Déjà vu: Wat is het precies en valt het te verklaren?

Een déjà vu: het gevoel dat 96 procent van de mensen wel eens heeft ervaren, namelijk de gewaarwording een situatie al eens eerder meegemaakt te hebben (Kraaijvanger, 2010). Het gevoel kan seconden duren, maar kan zich ook uitstrekken van enkele minuten tot een half uur. Een déjà vu komt voor bij mensen van alle leeftijden en met allerlei verschillende achtergronden. Wel blijkt dat het verschijnsel het meest voorkomt bij mensen tussen de vijftien en de vijfentwintig jaar (Zevenboom, 2017). Hoe kijken wetenschappers tegen een déjà vu aan en kan het verschijnsel verklaard worden?

Wat is een déjà vu?

Een déjà vu is een Franse term en kan vertaald worden als ‘al gezien’ of ‘eerder gezien’ (Kraaijenvanger, 2010). Een déjà is de term voor het gevoel dat de huidige situatie of het huidige moment al eens eerder is ervaren, terwijl dit niet het geval is (Zevenboom, 2017). Volgens neuropsycholoog Claire Flaherty-Craig van het Hershey Medical Center wordt het gezien als een botsing tussen een gevoel van bekendheid en onbekendheid. Hersengebieden die herinneringen opslaan, zijn gelegen in de temporale kwabben. In de middelste frontale kwab wordt de juistheid van herinneringen gecontroleerd. Hoogstwaarschijnlijk zijn beide kwabben bij niet gelijklopende hersenactiviteiten verantwoordelijk voor het ontstaan van een déjà vu (Kraaijenvanger, 2010; Zevenboom, 2017). Het beeld van een gebeurtenis wordt opgeslagen, voordat er in de hersenen bewustzijn van het beeld ontstaat (Ensie, 2015). Funkhouser (1995, geciteerd in Kaptein, 2009) onderscheidt niet één vorm van een déjà vu. Hij vervangt het begrip déjà vu voor drie andere termen. De déjà vecu is hierbij de belangrijkste en kan worden vertaald als ‘al meegemaakt’. Verder onderscheidt Funkhouser een déjà senti en een déjà visité. Een déjà senti, ‘al gevoeld’, is de benaming van het herkennen van het eigen gevoel. Tot slot wordt puur het herkennen van een locatie een déjà visité genoemd; ‘al bezocht’. Weinig wetenschappers hebben echter zijn terminologie overgenomen.

Een parapsychologische verklaring

Naast de theoretische verklaringen over het ontstaan van een déjà vu bestaan er ook parapsychologische verklaringen, omdat er lange tijd helemaal geen voor de hand liggende verklaring te vinden was (Kaptein, 2009). Het herkenningsgevoel is, volgens parapsychologen, een reactie op het innerlijk dat onbewust energie opslaat tijdens iedere situatie en iedere ontmoeting uit een vorig leven of zelfs uit een andere dimensie (Zevenboom, 2017; Ensie, 2015).

Geschiedenis

Émile Boirac, een Franse wetenschapper, was de eerste die in 1876, de term gebruikte. Hij was niet de enige die het verschijnsel erkende. Sigmund Freud, een Oostenrijkse psychiater, dacht bijvoorbeeld dat een déjà vu te maken had met onderdrukte verlangens en andere wetenschappers koppelden het verschijnsel aan reïncarnatie. Naast de voorgaande verklaringen dachten sommige wetenschappers dat een déjà vu een gevolg zou zijn van een vertraagde overdracht van visuele informatie tussen twee gedeeltes van de hersenen. De vertraagde informatie is dan opgeslagen als een herinnering. Uit recent onderzoek blijkt echter dat blinde mensen met andere zintuigen ook een déjà vu kunnen ervaren, zodat de voorgaande theorie verworpen kan worden (Kraaijenvanger, 2017).

Temporaalkwabepilepsie

Mensen die lijden aan temporaalkwabepilepsie, afgekort als TLE, hebben vaak last van een déjà vu (Kraaijenvanger, 2010). Bij epilepsie is er sprake van een overmatige ontlading van zenuwcellen. Wanneer dit op één plek gebeurt, wordt het een partiële aanval genoemd. Bij uitbreiding naar beide hersenhelften is er sprake van een generaliseerde aanval (Epilepsie, 2017). Een partiële aanval kan opgedeeld worden in een eenvoudige en een complexe partiële aanval. Een complexe partiële aanval heeft over het algemeen zijn oorsprong in de temporale kwab en wordt daarom ook wel temporaalkwabepilepsie genoemd (Patiënt, 2016). De temporaalkwab ligt precies achter de oren gelokaliseerd en heeft onder andere een taak in het verwerken van auditieve informatie. Ook spelen de temporaalkwabben een belangrijke rol in het onthouden van informatie (Hersenletsel, 2016). Naast de verantwoordelijkheid voor het onthouden van informatie, draagt de temporaalkwab ook bij aan het kunnen omgaan met stemmingen. Bij een epilepsieaanval wordt dit echter verstoord en kunnen er heftige emoties en gevoelens ontstaan; de gewaarwording zich in een droom te bevinden (Patiënt, 2016).