Burn-out & Burn-out-test

Burn-out betekent opgebrand. Burn-out is een reactie op zowel fysieke als psychische uitputting vnl. door langdurige stress. Dit gaat vaak gepaard met gespannenheid, kwetsbaarheid, gevoeligheid, prikkelbaarheid of somberheid. Burn-outpatiënten formuleren het vaak als: 'een accu die echt leeg is', 'een elastiekje dat steeds verder is uitgerekt totdat de rek verdween en het knapte'. 'Ik kon niks meer, alleen nog maar huilen'. Burn-out = uitgeblust, uitgeput en opgebrand.

Burn-out

Volgens de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) hebben ca. 500.000 mensen last van een burn-out. Daarnaast heeft nog een groot aantal van de werkende beroepsbevolking een verhoogd risico op een burn-out. Meer dan 30.000 mensen zijn arbeidsongeschikt wegens klachten die grotendeels te maken hebben met overspannenheid, depressiviteit en burn-out.

Term burn-out

Burn-out is een term die tegenwoordig algemeen bekend is. Oorspronkelijk is het een woord uit de zogenaamde ‘pop-psychologie’ (jaren zestig). Destijds had het oorspronkelijk betrekking op de toestand van mensen die veelvuldig drugs gebruikten en verzwakt waren c.q. last hadden van fysieke en emotionele uitputting. Tegenwoordig heeft het begrip burn-out een bredere betekenis en behelst het een toestand van vermoeidheid, gespannenheid en uitputting in het algemeen.

Burn-out en overspannenheid

Men denkt vaak dat burn-out een typisch verschijnsel is van de moderne tijd. Dat het een ziekte is die te maken heeft met de 24-uurseconomie. Hier is niet iedereen het mee eens. Er wordt door sommigen gesteld dat dezelfde soort klachten al veel langer bestaan, maar in het verleden met andere termen werd aangeduid. De meeste mensen zijn bekend met de begrippen overspannen, oververmoeid of overwerkt. Deze begrippen zijn concreter, daar de term zelf meer aangeeft wat er mis is. De term burn-out is in deze zin wat minder concreet.

De termen 'burn-out' en 'overspannenheid' worden vaak door elkaar gebruikt. Ook onder deskundigen is er geen eenduidigheid. De één zegt dat men eerst burn-out is en dan overspannen; de ander zegt dat men eerst overspannen is en dan burn-out. Dit verschil heeft vooral te maken met een gebrek aan theoretische inkadering van het begrip burn-out.

Overspannenheid is in het hedendaagse taalgebruik op het vakgebied van de gezondheidszorg een iets zwaarder begrip of verschijnsel. Het gaat hier om een toestand waarin iemand zo uitgeput en gespannen is dat er werkelijk vrijwel niets meer mogelijk is. In de volksmond heeft burn-out echter de betekenis van overspannenheid gekregen.

Opgebrand

Burn-out is een uitputtingsreactie op langdurige (soms jarenlange) stress; lichamelijk en psychisch. Dit beeld van uitputting, verlies van energie gaat vaak gepaard met gespannenheid, kwetsbaarheid en gevoeligheid voor alle indrukken, hetgeen zich vaak manifesteert in de vorm van prikkelbaarheid of somberheid.

Mensen met een burn-out formuleren het vaak als: "een accu die echt leeg is en niet meer op te laden valt", "een elastiekje dat steeds verder is uitgerekt totdat de rek verdween en het knapte". "Ïk kon niks meer, alleen nog maar huilen". Men is uitgeblust en opgebrand: burn-out.

Het proces verloopt over het algemeen langzaam. Vaak wordt ook aangegeven dat men jarenlang in een te hoge (soms juist lage) versnelling heeft gewerkt. En verder ook een belangrijke factor: de persoonlijke en sociale omstandigheden; soms ook problemen in de relationele sfeer. Men geeft aan het gevoel te hebben dat het nergens meer lekker loopt en men niet gehoord of begrepen wordt. Er groeit een gevoel van falen, spanning, slapeloosheid, boosheid naar de partner, collega's, chef, de hele werksituatie en organisatie. Het gevoel van niets meer onder controle te hebben. Werk blijft liggen, problemen worden omzeild. De kleinste dingen zijn al te veel.

