Self fulfilling prophecy: de kracht van verwachtingen

In allerlei opzichten hebben mensen verwachtingen. Deze zijn gebaseerd op het verleden en op de toekomst. Hoe we verwachten dat de dingen gaan, kan een grote invloed hebben op de uitkomst van iets: een self fulfilling prophecy. Dit kan zowel invloed hebben op jouw eigen gedrag als op het gedrag van anderen. Hoe werkt een verwachting in op gedrag?

Wat is een self fulfilling prophecy?

Een self fulfilling prophecy is vertaald een zichzelf vervullende voorspelling. Eigenlijk zegt dit het al: doordat je een bepaalde verwachting hebt, zal deze ook uitkomen.

Hoe die verwachting tot stand komt kan allerlei redenen hebben. Vaak ligt dit in het verleden. Je hebt bijvoorbeeld ervaren dat je al iets kon of juist niet. Is wiskunde eerder een struikelblok geweest? Grote kans dat je opziet tegen statistiek. Of was het juist je lievelingsvak? Dan is het waarschijnlijk dat je statistiek ook niet erg vindt.

Het kan zijn dat je denkt, ‘de een kan het gewoon beter dan de ander’. Maar is dat werkelijk zo? Laten we ons niet leiden door een mooi excuus als ‘dat kan ik gewoon niet’? En als we dat denken, hoe ziet ons gedrag er dan uit?

Waarom komt die self fulfilling prophecy uit?

Even door op het statistiek voorbeeld. Stel, je snapt niets van statistiek. Bij voorbaat ben je hiervan al overtuigd. Je gaat wel naar de lessen, maar eigenlijk gaan die je te snel. Je begrijpt het gewoon niet! Het tentamen wordt vast een ramp.

Wat voor gedrag ga je vertonen als je ergens niet in gelooft? Denk even na over hoe jij je gedraagt op het moment dat je overtuigd bent dat je iets niet kan. Probeer je het? Zet je hierin door? Of laat je het voor wat het is?

Als je niet gelooft dat je iets kan, zie je vaak zelf ondermijnend gedrag. Waar het bij statistiek draait om (eeuwige) oefening, zul je bij de eerste opgave die mislukt het bijltje erbij neergooien. Waar je de lessen niet kan volgen, stel je geen vragen aan de docent. Je leert niet voor het tentamen. Het gedrag leidt ertoe dat de voorspelling uitkomt. Om vervolgens te zeggen: “zie je wel, ik kan het niet”. En zo draait het cirkeltje rond.

Hoe kun je de self fulfilling prophecy doorbreken?

Als je weet dat je verwachtingen zo sterk je gedrag kunnen leiden, dan kun je hier iets mee doen. Je zorgt ervoor dat je gedrag niet gestuurd wordt door je self fulfilling prophecy.

Makkelijker gezegd dan gedaan. Maar de eerste stap is toch bewustwording. Bewustwording van jouw voorspelling én van je gedrag. Wanneer geef jij op? Wanneer zet je door? Welke excuses bedenk je voor jezelf?

“If you really want something, you will find a way.
If you don’t want something, you will find an excuse.”

Je gedrag kun je altijd zelf vormgeven. Hoe je dat doet is aan jou.

En wil je opgeven? Vraag jezelf eens af waarom je begonnen was. Een doel kan je doorzettingsvermogen vergroten.

Een self fulfilling prophecy die effect heeft op andermans gedrag

Het blijkt dat verwachtingen ook andermans gedrag kan sturen. Zo is er eens een experiment gedaan waarbij de onderzoeker bij twaalf kinderen een IQ-test afnam. De scores waren om en nabij hetzelfde. Echter, hij vertelde de docent dat een zestal kinderen uit zijn klas erg slim waren, maar de anderen zes niet zo.

Uiteindelijk gaf de docent na afloop van het experiment zijn mening: inderdaad, die zestal kinderen waren écht slimmer. Wat gebeurde hier?

De docent veranderde zijn gedrag. Hij veranderde zijn gedrag zo naar de ‘slimme’ leerlingen, dat zij de mogelijkheid hadden om uit te blinken. Helaas kregen de andere kinderen minder aandacht en bleven daardoor achter. Logischerwijs volgde daaruit dat de ‘slimme’ kinderen inderdaad slimmer waren: zij konden vragen beter beantwoorden en participeerden meer in de lessen.

Self fulfilling prophecy in de werkelijkheid

Helaas gebeurt dit ook in andere situaties. In het gezin, waar het ene kind meer aandacht krijgt dan het andere. Op de werkvloer, waar de leidinggevende vaker goed gedrag ‘ziet’ van werknemer A dan van B – en ‘ziet’ staat tussen aanhalingstekens, omdat onze beoordeling niet altijd zuiver is. Of misschien bij een sollicitatie, waarbij een cv positieve of negatieve verwachtingen oplevert, waardoor er een leuk gesprek gevoerd wordt (positieve verwachtingen) of allerlei lastige vragen gesteld worden (negatieve verwachtingen).

Bewustwording van self fulfilling prophecy

Het is lastig om te zien hoe je gedrag beïnvloed wordt door verwachtingen. Waar is de scheidslijn tussen “waarheid” en “vooroordeel”? Dit is soms erg moeilijk te bepalen en helemaal uitsluiten kun je toch niet.

Maar als je docent, leidinggevende, recruiter – of gewoon mens – bent, dan is het zinvol af en toe stil te staan bij je verwachtingen. Verschillen jouw verwachtingen per persoon? Reageer je hierdoor anders op die personen? Zeker bij negatieve verwachtingen kun je iemand eens het voordeel van de twijfel geven. Want actie = reactie.