Het Zelf en identiteit

Wie ben ik nou eigenlijk? En is dat wie ik wil zijn? Wat wil ik zijn? Hoe wil ik me presenteren aan de buitenwereld? Deze en andere vragen staan centraal bij het Zelf en de identiteit. Met zelfconcept wordt het beeld dat je van jezelf hebt bedoeld.
Met zelfwaardering wordt bedoeld hoe je over jezelf denkt.
Met sociale identiteit wordt bedoeld hoe je jezelf presenteert aan anderen.

Voor de meeste mensen in het zelf het startpunt voor het interpreteren van de wereld. Ons beeld van ons zelf verandert constant. We gebruiken het zelf om de gebeurtenissen en objecten om ons heen te evalueren.

Zelfconcept

De ontwikkeling van het zelfconcept start bij de ontdekking van een kind dat sommige voorwerpen er altijd zijn en sommige niet altijd. Het kind maakt een onderscheid tussen zichzelf en al het anderen. Kinderen leren zichzelf herkennen in een spiegel rond de 18 maanden.
Rond de 15-21 maanden begint het kind met ‘doen alsof’ spelletjes en leren persoonlijke voornaamwoorden. Dit is niet mogelijk als het kind nog geen zelfherkenning heeft.
Rond het 2e levensjaar herkennen kinderen zichzelf op een foto. Rond deze periode leren ze ook dat anderen bepaalde verwachtingen van hen hebben. Ze ontwikkelen een gevoel van zichzelf gerelateerd aan bepaalde standaarden. Dit is het begin van zelfwaardering.
De eerste identificerende aspecten van zichzelf leren kinderen tussen het 2e en 3e levensjaar en zijn meestal het geslacht en de leeftijd. Ze leren ook op welke manier ze gerelateerd zijn aan anderen, bijvoorbeeld familie.
Rond het 5e à 6e levensjaar gaan kinderen zichzelf vergelijken met anderen op het gebied van hun niveau en mogelijkheden. Dit is het begin van sociale vergelijking. Dit is de evaluatie van zichzelf of iemand anders in termen van vergelijken me anderen.
In dezelfde periode leren kinderen dat ze kunnen liegen en geheimen bewaren. Dit is de ontwikkeling van een privé zelfconcept; het besef dat er nog iets is dat in zichzelf ligt maar verborgen blijft.
In de tienerjaren leren kinderen het nemen van perspectief. In deze periode heeft men vaak hevige aanvallen van objectieve zelfbewustzijn, wat voor veel onzekerheid kan zorgen.

Wanneer je jonge kinderen vraagt zichzelf te beschrijven doen ze dit meestal in termen van waar ze wonen, hun leeftijd, geslacht, hoe ze eruit zien etc.
Adolescenten beschrijven zich meestal in termen van persoonlijkheidskarakteristieken, hun overtuigingen en kwaliteiten dat een uniek portret schetst.

Zelfschema is de specifieke kennis structuur of cognitieve representatie van het zelfconcept. Het is het netwerk van geassocieerde bouwstenen. Zelfschema’s zijn gebouwd op eerdere ervaringen en leiden de informatieprocessing van het zelf, vooral in sociale interactie.
Het zelfconcept is de optelsom van alle zelfschema’s
De term mogelijke zelfs refereert aan de vele ideeën die een persoon heeft over wie ze willen worden of juist niet willen worden. Ze vormen een soort brug tussen het heden en de toekomst.

Psycholoog Higgins onderscheid twee soorten mogelijke zelfs die dienst doen als standaarden die men gebruikt om informatie te organiseren en gedrag te motiveren, als een soort zelfgidsen:

1. Het ideale zelf; dat wat de persoon zelf wil zijn, gebaseerd op eigen verlangens en wensen
2. Het zou moeten zelf; dat wat de persoon denkt dat anderen hem willen zijn, gebaseerd op verantwoordelijkheden naar anderen

De zelfgidsen worden gestuurd door emoties. Higgins oppert zelfs dat deze twee zelfgidsen de basis van verschillende emoties zijn door bijvoorbeeld botsende zelfgidsen.

Zelfwaardering

Onze zelfwaardering schommelt meestal rond een bepaald gemiddelde. Personen kunnen verschillende gebieden in hun leven namelijk verschillend waarderen. Er worden drie soorten zelfwaardering onderscheiden:

1. Performance waardering
2. Verschijning waardering
3. Sociale waardering

Men wordt veel geëvalueerd; op school, op het werk, in vriendschappen, in spelletjes etc. Het meeste onderzoek wordt gedaan naar hoe mensen omgaan met evaluatie.

Uit onderzoek naar omgaan met kritiek komt naar voren dat personen kritiek die klopt men hun zelfwaardering eerder aangenomen wordt.
Mensen met een hoge zelfwaardering gaan gemakkelijker om met schommelingen in hun leven. Volgens Brown en Smart is de verklaring dat deze mensen zich gewoon richten op een ander gebied in hun leven dat wel goed gaat.
Mensen met een hoge zelfcomplexiteit, dat wil zeggen meerdere deelgebieden in de zelfwaardering, raken minder snel van slag bij een tegenslag.

