Wat is een associatieverdrag?

Een associatieverdrag is een overeenkomst tussen de Europese Unie met een land dat geen deel uitmaakt van de EU. In een associatieverdrag maakt de Europese Unie met het desbetreffende land afspraken over tal van onderwerpen zoals handel, economische samenwerking, mensenrechten en de handhaving van de rechtsstaat. Met het sluiten van een associatieverdrag is een land nog geen lid van de Europese Unie. In sommige associatieverdragen worden wel nadrukkelijk afspraken gemaakt over toekomstig lidmaatschap van de EU. Dit is bijvoorbeeld het geval in de Stabilisatie- en associatieverdragen. Het eerste associatieverdrag werd door de EEG (de voorloper van de EU) in 1964 afgesloten met Turkije. Daarna zijn nog tal van deze verdragen afgesloten soms met individuele landen en soms met groepen van landen.

Hoe komt een associatieverdrag tot stand?

Voordat een associatieverdrag tot stand komt worden onderhandelingen gevoerd tussen de EU en het andere land. De Europese Commissie begint met een voorstel aan de Raad van Ministers om tot onderhandelingen over te gaan. De Raad van Ministers beslist over de wijze waarop de onderhandelingen worden gevoerd en wie de onderhandelingen uitvoert. In de praktijk draagt de Raad van Ministers de onderhandelingen vaak op aan de Europese Commissie of een speciaal voor de onderhandelingen samengesteld comité.

Voorlopige ondertekening

Wanneer de onderhandelingen leiden tot een akkoord, stellen de onderhandelaars een voorlopige overeenkomst op. De Raad van Ministers kan de onderhandelaars vervolgens machtigen om de overeenkomst voorlopig te tekenen. Hiermee is de overeenkomst nog niet goedgekeurd.

Goedkeuring van het associatieverdrag

Een associatieverdrag moet goedgekeurd worden door het Europees Parlement én door de Raad van Ministers. Het Europees Parlement beslist bij gewone meerderheid van stemmen. Voor de Raad van Ministers geldt dat zij het verdrag alleen kan goedkeuren wanneer alle lidstaten unaniem vóór zijn. Iedere lidstaat kan een associatieverdrag zo met haar enkele tegenstem tegenhouden. Blanco stemmen tellen niet als stem. Tijdens de stemmingen kunnen geen wijzigingen in het verdrag worden aangebracht. Er kan uitsluitend vóór of tegen worden gestemd.

Ratificatie

Voor associatieverdragen geldt dat deze door alle EU-lidstaten afzonderlijk moeten worden goedgekeurd. Wanneer een EU-lidstaat een associatieverdrag goedkeurt doet zij daarvan een mededeling aan de EU. Deze mededeling wordt aangeduid als ratificatie. Doordat alle 27 landen deze procedure moeten volgen kunnen er jaren verstrijken tussen het moment dat er een onderhandelingsakkoord wordt bereikt en het moment dat het associatieverdrag daadwerkelijk in werking treedt.

Overzicht van de associatieverdragen die de EU heeft afgesloten

De Cotonou-overeenkomst

Dit betreft een associatieverdrag met 79 landen in Afrika, het Caribisch gebied en de Stille Oceaan. In dit verdrag zijn afspraken gemaakt over armoedebestrijding, het gebruik van ontwikkelingsgelden, onderwijs, goed bestuur en de bestrijding van corruptie. In de periode 2014-2020 stelt de Europese Unie 31,6 miljard euro beschikbaar voor de uitvoering van dit verdrag.

De verdragen met de landen rond de Middellandse Zee

Met verschillende landen rond de Middellandse Zee is een associatieverdrag afgesloten waarbij afspraken zijn gemaakt over liberalisering van het handelsverkeer en samenwerking op cultureel sociaal en economisch gebied. Deze verdragen zijn afgesloten met Algerije (2005), Egypte (2004), Israël (2000), Jordanië (2002), Libanon (2006), Marokko (2000) en Tunesië (1998).

Europese Economische Ruimte-Overeenkomsten

Met IJsland (1994), Noorwegen (1995) en Liechtenstein (1994) is een zeer uitgebreid verdrag gesloten. De samenwerking tussen de EU en deze drie landen is zeer uitgebreid en intensief. Ondanks dat deze landen geen lid zijn van de Europese Unie hebben zij in veel gevallen dezelfde positie dan de EU-landen zelf. Dit gaat zover dat zij ook wetgeving overnemen van de EU.

Overeenkomst over handel, ontwikkeling en samenwerking

Met Zuid-Afrika (2004) is een associatieverdrag gesloten met als doel om de sociale en economische fundamenten van dit land te versterken en het land te helpen om meer deel te nemen aan de internationale wereldhandel.

Samenwerkingsovereenkomst

Met Syrië (1978) heeft de EU een overeenkomst met als doel om de economische samenwerking tussen de EU en dit land te verbeteren.

Stabilisatie- en associatieverdragen

Ter voorbereiding op het lidmaatschap van de EU zijn verdragen afgesloten met Albanië (2009), Bosnië-Herzegovina (2015), Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië (2004), Montenegro (2010), Kroatië (2013), Servië (2013) en Kosovo (nog niet geratificeerd).

De overige landen waarmee de EU een associatieverdrag heeft afgesloten zijn: Centraal-Amerika (nog niet geratificeerd), Chili (2005), Georgië (nog niet geratificeerd), Moldavië (nog niet geratificeerd), en Oekraïne (nog niet geratificeerd).

Oekraïne en het referendum

Het associatieverdrag met de Oekraïne is door de Eerste Kamer op 7 juli 2015 goedgekeurd middels een goedkeuringswet. De Tweede Kamer had drie maanden eerder hiermee al ingestemd. Normaliter vindt daarna de ratificatie plaats. De inwerkingtreding van de goedkeuringswet is komen te vervallen doordat de Kiesraad voldoende geldige verzoeken heeft ontvangen voor het houden van een referendum over dit onderwerp.

Sinds 1 juli 2015 is bij wet geregeld dat er in Nederland om een raadplegend referendum kan worden verzocht over wetten en verdragen die reeds zijn goedgekeurd. Een raadplegend referendum is voor de regering niet bindend. Het referendum is alleen geldig wanneer minimaal 30% van de kiesgerechtigden heeft gestemd.