Testosteronbom, wat het is en is er wat aan te doen?

Het woord testosteronbom is een begrip geworden. In de media wordt het vooral in verband gebracht met asielzoekers en van oorsprong jongeren van allochtone afkomst. Door de aanrandingen en verkrachtingen in Keulen op oudejaarsavond 2015 is het een hot item geworden. Testosteron blijkt een hormoon te zijn dat meerdere chemische stofjes in vooral het brein in werking zet. Op gebied van seks en agressie blijkt gedrag erdoor bepaald te worden. Een teveel aan dit hormoon kan leiden tot een explosie (bom) waarbij slachtoffers vallen. Wat houdt het woord testosteronbom nu eigenlijk in? Wat is de invloed op mannen? Is er wat aan te doen? (Door zowel de man in kwestie als een potentieel slachtoffer?)

Testosteron en seks en agressie

Testosteron is een stofje dat wordt aangemaakt in de bijnieren en testes. Het komt meer bij mannen dan bij vrouwen voor. Vooral tijdens de puberteit wordt testosteron aangemaakt. Hierdoor ontstaan bij jongens: haargroei, ontwikkeling van de testes en een lagere stem. Testosteron speelt een grote rol speelt bij seksuele opwinding van de man. Gemiddeld maakt de man ongeveer 7 mg per dag testosteron aan, de vrouw ongeveer 1-2 mg per dag.

De hoeveelheid testosteron wordt vooral in verband gebracht met een toename van activiteit op zowel seksueel en agressief gebied. Verschillende onderzoeken tonen dat verband aan. (1) Een hoog testosterongehalte leidt niet zonder meer tot activiteit op deze gebieden. (2) Activiteit kan zich namelijk ook richten op andere gebieden bijvoorbeeld werk en sport.

De invloed van testosteron op gedrag

De hoogte van het testosteronniveau wordt sterk beïnvloed door genen. Niet bij een ieder is het testosteronniveau even hoog. De omgeving speelt een belangrijke rol in hoeverre testosteron zich uit in seksuele of agressieve activiteit. Een agressieve omgeving zal invloed hebben op het naar buiten komen van testosteron in agressief gedrag. Dat geldt ook voor seksueel gedrag:

• Als de man bijvoorbeeld in een omgeving zit waarbij veel wordt gesproken over of gekeken naar seks (porno) dan zal het testosteronniveau stijgen en zich richten op seks.
• Ook het langdurig verstoken zijn van seks kan leiden tot testosterontoename met gedachten over seks.
• Wordt men in een situatie gebracht waar meisjes of vrouwen in de ogen van de man verleidelijk zijn, bijvoorbeeld door kleding of wijze van doen dan zal testosteron ook toenemen. Voor een man is het moeilijk om niet te kijken naar een vrouw met sexy kleding. Het kan bij hem verlangen oproepen tot seksuele fantasieën of handelingen.
• Culturele invloed kan een rol spelen bijvoorbeeld als bepaalde kleding van een vrouw in een cultuur als uitdagend wordt opgevat dan kan de man dat interpreteren als een signaal voor toenadering. Dat vele vrouwen daarom in sterk islamitische landen gesluierd zijn zouden deze fantasieën en handelingen van mannen afremmen.

Hoe beïnvloedt testosteron de hersenen?

Waarnemingen beïnvloeden een gebiedje in de hersenen dat amygdala wordt genoemd. Het is het gevoelscentrum. Wordt dit gebied erg actief door bijvoorbeeld lustgevoelens dan wordt een boodschap via het luststofje dopamine doorgestuurd naar onder andere het seksuele centrum, de nucleus accumbens, waarbij de lustgevoelens nog eens worden versterkt. (3) Overigens blijkt dat er bij seksuele opwinding vele gebieden in de hersenen actief zijn. Dat toonde de Canadese neurowetenschapper Jim Pfaus aan. Hij liet een aantal mensen seks bedrijven onder een MRI-scanner. Hij kwam tot de conclusie dat het hele brein een sekscentrum is. (4)