Onderzoekers onderscheiden twee aspecten van zelfwaardering; het niveau en de variabiliteit. Deze ontstaan namelijk uit twee verschillende psychologische mechanismen en werken samen om de uitkomsten van belangrijke levensgebeurtenissen te voorspellen.

Er bestaan diverse mythes rondom zelfwaardering:

• Hoge zelfwaardering is gecorreleerd met alle positieve karaktertrekken (zelfwaardering hoeft niet overeen te komen met mening anderen)
• Hoge zelfwaardering promoot hoge schoolresultaten
• Hoge zelfwaardering promoot succes op het werk
• Hoge zelfwaardering maakt een persoon aantrekkelijk (personen maken alleen sneller contact met vreemden)
• Lage zelfwaardering is een risicofactor voor drug- en alcoholmisbruik en te vroege seksuele contacten
• Alleen personen met een lage zelfwaardering zijn agressief (hoge zelfwaardering kan uitmondden in narcisme: correleert hoog met agressie)

Verlegenheid

Verlegen mensen willen graag contact met anderen maar durven niet vanwege hun onzekerheid en angsten. Door sociale gelegenheden te vermijden kunnen ze ook niet leren hoe ze zich kunnen gedrag en ontstaat een vicieuze cirkel.
Ouders van verlegen kinderen die hun kinderen stimuleren mee te doen aan sociale activiteiten verminderen de verlegenheid. Veel ouders van verlegen kinderen zijn te controlerend en overbeschermend.
Psychologen noemen extreme verlegenheid vaak sociale angst, wat refereert aan het ongemak dat men ervaart in sociale interacties of de anticipatie hierop. Deze mensen houden zich teveel bezig met wat anderen van hen denken.
Verlegenheid kan zowel aangeboren als aangeleerd zijn.
Psychologen die de hersenen bestudeerd hebben hebben ontdekt dat verlegen personen een meer reactieve amygdala hebben, een onderdeel van het limbische systeem dat het meest verantwoordelijk is voor angst.

Stocker ontwikkelde zeven concrete stappen die een verlegen persoon kunnen helpen:

1. Begeef je in sociale situaties
2. Geef jezelf de ruimte fouten te maken
3. Neem kleine stapjes
4. Focus je op je gesprekspartner
5. Probeer warmte uit te stralen door nonverbaal gedrag
6. Anticipeer op mislukkingen
7. Realiseer je dat iedereen fouten maakt

Voor sommige mensen is niet falen belangrijker dan een grote kans op succes.
Een strategie voor mensen met een lage zelfwaardering is van het ergste uitgaan: defensief pessimisme. Positief hieraan is dat het constructief is omdat het mensen motiveert iets aan hun zwakkere kanten te doen. Het kan anderen echter wel enorm irriteren.
Zelf-handicappen is een proces waarbij een persoon telkens die dingen doet die de kans op mislukking vergroot. Mislukken is ernstig, maar mislukken zonder excuus is helemaal verschrikkelijk.

Sociale identiteit

Sociale identiteit is het zelf dat we aan anderen laten zien. Hiermee creëert men een impressie, zodat anderen weten wie men is en wat men kan verwachten.
Het verschilt van zelfconcept om het observeerbaar is.

Identiteit kent twee belangrijke kenmerken:

1. Continuïteit: stabiel blijven van eigenschappen
2. Contrast: identiteit onderscheid je van anderen

Personen verschillen in de sterkte van hun identiteit. De meeste personen gaan door een periode, meestal tijdens de hogere schooltijd, waarin men experimenteert met verschillende identiteiten.
Volgens Erikson kan identiteit op verschillende manieren bereikt worden. Bijvoorbeeld door experimenteren, maar ook door het verinnerlijken van een identiteit die men aangemaakt is door de omgeving.

Identiteitscrisis

Identiteitscrisis is volgens Erikson een periode waarin men gevoelens van angst kent rondom het definiëren of herdefiniëren van identiteit.

Volgens psycholoog Baumeister zijn er twee typen identiteitscrisis:

1. Identiteittekort ontstaat wanneer een persoon geen adequate identiteit gevormd heeft en moeite heeft met het nemen van belangrijke beslissingen. Het ontstaat voornamelijk wanneer een persoon oude waarden of doelen verwerpt. Het gevolg is gevoelens van onzekerheid en leegte. Ze zijn zeer gevoelig voor invloed van andere mensen.
2. Identiteitsconflict is een onverenigbaarheid tussen twee of meer aspecten van de identiteit. Dit soort crisis ontstaat vaak in perioden wanneer men geforceerd is een belangrijke en moeilijke levensbeslissing te maken. Een persoon wil op zo’n moment twee tegenstrijdige doelen nastreven. Deze crisis gaat vaak gepaard met gevoelens van schuld of berouw. Men moet een deel van zichzelf loslaten.

Identiteitscrisissen komen meestal voor tijdens de adolescentie. Het oplossen van de crisis gaat meestal in twee stappen: eerst beslissen welke waarden het meest belangrijk voor hen zijn en vervolgens deze abstracte waarden omzetten in verlangens en concreet gedrag.

Op middelbare leeftijd komen ook veel identiteitscrisissen voor. Sommige personen voelen zich niet tevreden en gaan zich ‘wat als?’ vragen stellen. De meeste mensen ontwikkelen een identiteitstekort. Ze gaan zich dan vaak weer als adolescenten gedragen.