Rouwverwerking: de fasen van het rouwproces
De beleving van een sterfgeval zal voor iedereen een op zichzelf staande unieke ervaring zijn, toch zijn er aan de buitenkant wel overeenkomsten te zien. Bij het verliezen van een dierbaar iemand door de dood, zijn er een aantal rouw fasen te onderkennen. Deze fasen zijn overigens ook zichtbaar bij bijvoorbeeld een scheiding, emigratie, of als een goede vriend of vriendin een geheel andere levensweg inslaat.
De fasen van het rouwproces
De verschillende fasen in het rouwproces zijn de volgende:- Leven in een roes van gebeurtenissen en van zaken regelen.
- In een gat vallen.
- De ontkenning van het gebeuren.
- Loskomen van het verdriet.
- De sterke emoties waarbij ook oude pijn los kan komen.
- Geleidelijke rouwverwerking.
- Voorzichtige acceptatie.
- Nieuwe stappen nemen.
Leven in een roes
Als iemand overlijdt, is dat een enorme schok en brengt meestal groot verdriet met zich mee. De grootte en diepgang van het verdriet, zijn voor wie dit overkomt, niet direct te verwerken. In de eerste plaats is dit uit zelfbescherming, een overlevingsmechanisme treedt dan in werking. Als een mens direct het hele verdriet om het verlies van een partner zou toelaten in zichzelf, zou dat gewoonweg te veel zijn. Op de tweede plaats is het zo dat je in een roes komt te verkeren. Er is zo veel te regelen rondom het overlijden van iemand. Je krijgt zo veel aandacht en vragen waaraan je in het normale dagelijkse leven niet gewend bent. Deze periode loopt vanaf het sterven van een dierbare, tot het tijdstip dat de uitvaart is geweest en de nalatenschap helemaal is afgewikkeld. Op het moment dat iemand in deze roes verkeert, komt hij in feite niet echt aan het eigen verdriet toe. Hij wordt geleefd door de situatie en kan niets anders doen dan daarin mee te gaan.In een gat vallen
Als de periode van deze roes voorbij is, blijft iemand alleen achter. Het besef dat de ander er echt niet meer is en dat men alleen verder moet, komt keihard aan. Men ervaart zaken als:- Een klemmend gevoel op de borst en pijn in de hartstreek.
- Een grote zwarte muur voor de ogen, geen uitweg meer zien.
- Krachteloosheid in de benen, een enorme zwakte voelen.
Als algemene karakteristiek wordt genoemd dat mensen zich in een gat voelen vallen. Het ervaren van de leegte is natuurlijk begrijpelijk. Er blijkt zo veel te zijn geraakt in het wezen van deze mensen, dat men ervaart zichzelf behoorlijk kwijt te zijn en geen handvatten te hebben om verder te gaan.
De ontkenning van het verdriet
De leegte en de pijn die men na het overlijden van een dierbare, en na de roes van de gebeurtenissen ervaart, zijn bijna ondraaglijk. Onze psyche zorgt er op dit soort momenten voor dat er een overlevingsmechanisme in werking treedt, waardoor we niet weggevaagd worden door het verdriet. Het is een tijdelijke situatie en zodra we meer ruimte ervaren en emoties weer geleidelijk aan in ons leven kunnen toelaten, zal het verdriet beetje bij beetje verwerkt kunnen worden. Iets anders wordt het als iemand in het overlevingsmechanisme blijft hangen en dit als een blijvend patroon gaat hanteren. Ontkenning vormt een zogenaamd afweermechanisme. Men ontkent eenvoudig voor zichzelf dat de bewuste dierbare uit zijn leven verdwenen is. Het gebeurt op een onbewust niveau en wordt daardoor wel ongrijpbaar.Loskomen van de gevoelens
Emoties zijn energie en als men die blijvend tegenhoudt, maakt men zichzelf ziek, want emoties zullen ondanks de tegenkrachten toch een uitweg willen vinden. Men kan te maken krijgen met problemen op de zogenaamde stressplekken die mensen van zichzelf maar al te goed kennen, de zwakke plekken in het lichaam. Ook kunnen er verschijnselen als depressie optreden als iemand doorgaat met het tegenhouden van zijn gevoelens. Deze eerste flitsen van emoties zijn kenmerkend voor het voorzichtig op gang komen van het rouwproces.Sterke emoties, waarbij ook oude pijn kan loskomen
