Psychologisch onderzoek kinderen: gedragsstoornnissen

Wanneer er een gedragsstoornis bij het kind vermoed wordt kan er een psychologisch onderzoek plaatsvinden. Hierbij kunnen diverse vragenlijsten afgenomen worden om de emotionele en gedragsproblemen in kaart te brengen, zoals de ASEBA, de Strengths and Difficulties Questionnaire en het Behavior Assessment System for Children. Deze vragenlijsten bieden inzicht in eventueel aanwezige gedragsstoornissen bij het kind.

Emotionele en gedragsproblemen

Emotionele en gedragsproblemen komen dikwijls voor bij kinderen in de schoolleeftijd. Soms lijkt het er op dat er steeds meer 'probleemkinderen' bij komen. Dit is echter waarschijnlijk te wijten aan de verbeterde diagnostische middelen waardoor problemen eerder opgespoord en behandeld kunnen worden. Gedrags en emotionele problemen worden vaak als eerste opgemerkt door de ouders en de leerkrachten op school.

Wat is een gedragsstoornis?

Wanneer er naar gedragsproblemen verwezen wordt bij een kind worden alle kinderen die zich zichtbaar ongewoon gedragen, ongeacht de ernst, oorzaak of context van dit ongewone gedrag. Sommige gedragsstoornissen zijn tijdelijk, bijvoorbeeld gedragsproblemen die te wijten zijn aan een bepaalde levensfase van het kind zoals de puberteit. Andere gedragsproblemen zijn meer chronisch van aard. Gedragsstoornissen kunnen zowel situationeel als gegeneraliseerd zijn: zij kunnen overal voorkomen of enkel ik bepaalde contexten zoals tijdens bepaalde vakken op school. Tot slot kunnen de problemen internaliserend of externaliserend zijn. Bij externaliserende gedragsstoornissen is het gedrag storend voor zowel de omgeving als het kind zelf, zoals stelen en vechten. Bij internaliserende gedragsstoornissen bij het kind is er meer sprake van problemen die voornamelijk voor het kind zelf vervelend zijn, zoals angst of somberheid.

Ernst gedragsstoornis

Naast bovengenoemde beschrijvingen van het verstoorde gedrag wordt er dikwijls ook naar de ernst van de gedragsstoornis gekeken. Er worden hierbij over het algemeen vier factoren bekeken:

• Frequentie
• Duur
• Omvang
• Mate waarin het kind zichzelf en/of de omgeving schade toebrengt

Psychologisch onderzoek kinderen: gedragsstoornnissen

Op een gegeven moment kunnen de ouders dan wel leerkrachten van een kind het verstandig achter een psychologisch onderzoek te doen naar de gedragsstoornis. Er zijn een aantal vragenlijsten die men hierbij af kan nemen.

ASEBA

ASEBA is de afkorting van Achenbach System of Empirically Based Assessment. Het ASEBA systeem bestaat uit diverse gedragsvragenlijsten en is ontwikkeld door Thomas Achenbach. De vragenlijsten zijn geschikt voor kinderen van 6 tot 18 jaar, en er bestaat ook speciale vragenlijsten voor kinderen van 1,5 tot 5 jaar. Enkele veelgebruikte gedragsvragenlijsten zijn:

• CBCL: children behavior checklist voor de ouders
• Teacher Report Form: voor de leerkrachten
• Youth Self-report: voor de kinderen zelf

Deze vragenlijsten zijn apart in te vullen maar uiteraard verkrijgt men de meeste en de meest zorgvuldige informatie wanneer men alledrie de vragenlijsten afneemt omdat men dan de diverse bronnen kan vergelijken. Op basis van de vragenlijsten heeft men syndroomschalen voor kinderen van 6 tot 18 jaar ontwikkeld en voor 1.5 tot 5 jarigen. De syndroomschalen voor de 6 tot 18-jarigen zijn:

• Teruggetrokken/depressief
• Lichamelijke klachten
• Angstig/depressief
• Sociale problemen
• Denkproblemen
• Aandachtsproblemen
• Regelovertredend gedrag
• Agressief gedrag

De syndroomschalen voor de 1 tot 5.5-jarigen zijn:

• Emotioneel reagerend
• Angstig/depressief
• Lichamelijke klachten
• Teruggetrokken
• Slaapproblemen
• Aandachtsproblemen
• Agressief gedrag

In de nieuwste versie van de ASEBA zijn ook schalen opgenomen die een indicatie kunnen geven over de aanwezigheid van een stoornis uit de DSM-IV-TR, een van de meest gebruikte classificatiesystemen wat betreft psychische stoornissen:

Strengths and Difficulties Questionnaire

De Strengths and Difficulties Questionnaire, afgekort tot de SDQ, is een vragenlijst voor kinderentussen de 4 en 16 jaar. Er bestaan ook bij deze vragenlijst diverse versies: een voor de ouders, een voor de leerkracht en een voor de jongere zelf. De SDQ kent vijf subschalen:

• Emotionele symptomen
• Gedragsproblemen
• Hyperactiviteit/gebrek aan aandacht
• Problemen in de peergroep
• Prosociaal gedrag

Behavior Assessment System for Children (BASC)

Reynolds en Kamphuis ontwikkelden het Behavior Assessment System for Children welke eveneens enkele gedragsvragenlijsten bevat. Deze test bevat diverse vormen welke elk geschikt zijn voor verschillende leeftijdscategorieën. Zo zijn er versies voor kleuters (van 2,5 tot 5 jaar), lagere schoolkinderen (6 tot 11 jaar) en adolescenten (12 tot 18 jaar). De vragenlijsten worden ingevuld door de leerkrachten en de ouders, al bestaat er voor de adolescenten een zelfrapportage vragenlijst.

De BASC beslaat vrijwel alle aspecten van verstoord gedrag en kent vijf schalen:

• Externaliseren
• Internaliseren
• Schoolproblemen
• Adaptieve vaardigheden
• Andere problemen