroep doen op slachtofferzorg, slachtofferhulp of slachtoffertherapie. In sommige ernstige situaties komt men in aanmerking voor crisishulpverlening. Steun is het eerste waar de therapie op gericht moet zijn, alsmede een geleidelijke aanvaarding van de feiten. Behandeling van een posttraumatische stress stoornis valt of staat met het
bespreekbaar maken van alle gebeurtenissen die een rol spelen bij de verwerking. Dit betekent soms dat het trauma in gedachten -en samen met de hulpverlener in individuele psychotherapie- bewust moet worden herbeleefd (EMDR of: Eye Movement Desensitization en Reprocessing). Soms gebeurt dit met ondersteuning van medicijnen zoals antidepressiva en kalmeringsmiddelen. Andere mogelijkheden zijn schrijfopdrachten (beschrijven van pijnlijke feiten en emoties), Rationeel Emotieve Therapie (RET), NLP (neurolinguïstisch programmeren), lotgenotencontact zoals in groepstherapie en hypnose. In alle gevallen geldt dat men beter zo snel mogelijk kan beginnen met een gedragstherapeutische interventie, om chronische PTSS te voorkomen. De sleutel is dus de symptomen op tijd te herkennen.
“There are wounds that never show on the body that are deeper and more hurtful than anything that bleeds.” ~ Laurell K. Hamilton
Lees verder
Reacties
Yusuf Ismail, 02-11-2012
Ik ben 27 jaar en doe al 5 jaar koerierdienst, bij het begin (op mijn 22ste) mijn bestelbus beroofd voor mijn neus en heb ik 1, 5 jaar bij een telecom bedrijf gewerkt waar ik telefoon abonnementen moest afleveren, er is was toen vaak agressie en hoog opgelopen emotie's jegens mij geweest als er iets niet klopte in de contract met legitimatie of bankpas…
vaak als ik enorm kwaad wordt als iemand mij uitlokt, floept er woorden uit mijn mond, dat is vaak blindelings kwaad worden zonder dat ik weet wat de reden hierachter was, achteraf krijg ik enorm veel spijt omdat ik het niet meende of misvattingen zijn…
zou dit ptss zijn?
Reactie infoteur, 03-11-2012
Hi Yusuf, nee. Voor de verschijnselen van ptss zie het artikel. Het gaat altijd om het geheel van symptomen, of in elk geval een groot deel ervan. Mvg, A.
Doria F., 13-10-2012
Een vriend van mij heeft al lang last van woede uitbarstingen. Hij is in zijn jeugd zwaar misbruikt en er zijn mentale spelletjes met hem gespeeld als kind. Hierdoor is hij heel achterdochtig geworden naar iedereen toe, valt snel in een slachtoffer rol 'zie je wel, de hele wereld moet mij hebben' maar heeft ook black-outs. Hij is nog nooit fysiek uit gevallen tegen mij, maar in zo'n rage schreeuwt hij allerlei samenzweringen, scheld hij mij uit en hoe dreigender hij is hoe beter; hij moet je op dat moment echt zo nietig hebben als hij je maar kan maken en zal niet schromen om je op zwakke plekken aan te vallen. Hij heeft altijd al last gehad van depressie en ook een flinke burn-out gehad na zijn studie. Hij staat vaak, zelfs zonder rage, zo ver buiten de realiteit, dat hij zijn ex vriendin beschuldigt van de meest vreselijke dingen die ook vaak niet gebeurd zijn. Heel veel waan ideeen. Het is een mix van PTSS en een psychose. Ik weet niet wat ik er mee aan moet, heeft iemand iets?
Reactie infoteur, 13-10-2012
Hi Doria, je vriend heeft analyse van zijn problemen en behandeling nodig. In het artikel staan de richtlijnen vermeld. Dit is niet iets wat je in je eentje kunt aanpakken, ook kan hij het niet zelf. Spoor hem dus aan om hulp te zoeken. Grt, A.
Lidian, 05-10-2012
Beste mensen
Ook ik heb last van ptss, en herken heel veel in het bovenstaande. Vind het moeilijk om te accepteren dat de symptomen nu bij mij horen. Het houd me zo vaak tegen van dingen die ik graag zou willen doen. Misschien toch maar naar een cursus mindfullnes of RET maar ook daar zie ik tegen op.
Groetjes Lidian
Reactie infoteur, 08-10-2012
Hi Lidian, soms moet je iets 'doorbreken' om verder te kunnen. Alle begin is moeilijk, dus denk er nog eens over na. Sterkte, A.