Na enige tijd gaat men zich meer en meer overgeven aan zijn verdriet. En als deze emoties eenmaal loskomen, kunnen er ook hele sterke reacties optreden. Bij tijd en wijle voelt men zich overspoeld door droefheid en ook door andere heftige emoties. Dit kan gebeuren als men alleen is, maar ook in gezelschap. Het is goed om hieraan toe te geven. De periode van het uiten van het verdriet zou op een natuurlijke wijze moeten kunnen verlopen. Door te huilen vindt verwerking plaats. En na de verwerking kan men het verlies, emotioneel gezien, meer en meer achter zich laten. Men vergeet de gestorven persoon niet, maar er komt ruimte voor een leven na de droevige gebeurtenis. Er heeft een beweging plaatsgevonden door de emoties toe te laten.Geleidelijke rouwverwerking
Tot nu toe waren de emoties vooral gericht op het sterven van de geliefde persoon. Maar nu geleidelijk de rouwverwerkingop gang komt, is men meer met zichzelf bezig. Het besef van de werkelijke situatie waarin men is komen te verkeren, zal steeds verder doordringen. Het gemis van de geliefde overledene wordt steeds meer in zijn volle omvang ervaren. Keihard wordt men geconfronteerd met de beleving van het alleen zijn.
Voorzichtige acceptatie
Acceptatie van een verlies verloopt met vallen en opstaan, maar na verloop van tijd worden deze periodes langer en sterker. Mensen kunnen na het instorten van hun leven een doorbraak naar een nieuwe manier van leven bereiken. Veel diepe emoties die bij iemand tot een inzinking leiden, kunnen ook het geestelijke bewustzijn op gang brengen. Het vormt een kans om dingen in het leven te herzien en naar onbekende mogelijkheden te groeien. Niemand zal dit in het begin als zodanig ervaren, maar het is wel iets wat je gaandeweg kunt ontdekken en achteraf kunt waarnemen.Nieuwe stappen nemen
Er moeten nieuwe stappen gezet worden en die zullen in het begin wankel zijn. Men denkt dat het eenvoudigweg niet mogelijk is om weer plezier in de dingen te krijgen. Degene met wie men die dingen deelde, is er immers niet meer. Na verloop van tijd blijkt echter over hoeveel veerkracht mensen in feite beschikken. De wankele stappen veranderen in stevige en langzaam maar zeker ontstaat er een nieuwe invulling. Er is een nieuwe fase ingetreden waarin men stap voor stap leert het leven verder te leven.Tot besluit
Het is raadzaam, bij het verliezen van een dierbaar persoon, u te laten begeleiden door een ervaringsdeskundige op het gebied van rouwverwerking. Dit kan een regressietherapeut zijn, maar er zijn ook therapeuten die begeleiding van rouwprocessen als specialisatie hebben.Gerelateerde artikelen
Rouwverwerking: hoe omgaan met rouwVoor iedereen komt het moment dat men sterft en bij de één gebeurt dit helaas op een jonge leeftijd en bij de ander op e…
Rouwverwerking bij het verlies van een kindEr zijn meerdere manieren om rouw te omschrijven. Rouw is verdriet om het verlies van iemand vanwege de dood. Ook word r…
Rouw bij kinderenEen kind dat een dierbare verliest, moet net als ieder ander een rouwproces door. Een rouwproces verloopt bij iedereen a…
Pathologische rouw: Langdurig en intens rouwprocesEen normaal rouwproces rond het verlies van een geliefde is voor iedereen weer anders. Bij pathologische rouw (gecomplic…
Hechting en problemen tussen kinderen en opvoedersDe gehechtheidstheorie vooronderstelt een basis-, biosociaal gedragssysteem in een (jong) kind, dat bedoeld is om de nab…
Attributie: betekenis geven aan psychologische problemenAttributie is het zoeken naar of het toeschrijven van oorzaken van bijvoorbeeld ziekte of problemen, bij jezelf of bij e…Bronnen en referenties
- Sorag Akademie : minicursus rouwverwerking
Reacties
Michel Zar, 03-12-2011
Dank voor het artikel. Als arts heb ik tijdens mijn geneeskunde studie ben ik wel eens deze fases tegen gekomen. Maar nu ikzelf op 35jr leeftijd de dood van mijn vader onlangs heb moeten ervaren is het goed om te lezen en te kunnen begrijpen wat er aan het gebeuren is met me.
