Passie voor onderzoek naar de dood, is er leven na de dood?

Passie voor de dood heb je als je gefascineerd bent om meer over de dood te willen weten. Vaak is angst de oorzaak om vanuit 'vecht'gedrag meer kennis te willen hebben over wat dood precies is, of er iets na de dood is, of er een vorm van reïncarnatie is. Het zijn vragen waar vooral gepassioneerde wetenschappers, gelovigen en anderen zich al jaren over buigen. 'Vlucht'gedrag heb je als je deze vragen liever ver bij je vandaan houdt. Toch zal - al dan niet met passie - bij iedereen vroeg of laat, vanuit onzekerheid, angst en/of nieuwsgierigheid, de vraag rijzen: is er leven na de dood? Vanuit de wetenschap probeert men hier antwoorden op te vinden. Sommige wetenschappers voeren, vanuit bijna dood ervaringen, bewijzen aan dat er een eindeloos bewustzijn is waar ons bewustzijn naar terugkeert na de dood. Volgens hen is er een vorm van leven na de dood. Anderen voeren met behulp van o.a. hersenscans bewijzen aan dat zuurstofgebrek in de hersenen de oorzaak is van bijna dood ervaringen.

Wat is passie voor de dood?

Passie wil zeggen dat er een verlangen is naar iets of iemand en dat frustratie wordt ingecalculeerd. (1) Passie voor de dood kan worden omschreven als een verlangen om dood te willen of om meer te weten te komen over de dood. In dit artikel wordt ingegaan op het tweede deel van de omschrijving. Hierbij kan het frustrerend zijn dat je niet weet wat er gebeurt als je dood bent. Is er een hiernamaals, een hemel, een reïncarnatie of is er niets? Sommigen menen het antwoord te weten, alhoewel er nauwelijks wetenschappelijk bewijs voor is. Anderen twijfelen. Als je niet weet wat er zal gebeuren en je hebt er geen greep op dan word je onzeker. Onzekerheid is de basis van onprettige, meestal angstige gevoelens.

'Ja, wat is dood? Ik heb er veel over gelezen, ik wil weten wat het is. De ene keer denk ik dat er niets na de dood is, de andere keer denk ik dat er wel wat is. Nu denk ik dat de dood absolute rust is. Je denkt niet meer, je voelt niet meer, niets…, dat maakt me angstig' (man, 40 jaar)

Bij jonge kinderen en pubers zijn onzekere en angstige gevoelens over de dood sterk aanwezig:

'Als je dood bent, heb je dan nog oogjes, voetjes, handjes, mondje? Ik wil niet dood zijn, ik wil levend zijn.' (meisje, 3 jaar)

'Ik ben bang voor de hel' (meisje, 9 jaar)

‘Er moet toch nog iets zijn als je dood bent, iets wat is kan toch niet zomaar verdwijnen?' (meisje, 17 jaar)

Juist onzekere, angstige gevoelens kunnen het motief zijn om meer te willen weten over de dood. Deze gevoelens kunnen er echter ook voor zorgen dat je niets met te dood te maken wil hebben en gedachten daarover liever aan anderen overlaat.

Welk gedrag kun je hebben bij angstige gevoelens voor de dood?

Angstige gevoelens kunnen leiden tot ‘vecht-, vlucht- of freezing gedrag’. (2) Bij passie gaat het om ‘vecht’gedrag in de zin van meer willen weten wat de dood is. Passie voor de dood komt zowel voor bij zowel professionals als bij niet professionals. Zij zijn gemotiveerd om op een of andere manier proberen vat te krijgen op de dood. Hierbij kunnen ze putten uit bijvoorbeeld de bijbel, koran of andere religieuze boeken. Anderen proberen filosofische of spirituele antwoorden te vinden. Ook proberen sommigen dichter bij de dood te komen door mensen bij het sterven of bij het verwerken van een zwaar verlies te begeleiden. Anderen zijn zo gefascineerd dat ze over de dood zingen, er kunstobjecten over maken, er over lezen, schrijven of praten.

