De psychologie achter menselijk gedrag (3 groepen theorieën)

Theorieën zijn de belangrijkste hulpmiddelen voor het begrijpen en oplossen van sociale problemen. Psychologen bepalen dan ook aan de hand van theorieën welke behandeling een persoon nodig heeft. Een theorie geeft een verklaring van gedrag, maar probeert niet alleen gedrag te begrijpen maar ook te richten op een oplossing. Er zijn verschillende groepen theorieën die trachten menselijk gedrag te verklaren, namelijk: sociaal denken, sociale invloed en sociale relaties. Deze theorieën zijn geen losstaande theorieën, ze beïnvloeden elkaar wederzijds. Om een goed beeld te krijgen van het gedrag van een persoon, moet een psycholoog kennis hebben uit al deze gebieden.

1. Gedrag wordt bepaald door sociaal denken

Menselijk gedrag is te verklaren door te kijken naar de denkbeelden die mensen hebben over zichzelf en de wereld.

De eerste groep theorieën van gedrag, gaat over de manier waarop mensen over zichzelf denken, maar ook over de wereld om hen heen. Gedrag wordt volgens theorieën binnen deze groep bepaald aan de hand van houdingen, zelfconcepten, attributen en schema’s. Gedrag wordt volgens de 'Theory of Planned Behaviour' bijvoorbeeld bepaald door intenties die mensen hebben. En die intentie wordt gevormd door de houdingen van mensen (1), de subjectieve normen die algemeen zijn toegeschreven aan het onderwerp (2) en de waargenomen controle die mensen over het gedrag hebben (3). Een andere theorie die naar houdingen kijkt, de 'Cognitieve dissonantietheorie', stelt dat mensen zich niet fijn voelen als hun gedrag niet in overeenstemming is met hun houding. Men probeert dan gedrag weer te veranderen zodat het weer overeenkomt met de houding.

2. Gedrag wordt bepaald door sociale invloed

Menselijk gedrag is te verklaren aan de hand van de invloed van de omgeving op gedachten, gevoelens en gedrag.

De beïnvloeding van de omgeving wordt als een van de belangrijkste stromingen gezien waarmee gedrag wordt bepaald, omdat we gedrag van mensen kunnen veranderen door invloed op hun gedachten en gevoelens uit te oefenen. Er zijn verschillende vormen van beïnvloeding.

Ten eerste kunnen mensen worden beïnvloed door gedrag van anderen te imiteren of nabootsen. Dit gebeurt meestal niet doelgericht. Ten tweede kan men gedrag aanpassen aan sociale verwachtingen (conformiteit), meestal heel subtiel. Sommige mensen passen gedrag aan door sociale druk, anderen vinden het bij hun persoonlijkheid of rol in de samenleving passen, weer anderen vinden dat ze zich moeten aanpassen omdat het om fundamentele waardes gaat die je hoort te respecteren. Ten derde kunnen mensen zich aanpassen aan sociale normen aan de hand van een verzoek. Ze passen zich bijvoorbeeld aan aan een autoriteit en/of proberen sociale relaties te behouden. Als laatst kunnen mensen zich ook aanpassen naar aanleiding van een expliciet verzoek. Ze gehoorzamen dus.

Een bekende theorie die zich baseert op sociale invloed is het 'Elaboration Likelihood Model', die stelt dat er verschillende manieren zijn waarop mensen te overtuigen zijn.

3. Gedrag wordt bepaald door sociale relaties

Menselijk gedrag is te verklaren aan de hand van relaties tussen personen.

Theorieën die ervan uitgaan dat gedraag wordt bepaald door sociale relaties, maken vaak onderscheid tussen de ‘ingroup’ en ‘outgroup’, ofwel ‘wij’ versus ‘zij’. Een bekend oordeel dat erbij hoort is dat mensen vaak positiever denken over de eigen group dan over anderen. Hierdoor ontstaan ook stereotyperingen, die onbewust worden gebruikt.

De 'Contact hypothesis' stelt dat groepen geen vooroordelen over elkaar opbouwen wanneer ze een gelijke status en gelijke doelen hebben, en ook wanneer ze nodig kunnen samenwerken met elkaar. Een ander voorbeeld is het 'Dual concern model' dat gaat over conflicten tussen groepen, met verschillende dimensies die verschillen laten zien in de bezorgdheid -concern- voor eigen groep en de bezorgdheid voor de andere groep. Vaak zorgen verschillen hierin voor een conflict.

Wederzijdse invloed

Deze groepen van theorieën beïnvloeden elkaar wederzijds. Een psycholoog moet theorieën uit elk van de gebieden kennen en ook met elkaar in verband kunnen brengen. Zo kunnen psychologen beter een situatie analyseren.