Bij mijn vader was ruim een jaar gelede de diagnose van acute leukemie gesteld, hij zou nog geen 6 maanden meer te leven te hebben. Dit nieuws alleen al was verpletterend. Ik heb als arts (orthopedisch chirurg in opleiding) zoveel mogelijk probereren te doen om heh te laten behandelen in Nederand maar ook in Belgie waar ik momenteel werkzaam ben. In Nederland kreeg ik steeds de indruk dat ze zo min mogelijk wilden doen, terwil in Belgie er meer ruimte was voor behandeling.
Het tragische is dat hij op de dag van ons huwelijk is komen te overlijden. Hij zij nog dat ongeacht wat er ook gebeurt het huwelijk door zou gaan. Op zondag 30 oktober was het huwelijk die donderdag ervoor moest hij onverwacht een operatie ondergaan, nadien is hij op intensieve zorgen beland en ging het steeds verder achteruit. Vrijdag en zaterdag in het ziekenhuis aan zijn bed gebleven. Ik hoorde het nieuws van zijn overlijden zondag nacht. Enkel uren voor het huwelijk. We besloten om het belangrijkste deel van het Joodse huwelijk toch door te laten gaan, maar niet aanwezig te zullen zijn bij het feest erna. Als ik er nu op terug kijk vraag ik me af waar ik de kracht vandaan haalde om dit te kunnen doen. De maandag avond, de dag na het huwelijk zaten we al op het vliegtuig met onze vader op dezelfde vlucht naar Israel voor de begrafenis op dinsdag ochtend.
Ik was absoluut in die fase van de roes. Op de begraafplaats hoorde ik pas voor het eerst dat ik als pasgetrouwde volgens de Joode leer niet bij de begrafenis aanwezig mocht zijn.
Zo werd gezegd dat de vreugde van het huwelijk over het verdriet gaat. Ik zag mijn vader voorbij komen op een brancard met van die grote wielen zijn lichaam gedekt in doeken. Er wordt geen kist gebruikt. Ik mocht allen een gebed zeggen op afstand.
Ik heb me tot nu toe steeds afgevraagd in hoeverre deze gebeurtenissen invloed kunnen hebben op het verwerkingsproces.
We hebben niet alleen triest huwelijk gehad, ik heb niet eens afscheid kunnen nemen. Naaste familie leden om heen vertellen dat ik afscheid reeds had genomen tijdens opname in het ziekenhuis, dat er geen meer waarde zou zijn om hem begraven te zien worden. Deze pijn om dit te zien zou mij juist gespaard zijn. Ik heb hem altijd levend gezien. Nu kan ik mij hierin vinden dat inderdaad het niet zou hebben verdragen om dat te zien.
Nu na 1 maand na overlijden keren wij opnieuw terug naar Israel om het grafmonument te onthullen, het is een soort ceremonie.
Mijn gevoelens komen nu pas los na 1 maand, laatste 2 weken lusteloos, niet willen sporten. Wel vind ik afleiding tijdens mijn werk in het ziekenhuis, maar op momenten dat ik alleen ben komt alles naar boven. Ik momenteel ook geen foto van mijn vader zien. Is dat normaal, bij het zien van een foto voeld ik direct de hevige pijn wanneer ik realiseer dat hij er niet meer is.
Dank voor het artikel nogmaals.
Reactie infoteur, 16-12-2011
Beste Michel,
Dank voor je uitgebreide reactie. Dit is volgens mij ook goed om te doen: je gevoelens tot uiting brengen door het van je af te schrijven. Aan het eind van je reactie kom je met een vraag: Of het normaal is dat je bij het zien van een foto van je vader pijn ervaart. Mijn antwoord isvolmondig ja. Ja, het is normaal als je in de verwerkingsfase zit dat op een gemiddelde dag je overlevingsmechanisme van ontkenning gedurende de dag actief is. Wanneer je dan in onbewust ontkennende fase een foto van je vader ziet, wordt je keihard geconfronteerd met het verlies. Laat het verdriet toe, wanneer je dat voelt, dan ontstaat er meer ruimte. Trek je hierbij niets aan van wat andere mensen hierover zouden denken.
