Eenzaamheid, de moderne plaag

Ruim een kwart van de Nederlanders voelt zich eenzaam en dit aantal groeit. Eenzaamheid is niet leeftijdgebonden maar komt vaker voor bij ouderen bij wie het meestal gaat om een gemis aan sociale contacten. Bij veel anderen gaat het juist om een behoefte aan emotionele aansluiting dat niet wordt gevonden. Eenzaamheid heeft te maken met je verwachtingen, je karakter en je leefomstandigheden en kan worden getriggerd door een wijziging in je levenspatroon.

Leegte

Eenzaamheid is een gevoel van leegte dat voortvloeit uit een onvermogen om zich verbonden te voelen met de omgeving. Eenzaamheid staat los van alleen zijn of een sociaal isolement. Iemand kan bijvoorbeeld alleen zijn en zich toch niet eenzaam voelen. Vaker komt voor dat iemand geen gebrek heeft aan sociale contacten maar zich hierin toch eenzaam voelt. Deze eenzaamheid kan voorkomen bij alle sociale bijeenkomsten. Er is geen aansluiting met de mensen om je heen, of de aansluiting die wordt beoogd beantwoordt niet aan de verwachtingen die je hebt. Dit wordt emotionele eenzaamheid genoemd.

Algemene oorzaken eenzaamheid

Soms is eenzaamheid tijdelijk maar het kan door je verwachtingspatroon en karakter ook als een rode draad door je leven heen lopen. Eenzaamheid komt vaker voor bij oudere mensen, mensen die door omstandigheden tamelijk geïsoleerd door het leven gaan en bij mensen bij wie een verandering in hun levenspatroon heeft plaatsgevonden. Je kunt je bijvoorbeeld eenzaam voelen na een verhuizing, verandering van werkkring of werkloosheid, het krijgen van een kind, een echtscheiding of na het verlies van je partner of andere naaste. Door deze situaties verandert je relatie tot anderen. Je kunt je bijvoorbeeld onbegrepen gaan voelen, afgescheiden van andere mensen, vinden dat je te weinig steun krijgt, enzovoorts. Meer van de omgeving verwachten maakt eenzamer. En juist die roep om aandacht van de omgeving ontstaat vaak als persoonlijke omstandigheden daar aanleiding toe geven.

Wisselende sociale rollen

De mens van nu moet zich staande houden in veel verschillende sociale groepen die elk een andere rol vereisen. Op het werk ben je de collega, in je familie ben je vader, moeder, kind of broer/zus, op de cursus ben je cursist, in het verkeer ben je bestuurder, in de buurt ben je buurman of buurvrouw, op de school van je kinderen ben je de ouder, en ga zo maar door. Bij elke rol horen andere verwachtingen en zijn er andere sociale codes. Mensen die sociaal vaardig zijn en gemakkelijk contacten leggen passen zich zonder problemen aan de verschillende rollen aan. Niet iedereen kan dit moeiteloos. Niet alleen je eigen verwachtingen maar ook verwachtingen uit je omgeving kunnen je gevoel van leegte als het ware bevestigen. Onvoldoende aanpassing aan de (nieuwe) rol kan ervoor zorgen dat je je onterecht en onbewust afgewezen voelt. En dat geeft een immens gevoel van eenzaamheid.

Eenzaamheid bij de zakenman

Een minder voor de hand liggende en verborgen oorzaak van eenzaamheid vind je bij mensen die omringd zijn door honderden mensen en zich toch geïsoleerd voelen. Het zijn mensen die in zakenkringen en de politiek verkeren en door hun hoge positie te maken hebben met zeer veel contacten die enkel voortkomen uit hun beroep. In deze 'wereld' is echte vriendschap een zeldzaamheid en precies die diepgang van een vriendschap kan worden gemist en eenzaamheid veroorzaken.

Eenzaamheid bij ouderen

Er is vaak een grote kloof tussen de oudere generatie en de kinderen die hieruit voortkwamen. Iedereen leeft zijn eigen leven, afgescheiden van de ouders. Soms wordt het gezelschap van ouders en grootouders vermeden omdat er geen gemeenschappelijke interesse meer bestaat. De oudere mens heeft de behoefte te praten over ouderdomskwalen en over de 'goede ouwe tijd' en vindt hierbij dikwijls geen luisterend oor. Door lichamelijke moeilijkheden is het ook niet meer zo eenvoudig om contacten bewust op te zoeken, kortom, de oudere mens raakt geïsoleerd en kan zich in de steek gelaten voelen. Het gevoel niet meer mee te tellen en op een zijspoor te staan maakt de eenzaamheid nog intenser.

Eenzaamheid binnen een relatie

Het sparen van de gevoelens van de ander kan eenzaamheid geven omdat je hierdoor alleen komt te staan in je gevoelens. Een communicatie die niet goed verloopt is een bedreiging voor de opgebouwde intimiteit en het vertrouwen in elkaar. De ander niet willen belasten houdt dus een risico in. Voorts kan eenzaamheid voortvloeien uit een gevoel niet begrepen te worden. Contact, echt luisteren naar elkaar, is een vereiste voor verbondenheid. Als dit wordt gemist is de basis voor eenzaamheid binnen een relatie gelegd.

