Levenslange gevangenisstraf in Nederland

Nederland kent, net als de meeste andere landen, een stelsel van maximumstraffen. Dit houdt in dat de wet bepaalt wat de maximale straf voor elk delict is. Voor een aantal delicten kan een levenslange gevangenisstraf opgelegd worden. Veel mensen denken dat je ook bij een levenslange gevangenisstraf na twintig of dertig jaar weer vrijkomt. Dit is echter niet waar; levenslang is in Nederland echt levenslang. Er bestaat volop discussie over de levenslange gevangenisstraf. Volgens velen is het niet humaan om iemand voor de rest van zijn leven op te sluiten. Levenslang wordt dan ook wel de 'verkapte doodstraf' genoemd. Internationaal gezien is Nederland een van de weinige landen waar levenslang echt levenslang is.

Aantal levenslang gestraften

In 1870 is de doodstraf in Nederland afgeschaft. De doodstraf werd toen vervangen door de levenslange gevangenisstraf. Hieronder volgt een overzicht van hoeveel personen sindsdien zijn veroordeeld tot levenslang.

• 1870-1886: 19 personen
• 1886-1945: 34 personen
• 1945-1970: 14 personen
• 1970-2015: 36 personen

Gratie

Feitelijk gezien kunnen levenslang gestraften nog wel vrijkomen. Hiervoor moeten ze gratie aanvragen. Officieel heet dit 'gratie van de Koning', maar in werkelijkheid beslist de minister van Veiligheid en Justitie hierover. Deze beslist niet in zijn eentje, maar krijgt advies van de rechtbank, het OM en medische experts. Het besluit wordt daarna mede door de koning ondertekend.

Vroeger werd bijna altijd gratie verleend, meestal na 20 tot 25 jaar. Tegenwoordig is dat niet meer het geval. Sinds 1970 is slechts eenmaal gratie verleend, en dat was in een bijzonder geval. De gevangene was namelijk terminaal ziek, en had nog maar enkele weken te leven. Dit was in 2009.

Kritiek

Zowel binnen Nederland als vanuit het buitenland bestaat er kritiek op het Nederlandse systeem van levenslange gevangenisstraf. De tegenstanders betogen dat het niet humaan is om iemand zijn hele leven op te sluiten. Op deze manier heeft een gevangene namelijk in het geheel geen perspectief op een toekomst, terwijl het juist eigen is aan de mens om zich te richten op de toekomst. Door iemand nooit meer vrij te laten, heeft hij geen vooruitzichten. Dit is geestelijk moeilijk te verkroppen.

Veel andere landen kennen een systeem waar de gevangene nog wel vrij kan komen. Meestal gebeurt dit door na een aantal jaren te toetsen of de gevangene nog gevaarlijk is. Bestaat er geen kans op recidive en zijn er geen andere omstandigheden die rechtvaardigen dat de persoon langer wordt vastgehouden, dan zal hij worden vrijgelaten. Op deze manier wordt de gevangene uit de samenleving gehouden zolang hij een gevaar vormt. Is dit gevaar er niet meer, dan is het niet langer nodig om hem op te sluiten. Het idee daarbij is dat de gevangene in de verstreken jaren zijn straf al heeft uitgezeten.

Buitenlandse systemen

Zoals gezegd is Nederland vrijwel het enige lang waar een levenslang gestrafte in principe echt tot aan zijn dood vastzit. Hieronder zal het systeem van een aantal andere landen worden uitgelegd.

België

In België is het wel mogelijk om levenslang vast te zitten. Echter, hier bestaat de mogelijkheid om na minimaal 10 jaren om voorwaardelijke invrijheidstelling te verzoeken. Voorwaardelijke invrijheidstelling houdt in dat de gevangene vrijkomt, maar hij zich daarbij wel aan de opgelegde voorwaarden moet houden. Deze voorwaarden kunnen bijvoorbeeld een contactverbod inhouden, of de plicht om zich elke week te melden bij de reclassering. Vrijwel elke levenslang gestrafte in België komt na een aantal jaren vrij, eventueel na meerdere verzoeken tot voorwaardelijke invrijheidstelling.

Duitsland

Het Duitse systeem wordt door deskundigen gezien als een goed voorbeeld. Hier worden levenslang gestraften na 15 jaar beoordeeld. Als zij dan nog gevaar opleveren voor de samenleving, blijven zij gevangen. Is dit niet het geval, dan kunnen ze voorwaardelijk in vrijheid worden gesteld. De gevangene wordt hierbij uitgebreid onderzocht. Deskundigen stellen dat dit systeem een goede balans vindt tussen de veiligheid van de samenleving en de mensenrechten van de gevangene.

Frankrijk

In Frankrijk kan de levenslange gevangenisstraf slechts voor enkele zeer ernstige delicten worden opgelegd. Een voorbeeld hiervan is kindermoord die vooraf is gegaan door verkrachting, barbarij of foltering. Voor andere delicten kan de gevangene vervroegd in vrijheid worden gesteld na 15 jaar.

Amerika

In Amerika verschilt de levenslange gevangenis per staat. In de meeste staten wordt er geen levenslange gevangenisstraf opgelegd, maar een gevangenisstraf die langer is dan een mensenleven. Het is dan ook geen uitzondering dat iemand tot 250 jaar gevangenisstraf wordt veroordeeld. Bij dit vonnis bepaalt de rechter direct of het later mogelijk is om vervroegd in vrijheid te worden gesteld.

Conclusie

Ieder land kent dus zijn eigen systeem. Toch is het Nederlandse systeem een uitzondering. Zoals gezegd is het hier bijna onmogelijk om vervroegd vrij te komen. Deskundigen, waaronder advocaten en verschillende belangenorganisaties, pleiten er dan ook voor dat dit moet veranderen. Tot die tijd is levenslang in Nederland echt levenslang.