Signalen burn-out

Een burn-out kenmerkt zich dus door gevoelens van lichamelijke en emotionele uitputting. De eerste signalen zijn meestal nogal vaag: slecht slapen, niet lekker in je vel zitten, opgejaagd voelen, geen zin in seks, geen zin in werken, moe etc. Uiteindelijk het gevoel helemaal opgebrand te zijn en een slecht concentratievermogen. Ook functioneert het geheugen niet goed meer. De onzekerheid die hieruit voortvloeit, kan zich uiten in: geen beslissingen durven nemen en soms of bij sommigen ook: het krijgen van angstaanvallen.

Stress

Stress is niet altijd schadelijk voor onze geestelijke en lichamelijke gezondheid. Positieve kortdurende stress kan zelfs voor succes zorgen als men er op een goede manier mee omgaat. Sommige mensen voelen zich juist op hun best in stressvolle situaties. Ze gaan beter presteren als ze onder druk staan en deadlines moeten halen of een belangrijke prestatie moeten leveren. Ook kortdurende negatieve stress hoeft niet altijd schadelijk te zijn. Maar tegen chronische, langdurige negatieve stress is ons lichaam niet goed opgewassen.

Stresstest

Om te kijken hoe groot de kans is dat jij stressklachten ontwikkelt of dat je reeds lichamelijke stress symptomen hebt, kun je de volgende tests doen:

• Test je kans op stress
• Stress lichamelijke symptomen test

Diagnose burn-out

Wat betreft diagnostiek en classificatie zijn er nog geen officiële internationale definities voor burn-out. Er bestaat nog altijd geen definitieve en absolute verklaring voor dit verschijnsel. Wel bestaan er een aantal theorieën en methoden betreffende burn-out. Ook over de onderliggende fysiologie van burn-out is nog steeds niet echt veel bekend. Wel komt in publicaties vaker naar voren dat stress hormonen (zoals cortisol) een belangrijke rol kunnen spelen bij het ontstaan van burn-out. In de loop van de tijd zijn er verschillende verklaringsmodellen ontwikkeld.

Wat menigeen nu aanneemt (nog niet bewezen) is dat chronische stress een zodanige aanslag is op de gezondheid dat het immuunsysteem ontregeld raakt, waardoor er een grotere vatbaarheid voor allerlei ziektes ontstaat. Ook is er een verhoogd risico op stijging van de bloeddruk. Uiteindelijk kan chronische stress leiden tot een verstoring van de neuro-immunologie en de hormonale huishouding en hormoonbalans. Het lichaam blijft namelijk in een voortdurende staat van paraatheid omdat men niet regelmatig ontspant of uitrust. Dit is best enige tijd vol te houden. Maar als men maar door en door blijft gaan, knapt het een keer.
Mensen in de directe omgeving hebben het meestal al eerder in de gaten, daar ze al langere tijd veranderingen ervaren. Ze bemerken dan vaak: ongeïnteresseerdheid, cynisme, geïrriteerdheid en prikkelbaarheid. Voor degene zelf komt een burn-out vaak toch onverwacht, omdat waarschuwingssignalen als moeheid, hoofdpijn, slapeloosheid, lusteloosheid, hartkloppingen e.d. vaak geruime tijd zijn genegeerd.

Burn-out algemene kenmerken signalen

• iedere dag na activiteiten doodmoe zijn
• 's morgens al moe zijn (of moe naar het werk gaan)
• geen zin meer hebben om iets te doen (naar het werk te gaan)
• hoofdpijn, lusteloosheid, hartkloppingen, slapeloosheid
• concentratieproblemen
• gevoelens van incompetentie
• snel geïrriteerd raken om de kleinste dingen

Burn-outkenmerken in de werksituatie

• opgejaagd reageren
• vaak doen van extra werk
• zonder reden een snipperdag nemen
• moe terug komen van een (uitrust)vakantie
• steeds vaker werk uitstellen
• snel geïrriteerd raken
• verminderde concentratie
• onder of boven zijn/haar niveau werken

Ook wordt wel aangegeven dat iemand heel veel energie in allerlei zaken heeft gestoken, maar dat het weinig heeft opgeleverd en hierdoor is ‘opgebrand’. Er is dan veel energie gegeven, hetgeen niet veel heeft opgeleverd, waardoor er maar weinig positieve of stimulerende resultaten voor teruggekomen zijn. De energie wordt dus besteed aan dingen die weinig tot niets opleveren. (In Amerika is over vrouwen met burn-outklachten wel eens gezegd dat het vrouwen zijn die ‘een dood nest zogen’. In Nederland: mensen die ‘aan een dood paard trekken’).