Stad versus dorp

Eenzaamheid komt in de stad even vaak voor als in een dorp maar een sociaal isolement komt vaker voor in stedelijke gebieden. In een dorp liggen de sociale verbanden anders dan in de stad en is er meer sociale controle. Dat iemand maandenlang dood in een huis ligt komt dan ook veel vaker voor in de grote stad waar men soms niet weet wie de buren zijn, dan in een dorp waar het er 'ouderwetser' aan toe gaat en men de ander 'kent'. In de stad is er een groter risico op sociaal isolement indien er nauwelijks banden zijn met de samenleving en de persoon zich langzaam en geruisloos terugtrekt.

Taboe op eenzaamheid

Veel mensen voelen zich eenzaam maar geven dat nooit toe. In de huidige tijd waarin iedereen het 'druk, druk en druk' heeft is het 'not done' om te zeggen dat je je verloren voelt. Het lijkt een schril contrast met de wereld om je heen. Maar uiterlijke schijn bedriegt. In december zijn er ontelbaar veel mensen die de feestdagen in stille eenzaamheid doorbrengen of het gevoel hebben buiten de boot te vallen als het gaat om 'kerststress', uitgaan, consumeren, kerstkaarten versturen en het glas heffen op het nieuwe jaar. Zelfs de mensen die hierin volop betrokken zijn voelen een enorme leegte als de feesten zich voortslepen en ze zich wederom hebben laten leiden door verwachtingen van de buitenwereld. Eenzaamheid ligt ook op de loer als je in het zoveelste gezelschap het gevoel hebt 'er niet bij te horen' omdat je bespeurt dat de hele essentie gemist wordt. Toegeven dat je deze gevoelens hebt is ongepast en vreemd met het gevolg dat de eenzame ziel zijn mond houdt. Veel eenzaamheid is hierdoor volslagen 'onzichtbaar'.

Eigenwaarde

Eenzaamheid kent diverse oorzaken dus er is niet een pasklare oplossing die voor iedereen werkt. De mens heeft van nature de behoefte om zich min of meer aan anderen te binden en bij een gebrek hieraan lijkt de oplossing in zicht door gewoonweg andere mensen op te zoeken. Het is weliswaar enkel een middel maar soms ligt daar de sleutel van de oplossing. Je gevoel van eigenwaarde moet echter niet gerelateerd zijn aan het aantal sociale contacten of zelfs de kwaliteit van deze contacten. Dit is een valkuil: Veel mensen denken pas mee te tellen als ze een rijke vriendenkring hebben of in elk geval een hartsvriend(in) met wie ze alles kunnen delen. Maar een kluizenaar kan zich helemaal happy voelen met zichzelf, en iemand die elke dag honderden collega's en 'vrienden' spreekt kan zich doodongelukkig en eenzaam voelen. Verwacht dus niet dat anderen jouw eenzaamheid komen oplossen maar draag zelf verantwoordelijkheid voor hoe je je voelt. Eenzaamheid komt heel vaak voor en is in die zin niet bijzonder. Het is het taboe dat erop rust dat ervoor zorgt dat mensen zich er voor schamen en er niet over praten.

Onafhankelijkheid en opvoering contacten

Eenzaamheid heb je deels zelf in de hand. Je leefomstandigheden zijn soms niet te veranderen, je karakter eveneens niet maar je kunt in elk geval een start maken met het derde belangrijke facet, en dat is je verwachtingspatroon welke je zelf kunt beïnvloeden. Wacht dus niet op een ander maar maak een praatje met 'wie dan ook', want inderdaad, een dag waarop je helemaal geen mens hebt gesproken kan behoorlijk waardeloos zijn. Oplossingen voor sociale eenzaamheid kunnen dus worden gezocht in de richting van een opvoering van sociale contacten, hoe miniem ook. Emotionele eenzaamheid kun je sturen door een minder van anderen afhankelijke opstelling. Immers, eenzaamheid is nooit een status maar een gevoel.

Zoek aansluiting

Bij ernstige eenzaamheid wordt het zelfbeeld aangetast en komt de eenzame in een spiraal van negativisme, denkend dat er toch nooit iets zal veranderen. Maar zover hoeft het niet te komen. Als je niet de aansluiting vindt die je wenst, begin dan met aansluiting te vinden die misschien niet volledige bevrediging biedt, maar in elk geval een beetje. Gebruik dus de middelen. Heb je een computer ga dan vooral online en maak vrienden op bijvoorbeeld fora en in chatrooms. Het maakt niet uit op welk vlak je het aanpakt. Heb je geen computer ter beschikking en kun je ook de deur niet uit maak het dan knus voor jezelf en zorg ervoor dat de weinige mensen die je spreekt graag met jou praten of bij jou komen. Alle beetjes helpen.

“Solitude is fine but you need someone to tell that solitude is fine.” ~ Honoré de Balzac