De dichter Jean Pierre Rawie (3) verwoordt het als volgt:

Mijn hartslag stokte, en met korte kramp
schoot mij hoe sterfelijk ik ben te binnen.
Ik moet mij steeds meer op de dood bezinnen,
hoe vaster ik mij aan het leven klamp.

Wetenschappers onderzoeken vooral het verschijnsel waarnemingen van bijna-doodervaringen. Welke vorm men ook kiest, het is een wijze om op een of andere wijze onzekere gevoelens onder controle proberen te krijgen.

Vluchtgedrag zien we bij mensen die de dood op afstand houden. Ze willen er niet over praten. Het is ook een wijze om angstige gevoelens onder controle te houden. Als dat niet lukt dan kan er paniek ontstaan. Paniek ontstaat als angst je zo in de greep heeft dat alle controlemechanismen van de rede wegvallen. Er is dan een en al emotie. Het kan samengaan met freezinggedrag. Dit gedrag treedt vooral op als je met de dood van dichtbij wordt geconfronteerd. Je verstijft enige tijd, wat kan samengaan met ongecontroleerd trillen van armen of benen (of een daarvan), je kunt je niet bewegen. Je bent als het ware verdoofd. Ook kun je het ervaren alsof je in een roes bent, veel van wat erom je heen gebeurt gaat dan bij je langs.

Weer anderen laten de dood aan anderen over om er voor jou over te denken. Hierbij kan geloof een grote rol spelen. Dominees, pastoors, imams, rabbijns en andere geestelijken, maar ook goeroes van sekten, bepalen - vaak vanuit geschriften of eigen opvattingen - wat de dood is en je volgt dit. Zij nemen voor een belangrijk deel de angst bij je weg. Gepassioneerde wetenschappers proberen vanuit onderzoek, waarbij gebruik wordt gemaakt van o.a. scans en EEG’s, harde bewijzen te vinden over dood zijn en leven na de dood. Hier zal nader op worden ingegaan.

Met welke vragen over de dood houdt de wetenschap zich zoal bezig?

De eerste vraag die vanuit de (medische) wetenschap wordt beantwoord is: wat is dood?. Verder probeert de wetenschap vragen te beantwoorden als: is er iets na de dood? en is er een vorm van reïncarnatie?

Wat is dood?

Bij dood wordt een onderscheid gemaakt tussen hersendood, klinisch dood en biologisch dood.

Onder hersendood wordt verstaan het volledig en onherstelbaar verlies van de functies van de hersenen, inclusief de hersenstam en het verlengde merg. Bij hersendood zwellen door zuurstoftekort de cellen van haarvaten zo sterk op dat ze na 4 a 5 minuten de rode bloedcellen de haarvaten niet meer kunnen passeren om zuurstof af te geven. Bovendien komen er daarna toxische (giftige) stoffen vrij en gaan de hersencellen uiteindelijk dood. Andere organen, zoals hart, longen en nieren kunnen bij hersendood nog wel functioneren, deze zijn niet afhankelijk van het functioneren van de hersenen. Volgens de wet mogen bij hersendood organen die nog wel functioneren worden weggenomen en gedoneerd worden. Wel moet strikt aan bepaalde voorwaarden worden voldaan. Er moet bijv. duidelijk zijn vastgesteld dat er geen vorm van bewusteloosheid (coma) of reactieloosheid is (Wet op de orgaandonatie, artikel 14 lid 2). (4)

Bij klinisch dood stopt de bloedsomloop, ademhaling en het bewustzijn. Door reanimatie is het soms mogelijk om alles weer op gang te krijgen. Klinisch dood is dus nog niet helemaal dood. Lukt dat niet dan is men biologisch dood.

Is er iets na de dood?

Deze vraag proberen wetenschappers te beantwoorden door mensen te onderzoeken met bijna-doodervaringen. Mensen die klinisch dood waren hebben vaak out of body ervaringen. Het zijn ervaringen van uit het eigen lichaam treden en je zelf boven je lichaam zien zweven. Ook gaan deze ervaringen vaak gepaard met hel licht en het idee hebben dat je door een tunnel gaat.