Zoals gezegd zijn er nog geen officiële diagnostische criteria en is er nog geen echte zekerheid over de precieze oorzaak en het ontstaan van burn-out. Wel heeft men meer zicht op bepaalde kenmerken die de kans op burn-out lijken te vergroten (inventarisatie bij burn-outpatiënten). Dit komt in verschillende publicaties naar voren.

Risicogroepen voor een burn-out

De risicogroepen kunnen ingedeeld worden in acht groepen:

• De zogenaamde 'gedwongen perfectionisten': mensen die carrière willen maken, veel verantwoordelijkheidsgevoel hebben en geen fouten willen maken
• Mensen die moeilijk met veranderde werkomstandigheden kunnen omgaan. (bv. een nieuwe chef, nieuwe verantwoordelijkheden, te lang werken, te vaak onder druk)
• Degenen die hard werken en thuis veel spanningen hebben of een persoonlijk verlies moeten verwerken. Hierdoor ontbreekt het aan ontspanning en verliest men het vermogen zich ergens op te concentreren.
• Mensen die weinig besef van tijd hebben, die alles uitstellen en met alles te laat zijn. Hierdoor komt er een stapel van problemen en verliezen ze het overzicht
• Mensen die hun hele leven veiligheid gezocht hebben in hun positie, financiële onafhankelijkheid, hun thuisbasis en dan plotseling geconfronteerd worden met onveiligheid (bv. morele chantage, bedreigingen, een ontrouwe partner of stalker)
• Mensen die zich altijd verantwoordelijk voelen voor anderen en geen nee kunnen zeggen. Sommigen van hen vinden het moeilijk zich te uiten, voelen zich snel schuldig, onthouden alles wat fout gaat en blijven eindeloos piekeren en malen. Anderen, die zich wel kunnen uiten, trekken zich het leed van anderen (te) sterk aan en voelen zich (te) verantwoordelijk. In deze groep zitten veel mensen die in de gezondheidszorg werken en mensen die bij de politie werken (werkdruk, nauwelijks toekomen aan opsporingswerk, de burger niet willen teleurstellen)
• Mensen die zo sterk gedreven zijn, dat ze er moeite mee hebben dat een dag/etmaal maar 24 uur heeft. Ze verzetten bergen en zijn in betrekkelijk korte tijd tot grootse dingen in staat. Zelfs tijdens de vakantie zijn ze vaak nog zaken aan het regelen. Het zijn mensen die zes dagen per week op dubbele snelheid werken.
• Vrouwen in een dubbelfunctie. Vaak hebben vrouwen het gevoel zich in hun werk extra te moeten bewijzen, terwijl ze thuis ook nog de grootste verantwoordelijkheid nemen/hebben

Het zijn dus geen 'slappelingen' die een burn-out krijgen, maar juist vaak de goed gemotiveerde, gewetensvolle, perfectionistische harde werkers en de helpers: mensen die moeilijk 'nee' kunnen zeggen als er een beroep op hen wordt gedaan. Er lijkt een relatief hoog percentage mannen na hun vijftigste (penopauze) een burn-out te krijgen; bij vrouwen is dit een paar jaar eerder (pre-menopauze). Ook een risicogroep lijken de twintigers te vormen, die nog geen 'nee' tegen hun baas durven te zeggen en vaak veel te zware taken en te grote verantwoordelijkheid toebedeeld krijgen. Daarbij hebben de meeste twintigers vaak ook nog een heel druk sociaal leven.

Waarom de één wel en de ander niet een burn-out krijgt, is niet met zekerheid te zeggen. In ieder geval is de ene mens stressbestendiger dan de ander, kan beter tegen een hoge werkdruk, is minder gauw bang voor ontslag of reorganisatie, is beter opgewassen tegen een lastige baas of vervelende collega's etc. Soms hoeft er maar iets heel kleins in het privé-leven te gebeuren, dat net de bekende druppel is die de emmer doet overlopen. Zoals in het begin van het artikel al naar voren kwam, speelt een combinatie van factoren een rol.

Daar een precies en dieper inzicht in de achtergronden, aard en oorzaak van burn-out nog ontbreekt, is het natuurlijk ook lastig om te bepalen wat een goede behandeling is. Er zijn verschillende therapieën en behandelingen mogelijk, zowel psychische als fysieke ondersteuning en therapie.

