Verkiezingsaffiches: ben jij al overtuigd?

Een stem uitbrengen voor het Europees Parlement, landelijke verkiezingen, gemeentelijke verkiezingen, stemmen voor de Provinciale Staten en Waterschappen. Er wordt in Nederland wat afgestemd. Met televisiedebatten, reclame, advertenties, ingezonden brieven, internet, Facebook, Instagram, blogs en Twitter zou je haast denken dat de verkiezingsaffiche er niet meer toe doet. Toch hebben de politieke partijen van Nederland allemaal vaak ook een affiche of verkiezingsposter laten ontwerpen als onderdeel van de verkiezingscampagne. Voordat de verkiezingen plaatsvinden, verschijnen er langs de kant van de weg de stemborden. Grote borden waar alle partijen hun affiches op kunnen plakken. Hoe de affiches eruit zien, dat is in de loop der tijd behoorlijk veranderd. Ben jij al overtuigd?

Verkiezingsposters door de jaren heen

In de aanloop van de verkiezingen worden er altijd weer volop posters, affiches en pamfletten geplakt en opgehangen. Partijlogo’s, partijkleuren en foto’s van de lijsttrekkers domineren de daartoe aangewezen aanplakborden. Over de kleinste details is nagedacht, van kleurgebruik tot het portret van de lijsttrekker. Zo was een affiche van GroenLinks met de foto van Femke Halsema licht gefotoshopt. De posters moeten de verschillen laten zien tussen de verschillende politieke partijen. Toch stralen de affiches bijna allemaal dezelfde sfeer uit: strak, zakelijk, met de lijsttrekker prominent op de voorgrond. Eigenlijk hiermee zelfs een beetje saai. Dat laatste zie je vooral als je teruggaat in de tijd. De geschiedenis van de verkiezingsaffiche is namelijk juist allesbehalve saai begonnen.

Verkiezingspamfletten en affiches eind 19e eeuw tot voor de oorlog

Het affiche is het oudste promotiemateriaal in de verkiezingscampagne. Tegen het einde van de 19e eeuw worden de geïllustreerde affiches geïntroduceerd. Lithografie maakt het mogelijk om in grote oplagen grote gekleurde affiches te produceren. Bekende politiekgeëngageerde kunstenaars, zoals Richard Roland Holst en Albert Hahn zetten zich in voor de bijzondere en klassieke ontwerpen. De politieke standpunten weerklinken in de affiches.

In de jaren ’20 zie je vooral de verschillende zuilen weergegeven. De onderlinge felle propaganda weerklinkt in de affiches. De posters en pamfletten staan bol van sterke en krachtige leuzen, oneliners en emotionele beelden om de kiezer te overtuigen. Heel Nederland wordt ermee volgeplakt. De affiches lopen over van de symboliek: de regering als een schip met de stuurman stevig aan het roer. De sociaaldemocratische partij roept beelden op van de sterke jonge arbeider; het Communisme toont het pikhouweel. Vooral de kleuren rood en zwart nemen de overhand in deze affiches.

Eind jaren 20 wordt de fotomontage populair. De jaren 30 worden gekenmerkt door de economische crisis en de opkomst van nazi-Duitsland. Politieke affiches zijn professioneler en worden een vast onderdeel van doordachte campagnes. Het emotionele van de afficheontwerper verdwijnt langzaam maar zeker. Als Hitler Nederland bezet wordt vanaf dat moment ieder affiche pas na goedkeuring van de Duitsers geprint. Uiteindelijk worden alle politieke partijen met uitzondering van de NSB verboden. In de jaren 1944 en 1945 zet de Nederlandse regering vanuit ballingschap in Londen Engelse tekenaars in om door middel van affiches te pleiten voor bevrijding.

De oorlog voorbij

De oorlog is voorbij; politieke partijen worden weer gevormd. Ook de affiches worden weer gebruikt voor de politieke campagnes. De posters tonen vooral één onderwerp: de wederopbouw. De oude politieke symbolen maken plaats voor neutrale, luchtige en soms zelfs vrolijke symbolen.
In de jaren 50 worden de affiches dan meer en meer zakelijk. De lijsttrekker komt op de voorgrond. De PvdA zet Drees op de plaat; de VVD toont Oud.

Protest neemt de overhand in affiches

Tegenstellingen tussen partijen worden in de jaren 60 en 70 groter, maar het zijn voornamelijk de protestgroeperingen die het affiche te hebben ontdekt. De verkiezingsaffiche zelf lijkt namelijk te worden verdrongen door de komst van de televisie. Toch weet de PSP juist in 1971 te choqueren met hun affiche.

De PSP verkiezingsaffiche met het blote meisje poserend voor een koe

In 1971 zorgde een affiche van de Pacifistische Socialistische Partij voor behoorlijk wat commotie in de lage landen. De poster toonde een blote vrouw met gespreide armen poserend midden in een Nootdorps weiland met een koe op de achtergrond. De tekst op de poster: ‘Ontwapenend’.
Veroorzaakte de affiche destijds veel commotie, in 2006 werd het verkozen tot de beste Nederlandse verkiezingsaffiche ooit.

De jaren 80 en verder

Op de verkiezingsaffiches prijken vooral de lijsttrekkers. Minder leuzen, minder symboliek, minder standpunten: de persoon zelf wordt steeds belangrijker in de jaren 80. Ook krijgt iedere partij min of meer een vaste kleur, kleurencombinatie of logo. Andere media nemen de overhand. Internet zorgt ervoor dat politieke partijen via hun websites hun standpunten kunnen weergeven. Overtuigen met een verkiezingsaffiche komt meer op de achtergrond.

Verkiezingscampagne 2002 met Pim Fortuyn

Ondanks de nieuwe media zullen misschien nog veel mensen de verkiezingsaffiche van de LPF uit 2002 nog herinneren. Na de moord op Pim Fortuyn was zijn affiche veel te zien bij herdenkingen. Affiches van andere partijen werden dat jaar juist met leuzen en protesten beklad.

Ook nu nog verkiezingsaffiches in het nieuws

Zelfs al lijkt de affiche een minder prominente rol te spelen bij de verkiezingscampagnes en zie je ook steeds minder affiches bij de mensen op de ramen van hun huizen geplakt, toch komt de affiche bij veel verkiezingsperiodes wel weer in het nieuws. Zo ontstond er begin 2010 met de gemeenteraadsverkiezingen een kleine rel toen bleek dat de PvdA in de stad Rotterdam verkiezingsposters had geplakt waarop een kandidaat uitsluitend in de Turkse taal werd aangeprezen. Dit leidde tot veel protest waarop de PvdA de posters weghaalde en aangaf de teksten voortaan uitsluitend in het Nederlands te printen. In Duitsland haalden de verkiezingsaffiches van de CDU het nieuws. De Duitse bondskanselier Angela Merkel stond als lijsttrekker op de poster en wel met een zeer diep decolleté. Het decolleté was net iets te controversieel en de affiches werden gauw verwijderd.

Een nieuwe politieke partij Lijst 17 heeft juist bekendheid gekregen door hun affiches. Het waren hier niet zozeer de teksten of het ontwerp van de campagneposters, maar de plaats waar ze werden geplakt. Lijst 17 had op 20 mei 2010 treinstation Amsterdam Amstel volgehangen met hun verkiezingsaffiches. Deze campagneposters moesten er allemaal weer afgeschraapt worden. De NS was niet blij met het wildplakken. Wie voor de kosten zou opdraaien was nog niet zeker; wel stond Lijst 17 heel even overal in het nieuws.