De Nederlandse cardioloog Van Lommel (5) interviewde 344 pas gereanimeerde mensen met een bijna-doodervaring een week na een hartstilstand. Van deze groep had 62 (18%) een bijna-doodervaring met bepaalde waarnemingen zoals:

• vreugdevolle sensaties.
• uit het lichaam treden (out of bodyervaring)
• tunnel- of duisterniservaring
• het zien van licht, horen van muziek
• betreden van het licht, of omarming door licht
• een gevoel van gelukzaligheid en vrede
• terugblikken op het leven van de persoon
• ontmoeten van heiligen, goden, vreemdelingen, overleden familieleden

Deze ervaringen blijken wereldwijd vergelijkbaar, ongeacht nationaliteit, cultuur en religie.

Volgens Van Lommel is dit het bewijs dat er bewustzijn buiten ons lichaam is. Dat is een eindeloos bewustzijn (ook de naam van zijn boek) waar na onze dood ons individuele bewustzijn in terugkeert. Tijdens ons leven is een stukje van dit eindeloze bewustzijn in ons lichaam opgenomen. Van Lommel vergelijkt het eindeloos bewustzijn met internet. Internet kan iedereen op zijn computer (vergelijkbaar met het lichaam) krijgen, maar als je de computer uitzet dan blijft internet in de lucht.

De gedachte van een eindeloos bewustzijn vindt ook aanhang bij dr. Parnia, intensieve care arts in New York. (6) Hij leidde een groot onderzoek onder 2060 mensen in Groot-Brittannië, Verenigde Staten en Oostenrijk die een hartstilstand hadden meegemaakt. Van 330 overlevenden gaf 46% aan dat ze wel waarnemingen hadden ze maar konden niet meer precies vertellen wat voor waarnemingen. Slechts 9% had ervaringen die overeenkwamen met typische waarnemingen van bijna-doodervaringen, 2% hiervan had een out of body ervaring. Dit gebeurde terwijl ze een hartstilstand hadden en dus al klinisch dood waren. Tijdens een hartstilstand functioneren hersenen niet, terwijl er toch bijzondere dingen werden waargenomen. Er moet dus, volgens Parnia, ook bij klinisch dode patiënten een bewustzijn zijn dat los staat van de hersenen.

Dat er zoiets is als eindeloos bewustzijn, dat los staat van hersenprocessen, wordt tegengesproken door andere wetenschappers. Via scans proberen deze wetenschappers erachter te komen in hoeverre bijna-doodervaringen door hersenprocessen worden veroorzaakt. Door het toedienen van elektrische prikkels in bepaalde hersengebieden (o.a. de temporopartial junction, rechterkant hersenen) worden waarnemingen opgewekt die overeenkomen met waarnemingen van bijna-doodervaringen. (7, 8) De onderzoeken geven vaak de scans van enkelingen weer en worden meestal in gecontroleerde omstandigheden uitgevoerd.

Volgens deze wetenschappers is zuurstoftekort in de hersenen de directe oorzaak van het verlies van bewustzijn. Dit zuurstoftekort kan het gevolg zijn van talloze aandoeningen variërend van bloedverlies, hartstilstand, longontsteking, verdrinking, bloedvergiftiging, vele infecties, enzovoorts. Door zuurstoftekort werken zelfwaarneming en evenwichtszin niet meer samen. Hierdoor ontstaan de typische waarnemingen zoals out of body ervaringen.