De aangeboden behandelingen lopen zeer sterk uiteen. Van rust- en kuuroorden tot aan gecombineerde lichamelijke, gedragsmatige en mentale therapieën. Belangrijk hierin is het tijdstip waarop de burn-out wordt aangepakt. Er is een wezenlijk verschil van aanpak voor en na het punt waarop de patiënt 'afgeknapt' raakt; wanneer de energie geheel weg is.

Burn-out-test

In verschillende publicaties komen burn-out-testjes naar voren. Ook kom je ze veelvuldig op Internet tegen. Degene die hieronder staat, kom je (voor zover mij bekend) niet tegen op internet, maar lijkt de burn-outverschijnselen goed te onderscheiden.

Burn-out-test 1

Vragen die mogelijke burn-outverschijnselen aan het licht brengen.

Stressfactoren

• Ik ben niet zo lang geleden gescheiden
• Ik heb problemen in/met mijn relatie
• Ik ben met pensioen
• Ik heb financiële problemen
• Ik zorg voor iemand die niet voor zichzelf kan zorgen
• Iemand van wie ik hield, is overleden of weggegaan

Gedachten en gevoelens

• Als het er op aan komt is het leven zinloos
• Alle dagen zijn hetzelfde
• Waarom laat niemand mij gewoon met rust
• Ik moet alles zelf doen, niemand helpt me
• Niemand geeft om me
• Ik kan niets meer hebben
• Ik voel me voortdurend overprikkeld
• Het maakt niet uit hoe goed ik mijn best doe, het gaat altijd fout
• Soms zie ik het niet meer zitten
• Ik weet niet hoe lang ik alles nog kan volhouden

Symptomen

• Ik kom moeilijk in slaap, slaap onrustig, word te vroeg wakker
• Ik kom 's ochtends moeilijk mijn bed uit. Ik voel me altijd moe, zelfs als ik goed geslapen heb
• Ik heb last van duizeligheid en hartkloppingen
• Ik heb maag- of darmklachten
• Ik heb hoofdpijn
• Ik heb de neiging te veel te eten
• Ik drink meer alcohol dan goed voor me is
• Ik heb veel kleine ongelukjes
• Soms geef ik met winkelen veel te veel geld uit
• Ik moet vaak huilen zonder dat ik weet waarom
• Ik gebruik kalmeringsmiddelen zonder doktersvoorschrift

Als je meerdere kenmerken per categorie herkent, moet je alert blijven op het gegeven dat er wellicht sprake kan zijn van burn-outverschijnselen.

Burn-out-test 2

Een burn-out-test die je vaak tegenkomt op Internet en online kunt doen, bestaat uit de onderstaande vragen. Online kun je direct jouw antwoorden intypen en krijg je meteen een reactie. Hieronder staan alleen de vragen, zodat je alvast kunt zien wat de test inhoudt.

Instructie

Neem de afgelopen zes maanden in gedachten, je werk en je privé leven. Lees de volgende items door en geef bij alle vragen een score aan, hoe vaak het symptoom op jou van toepassing is (schaal: van nooit/zelden tot bijna altijd waar).

• Ik voel me moe, ook al heb ik voldoende slaap gehad
• Ik ben ontevreden met mijn werk
• Ik voel me bedroefd zonder dat daar echt een reden voor is
• Ik ben vergeetachtig
• Ik ben geïrriteerd en val uit tegen mensen
• Ik vermijd mensen op het werk en in mijn privé leven
• Ik heb slaapproblemen, omdat ik me zorgen maak over mijn werk
• Ik ben vaker ziek dan vroeger
• Mijn houding ten opzichte van mijn werk is: Waar zou ik me druk om maken? Ik sta er wat onverschillig tegenover
• Ik raak vaker betrokken in conflicten
• Het werk lijdt hieronder
• Ik gebruik meer alcohol, drugs of kalmerende middelen om mij beter te voelen
• Met ander mensen communiceren is een bron van spanning
• Ik kan me niet meer concentreren op mijn werk zoals voorheen
• Het werk verveelt me
• Ik werk hard, maar bereik weinig
• Ik voel me gefrustreerd in mijn werk
• Ik zie er tegenop naar mijn werk te gaan
• Sociale activiteiten putten me erg uit
• Sex vraagt te veel energie
• In mijn vrije tijd kijk ik voornamelijk TV
• Ik heb weinig om me op te verheugen in mijn werk
• Ik pieker over het werk in mijn vrije tijd
• Mijn gevoelens over mijn werk zitten mij dwars in mijn persoonlijke leven
• Mijn werk lijkt zinloos.