Een ander hersengebied, de prefrontale cortex, heeft het vermogen om deze gevoelens onder controle te houden en af te remmen. Als dit gebied niet sterk genoeg is, of nog onvoldoende is ontwikkeld, zoals bij jongeren dan krijgen de lustgevoelens de kans zich te uiten in seksueel of agressief gedrag. We zien dan ook dat activiteit op gebied van seks en agressie het meest voorkomt bij jongeren tussen de 16 en 25. (5)

Als testosteron werkt als een bom

Als bij een persoon het testosteronniveau zo hoog is dat hij het niet onder controle kan houden dan wordt een situatie gezocht om dit te uiten. Dat kan plotseling gebeuren. Degene die dan toevallig in de buurt komt, loopt het gevaar slachtoffer te worden. Voorbeelden zijn vandalisme, vechtpartijen, aanranding of zelfs verkrachting. Wetenschappers van de Radbout Universiteit, die onderzoek naar seks en hersenen doen, komen tot de uitspraak dat er is een chemische explosie in het hoofd plaatsvindt. (6) De vergelijking kan getrokken worden met een explosie zoals door een bom veroorzaakt. Een hoog testosterongehalte, de seks- en agressie-explosie worden dan samengevat met de naam testosteronbom. Eigenlijk is het niet alleen testosteron dat een explosie veroorzaakt. Er zijn meer stofjes tegelijk actief zoals onder andere dopamine en (nor)adrenaline. Testosteron is wel de aanjager. Omdat testosteron een hormoon is zou ook de term hormoonbom gebruikt kunnen worden.

Hoe een testosteron- of hormoonbom onder controle houden?

Testosteron- of hormoonbommen zijn van verschillende sterkte. Afhankelijk hiervan kunnen personen die een testosteron- of hormoonbom kunnen worden en dit willen voorkomen gebruikmaken van:

• medicijnen
• voorlichting over bijv. hoe mannen zich in het algemeen in ons land zich hebben te gedragen tegenover vrouwen
• gesprekstherapie om het afrem- en controlevermogen van de prefrontale cortex te versterken
• sport en veel werken, waarbij overtollige energie wordt gesublimeerd
• medische castratie door middel van medicijnen
• lichamelijke castratie: de teelballen worden weggenomen waarbij de testosteronaanmaak daalt. In ons land zijn tussen de jaren dertig en zestig vierhonderd castraties uitgevoerd, vooral bij zedendelinquenten. De laatste was in 1969. (7)
• eigen partner (alleen als de partner het accepteert)
• prostitutie (met acceptatie)
• …

Personen die willen voorkomen slachtoffer te worden kunnen dit beperken door:

• eenzame en als gevaarlijk bekendstaande straten, parken te vermijden
• oppassen voor drank en drugs, vooral ook in gelegenheden waar stiekem een drug in een drankje wordt gestopt
• bij dates goed nagaan (checken) met wat voor persoon men te maken heeft
• ….

Adviezen die ook worden genoemd maar in onze cultuur niet gangbaar zijn:

• zich minder sexy kleden en gedragen (vrouwen een boerka?)
• op afstand blijven (burgemeester van Keulen noemde zelfs een armlengte)
• ….

Discussie

Mannen moeten hun energie, lees testosteron, kwijt. Lukt dit niet met de partner of op andere wijzen dan is de kans reëel dat ze zich richten op slachtoffers. Dat kan zich uiten op het gebied van agressie als seks. De Amerikaanse neurocriminoloog Adrian Raine heeft in zijn boek 'Het gewelddadig brein' hier tal van voorbeelden van beschreven. (1) Asielzoekers en jongemannen van allochtone afkomst worden door velen, waaronder politici, terecht of onterecht, als potentiële testosteronbommen gezien. Een ieder die problemen heeft met een verhoogd testosteron kan zelf of met hulp mogelijkheden zoeken om er wat aan te doen. Het is niet gangbaar in onze cultuur om de oplossingen zonder meer bij slachtoffers neer te leggen, alhoewel er door hen wel voorzorgsmaatregelen kunnen worden genomen.