Zara, 31-07-2012
Hoi,
Mijn ex-vriend(sinds een paar dagen) is net terug uit een oorlogsgebied waar er o.a. op hem is geschoten. Doordat zijn de herinneringen aan zijn legertijd naar boven gekomen en merk ik dat hij om de vreemdste dingen boos werd, heel erg wantrouwig is, veel nachtmerries heeft etc. We waren tot aan een week geleden bezig met het plannen van onze toekomst maar opeens belde hij mij met de mededing dat hij met me wou praten. Tijdens de ontmoeting heeft hij het uitgemaakt, zomaar opeens.
Mijn vraag is of dit door PTSS kan komen? En zo ja, wat kan ik eraan doen om hem te helpen?
Mvg,
Zara
Reactie infoteur, 01-08-2012
Hi Zara, zonder opgegeven reden van de breuk kan ik hier niets mee. Zie: http://mens-en-samenleving.infonu.nl/man-en-vrouw/43710-hoe-je-je-ex-terugkrijgt.html
In het artikel staat onder 'Behandeling posstraumatische stress syndroom' wat er aan te doen is. Grt, A.
Zafer Celik, 25-10-2011
Ik ben 37 jaar oud en loop al mijn hele leven sinds ik mij ken met ptss ben ik later achter gekomen, maar laatste tijden ben ik aan het einde van mijn latijn, ik ben via deze weg gaan kijken of ik er wat aan kan laten doen aan mijn ziekte, want ik zie het niet meer zitten, ik heb een pyscholoog dr R. haakmat maar een echte behandeling heb ik nooit gehad waar julie over praten. ik weet niet wat ik moet doen ik hoop via deze weg gauw een persoon te vinden die mij echt wil helpen met mijn ziekte en mij verder op weg kan helpen in de toekomst het is nu of nooit. Alles wat hier boven is geschreven bleef ik dag in dag uit ik kan hier niet meer tegen help mij aub.
Reactie infoteur, 26-10-2011
Hi Zafer, je hebt al hulp van een psycholoog. Als je dit niet goed of niet voldoende vindt, raad ik je aan contact op te nemen met je huisarts en een van de andere therapiemogelijkheden uit het artikel te bespreken. Wellicht is er een betere behandelmethode voor jou dan je nu krijgt. Veel sterkte! A.
Lauwrens Vos, 26-09-2011
Ruim 12 jaar heb ik in mijn werk binnen de hulpverlening tal van uiteenlopende moordaanslagen achter de rug. Nu ruim 2 jaar uit het arbeidsproses is de uitspraak chronische ptss door de arts vastgesteld. Gezien de bezuinigingen voor de komende tijd wordt de druk om weer aan de slag te gaan sterk vergroot en gaat men in het gesprek er mee om in de zin van doe wat en vergeet het. Dit raakt mij zeer diep en slaat nieuwe wonden. Wat moet ik doen?
Reactie infoteur, 27-09-2011
Hi Lauwrens, ander werk zoeken! Misschien kunnen ze je helpen met omscholing of een andere baan binnen dezelfde sector zodat je niet meer zo geconfronteerd wordt met het allerergste. Denk eens goed na wat je het liefste zou willen doen en hoe je dat zou kunnen bereiken. Een arbeidspsycholoog zou je ook nog de weg kunnen wijzen. Sterkte, A.
Lisa, 17-09-2011
Ik herken hier ook veel dingen in en vanuit mijn situatie krijg ik geen begrip. Ze verklaren me voor gek en zeggen dat het aan mezelf ligt en dat ik me over bepaalde situaties heen moet zetten. Ik wil graag met meer mensen praten die ook ptss hebben. Wellicht dat we elkaar hiermee kunnen helpen en ondersteunen.
Reactie infoteur, 18-09-2011
Hi Lisa, misschien komen er reacties binnen! Veel sterkte, A.
Diana van Sloten, 06-01-2011
Afgrijselijk! Heb zelf meer narigheid gezien en meegemaakt dan waar ik over wil en kan praten maar ik geloof niet dat ik PTSS heb. Heb wel een vriend waar ik heel veel van hou (als ie 't zou lezen zou ie op de vlucht slaan… lol) die het heeft.
Ik probeer uit te vinden waar hij wat aan heeft in onze vriendschap, maar daarover is weinig te vinden. Dus ik vraag hem niet echt naar de nare dingen, ik zie hem zo graag lachen! Een lieve sms, een knuffel die hij soms niet wil of verdraagt en gewoon maar vrienden zjn die lol kunnen maken en eindeloos kunnen kletsen over vanalles. Behalve DAT! Zo lief, zo'n mooi mens… Ik wou dat het zoveel meer kon zijn…
Reactie infoteur, 07-01-2011
Hi Diana, hij mag zich gelukkig prijzen met zo'n vriendin met wie hij ondanks alles kan kletsen en lachen. Wat kun je meer doen dan er voor hem zijn? Je merkt zelf wel of je vriendschap op prijs wordt gesteld en zo te horen is dat best het geval. Of het meer kan zijn, wijst de toekomst uit… Groetjes, A.