De Amerikaanse neuroloog Nelson verwijst in zijn boek ‘De goddelijke hersenstam’ naar onderzoek van Lampert, neuroloog in Berlijn. Lampert liet in experimenten 42 gezonde mensen onder gecontroleerde omstandigheden flauwvallen. Bij flauwvallen is er verminderde bloedtoevoer en zuurstof naar de hersenen. Van de proefpersonen hadden 60 procent visuele hallucinaties. Ze zagen bijv. gekleurde vlekken 47% had het gevoel dat zee en andere wereld binnengingen 20% zei een bovennatuurlijk wezen te hebben ontmoet, 17% zag helder licht, 8% zag een tunnel. De conclusie is dat hersenprocessen de oorzaak zijn van dezelfde soort ervaringen als bij bijna-doodervaringen. (9)

De Nederlandse anesthesist Van Woerkom onderschrijft deze gedachte in een kritisch artikel over het al dan niet bestaan van een eindeloos bewustzijn. Hij wijst in zijn artikel op tal van onderzoeken waaruit blijkt dat hersenprocessen de oorzaak zijn van dezelfde soort waarnemingen als bij bijna-doodervaringen. (10)

Ook de zogenaamde tunnelervaringen blijken vanuit hersenprocessen te verklaren. De neurofysioloog Edward Lamberd in Minnesota onderzocht wat er gebeurt als straaljagerpiloten buiten bewustzijn raken door hoge g (gravitatie) krachten die ontstaan als ze een scherpe bocht maken of hard uit een duikvlucht optrekken. Lamberd onderwierp de piloten aan hoge g krachten door ze in een ultracentrifuge te laten ronddraaien. Na 15 sec. raakten de piloten buiten bewustzijn. Na 5 sec. nam de bloeddruk in de ogen af waardoor het zijwaartse zicht verminderde en de piloten een tunnel waarnamen. Tunnelvisie is het gevolg van verminderde bloedtoevoer naar de periferie van het oog. (8)

De conclusie van al deze onderzoekers is dat bijna-doodwaarnemingen verschijnselen zijn van hersenprocessen en niets te maken hebben met het uittreden van het bewustzijn uit het lichaam.

Is er een vorm van reïncarnatie?

‘Voor mensen die zeggen dat reïncarnatie niet bestaat… dan denk ik: hoe weet jij dat? We weten net zo min dat het bestaat als dat het niet bestaat’ (Karim, 17 jaar)

Reïncarnatie in de zin van dood zijn en elders weer als mens (of dier) in een andere gedaante geboren worden of te voorschijn komen, is geen enkele wetenschappelijk bewijs. Het is een geloof. Als de opvatting van Van Lommel wordt gevolgd en er zou een eindeloos bewustzijn zijn dan zou er een vorm van reïncarnatie kunnen plaatsvinden als een nieuw geboren lichaam een deel van het eindeloze bewustzijn in zich opneemt.

De Nederlandse neuroloog Swaab beschrijft een opvatting over reïncarnatie die - hoewel nog hypothetisch - wel dichter bij wetenschappelijke fundering, komt. Deze opvatting die hieronder verkort wordt weergegeven beschrijft Swaab in zijn boek ‘Wij zijn ons brein’ (11).

'Ons lichaam is opgebouwd uit moleculen die weer bestaan uit atomen. Onze cellen bestaan voor een belangrijk deel uit water. Water scheiden we tijdens ons leven af door bijv. te plassen. De watermoleculen komen in de natuur terecht en verdampen om vervolgens weer via regen in ons watersysteem terecht te komen. Dit drinken we. We drinken dan ook watermoleculen van andere mensen. Zelfs van mensen die er al lang niet meer zijn. De bioloog Lewsi Wolpart heeft uitgerekend dat het aantal watermoleculen in een glas zo groot is dat de kans dat daarbij een molecuul van Napoleon zit heel reëel is. Met andere woorden het is een vorm van reïncarnatie'.

Discussie

In dit artikel is passie voor de dood gericht op willen weten wat dood is en of er iets na de dood is. Het artikel is vooral gecentreerd rond wetenschappelijke bewijsvoering en de daaruit voortkomende discussie. De verklaring dat het functioneren van hersenen de oorzaak is voor bijna-doodervaringen wordt gezien vanuit de huidige stand van zaken van de wetenschap. (12) Maar de wetenschap ontwikkelt zich en als er zich in de toekomst andere dimensies toevoegen, misschien is er dan toch iets... Wat denkt de lezer?

Lees verder

• Er is leven na de dood, maar niet voor iedereen