Wat is het belang van empathie en is het te leren?

Is ‘empathisch’ een modewoord of een woord dat om de juiste redenen vaker gebezigd wordt? Empathie is zo oud als de taal, alleen werd in het verleden het woord veel minder toegepast in het dagelijks taalgebruik. ‘Inlevingsvermogen’ is het woord dat er meer voor gebruikt wordt. Echter, dit neemt niet weg dat vanaf het begin van de 21ste eeuw de nadruk wel veel meer op deze term (en de inhoud) ligt. Wat maakt ‘empathie’ zo belangrijk?

Empathie, wat is het?

Empathie maakt onderdeel uit van iemands emotionele intelligentie. Het woord is afgeleid van het Griekse ‘empatheia’ dat ‘invoelen’ wil zeggen. Empathie of inlevingsvermogen is de vaardigheid om zich in te kunnen leven in gevoelens of situaties van de ander. Ofwel je kunnen verplaatsen in die ander, met al de emoties die er mogelijk mee gepaard gaan. In het verlengde van je kunnen verplaatsen hoort ook communicatie, verbaal en/of non-verbaal. Empathie omvat een cognitieve en affectieve component.

Als je daadwerkelijk een goed gesprek met iemand wilt voeren, dan is empathie eigenlijk een must. Intunen op de ander gaat veel sneller en omdat je jezelf het gevoel van de ander ‘eigen’ kunt maken, krijgt een gesprek snel meer diepgang. Daarmee niet gezegd dat je de eventuele last van de ander over moet nemen, je kunt je alleen inleven in zijn of haar situatie.

Is het te leren?

Empathie ontwikkelt zich rond de peuter-/kleuterleeftijd, maar daarmee niet gezegd dat iedereen automatisch empathisch is.

Niet empathisch
Mensen met alexithymie, dit is een persoonlijkheidstrek, zijn niet empathisch. Deze mensen worden gekenmerkt door de problemen die ze ervaren met het beschrijven en onderscheiden van gevoelens. Men heeft een zeer beperkt fantasieleven en denkt met name gericht op de buitenwereld en veel minder over de innerlijke beleving van de mens.

Een andere groep mensen, mensen met een zogenaamde psychopathische stoornis, is ook niet empathisch. Het lastige bij deze stoornis is dat men wel empathisch overkomt; ze zijn uitstekend in staat je het gevoel te geven dat ze je emoties aanvoelen.

Wel empathisch

Als het gaat om het echt kunnen leren om empathisch te zijn, zijn de meningen verdeeld. Er zij nogal wat onderzoekers die beweren dat het in de mens zit of niet en het dus geen kwestie van leren is. Wel kan je je best doen om je in te leven hoe iemand zich voelt. Echter, daar heb je de juist receptoren voor nodig. Volgens een aantal wetenschappers ontbreken deze of zijn deze onderontwikkeld bij sommige mensen en deze receptoren zijn niet te ‘vervangen’.

Daar staat tegenover dat er ook onderzoekers zijn die zeggen dat door logisch te redeneren we kunnen reconstrueren hoe die ander denkt. Dat wil zeggen dat als je logisch kunt denken, je ook kunt leren empathisch te zijn. Uitgangspunt is wel dat je enige sociale vaardigheden moet bezitten.

Het belang van empathie

Empathisch zijn kan je helpen in verschillende processen, zowel in de privésfeer als zakelijk. Denk hierbij aan het sneller doorgronden van een gespannen situatie. Bij activiteiten kan het gemakkelijk zijn rekening te houden met de gevoelens van de ander. Overigens is het altijd van belang dat je, hetgeen er vanuit je empathisch vermogen duidelijk wordt, ook toetst. Niet alleen vanuit aannames handelen dus, hoe duidelijk deze ook voor je over mogen komen.

Daarnaast kan empathie je helpen sneller tot de kern van een situatie te komen. Immers, als mensen iets waar ze mee zitten met je willen bespreken - wat zowel in de privésfeer als zakelijk kan zijn - en je kunt je gemakkelijk in de situatie verplaatsen, dan is het eenvoudiger om iemand te helpen. Waarbij je niet de fout moet maken dat iedereen per definitie geholpen wil worden, als ze iets tegen je aanhouden. Soms is alleen het kunnen vertellen, wetende dat iemand je begrijpt, al voldoende voor mensen.

Enkele voorbeelden
Stimuleren
Je hebt sterk het gevoel dat iemand in een groepsgesprek erg terughoudend is, alleen omdat hij of zij de mening (die jij kent) niet in het openbaar durft uit te spreken. Je probeert iemand te stimuleren en betrekt hem of haar er actief bij door zijn of haar mening alvast te ventileren. Als die terughoudendheid een andere reden heeft, dan kan je iemand behoorlijk voor het blok zetten. Toets liever of je gevoel klopt en of je tijdens het gesprek een voorzet mag geven. Doe dit bijvoorbeeld tijdens een korte pauze.

Koppelen
Een ander voorbeeld is een vriend die zonder relatie zit en jij hebt sterk het gevoel dat hij of zij toe is aan een nieuwe relatie, maar schuchter is als het om introductie gaat. Met de beste bedoelingen koppel je hem of haar tijdens een georganiseerd etentje aan een andere (alleenstaande) gast die je hebt uitgenodigd. Deze mensen zitten hier mogelijk helemaal niet op te wachten. Beter is om te toetsen of iemand (weer) open staat voor een relatie en of iemand voorgesteld mag worden.

Luisteren of handelen
Je spreekt bijvoorbeeld iemand op je werk die een heel omslachtig verhaal over haar of zijn leidinggevende vertelt (misschien omdat het lastig is om onder woorden te brengen). De persoon vertelt het op een manier die je het gevoel geeft dat hij of zij geïntimideerd wordt door diezelfde leidinggevende. Je kunt dan snel tot de kern komen door het bijvoorbeeld als zodanig te benoemen in vragende zin. Gaandeweg het gesprek zal blijken of de man of vrouw slechts wil vertellen over de situatie of dat hij of zij ook eventuele hulp kan gebruiken hoe een dergelijke situatie aan te pakken.

Tenslotte is het in kunnen voelen ‘zinvol’ om de volgende redenen:

• Door je te kunnen verplaatsen, laat je mensen ook gemakkelijker in hun waarde.
• Je kunt je eigen houding/gedrag eenvoudiger aanpassen door het onderkennen van de gevoelens van de ander.
• De invloed die je op een ander hebt, kan je gemakkelijker doseren.

Zijn er ook nadelen?

Wat weleens gezien wordt als nadeel is het gegeven dat als je erg sensitief bent, je iemands ‘zorgen’ over kunt nemen. Je voelt niet alleen aan wat die ander voelt, maar neemt als het ware het gevoel over. Dit kan, zeker als het je vaker overkomt, erg zwaar vallen. Je belast jezelf als het ware met andermans problemen, zorgen etc. Het is om die reden altijd belangrijk dat je invoelt, maar het niet persoonlijk maakt. Voor de meeste mensen is dit een leerproces en dus een kwestie van ervaring opdoen.

Tot slot

Empathisch zijn kan een gesprek gemakkelijker doen laten verlopen, kan je inzicht geven en mededogen is voor veel mensen als een warme deken. Positief dus, zolang je de grens van invoelen maar beperkt tot het daadwerkelijk invoelen maar niet overnemen.