Veel sterkte de komende tijd,
Hartelijke groet,
Greg Breukel
Manja, 04-12-2010
Deze maand is het een jaar geleden dat mijn vader plotseling overleed. Ik had een hele speciale band met hem, heel vertrouwelijk en gevoelsmatig. we voelden elkaar goed aan. de omstandigheden om daarvan te kunnen genieten was onmogelijk geworden door zijn laatste vrouw. ze wilde mij niet zien op de begrafenis, maar ik ben wel gegaan.
De rest van de familie zaten rondom haar en ik zat apart met mijn vrienden. Ik was er wel.
Maanden ben ik "afwezig " geweest en slapen was er ook niet meer bij.
Bodemloos zo voel ik mij. Nog steeds kan ik niet huilen, maar heb wel veel behoefte ernaar. De boosheid staat het niet toe, denk ik. Mijn broer en nog andere familie leden hebben me volledig laten vallen. Er lag nml. ook nog een zeer onaangename erf kwestie uit te vechten. Daarbij ben ik achter zoveel dingen gekomen, die ik niet kon geloven.
Laat ik het zo zeggen, zelfs de laatste wilsbeschikking zijn ze niet nagekomen van mijn vader. Dat doet me ook pijn.
Want ik begrijp zo iets niet. Maar dankzij geweldige vrienden is mijn persoonlijk deel terug gekomen, dat was nml, bleek achteraf al verkocht een maand na de dood van mijn vader.
Ik voel vrede met mijn vader en ik weet dat hij nu ook echt kan rusten, nu er tenminste een deel van zijn testament goed gekomen is.
Maar mijn verdriet overmand me enorm. Ik heb nergens meer echt zin in en geloof nog minder in iets goeds op deze wereld. Ik leef gewoon iedere dag, zonder uitzicht of toekomst.
Als ik wel kan slapen is het goed, maar als ik niet slaap is het ook goed. Het maakt me allemaal eigenlijk niets meer uit.
Ik mis mijn vader enorm, want alleen hij weet hoe ik me voel en hij alleen kon mij begrijpen, zoals ik hem.
Hoe moet ik verder?
Reactie infoteur, 07-12-2010
Beste Manja,
Allereerst bedankt voor je reactie op mijn artikel over rouwverwerking. Aan moed erover te praten ontbreekt het je niet; met
deze eigenschap zou je ook de emotie woede kunnen aanpakken.
Je vertelt dat je een bijzondere band met je vader had/hebt en tussen de regels door lees ik dat de woede over een aantal
gebeurtenissen je ervan heeft weerhouden je verdriet volledig te uiten.
Om op je vraag terug te komen: Hoe moet ik verder?
Klopt het dat je nog steeds woedend bent over de kwestie wilsbeschikking en de wijze waarop het allemaal gegaan is met de laatste
vrouw van je vader? Als je antwoord volmondig ja is, zit hier de opening:
Ik denk dat je emotie verdriet verpakt zit in woede. Hierdoor kan je verdriet niet vrij stromen. Er zijn verschillende manieren om af te
rekenen met je woede. Uiteindelijk gaat het erom dat je dit deel leert los te laten. Loslaten gaat niet vanzelf.
Je kunt er mentaal mee klaar zijn, maar je gevoel zegt iets anders. De mentale benadering zorgt er niet voor dat de windingen
rondom je woede hierover losraken, daar is een andere energie voor nodig.
Ik kan je aanraden Angerwork te gaan doen, als je er wat voor over hebt zou je dit samen met een therapeut kunnen doen die gespecialiseerd
is in Emotioneel Lichaamswerk. Heb je deze middelen niet, zou ik me verder verdiepen in Emotioneel Lichaamswerk door er over te gaan
lezen. Angerwork is een lichaamsoefening, waarbij je als het ware je woede uit je lichaam mept.
Succes en sterkte verder,
Met vriendelijke groet,
Greg
Gepubliceerd: 02-11-2009
Rubriek: Mens en Samenleving
Subrubriek: Psychologie
Bronnen en referenties: 1