Demonstratieverbod

Een burgemeester verbiedt demonstraties op een specifieke plek in zijn stad. Kan dat zo maar? In een vergadering met de gemeenteraad maakte de Haagse burgemeester Jozias van Aartsen bekend dat hij in ieder geval twee maanden in de Schilderswijk geen demonstratie toelaat. Vlak voor en tijdens zijn vakantie liepen spanningen op tijdens meerder demonstraties.

Voor de rechtbank

Het verbod van de burgemeester doet links en rechts de wenkbrauwen fronsen. Een aantal rechtsgeleerden vraagt zich hardop af of zo een verbod voor een rechtbank wel stand houdt. Toch zijn er voorbeelden uit de geschiedenis die dit optreden van de Haags hoogste bestuurder ondersteunen. Zo verbiedt in 2000 burgemeester Deetman een demonstratie van de Stichting Japanse Ereschuld op het plein bij het bezoek van de Japanse keizer aan de hofstad. In 2009 legt burgemeester Rombouts van Den Bosch een verbod op aan de Nederlandse Volksunie omdat hij bang is voor botsingen met antifascisten.

In strijd met de wet

In 2003 weigert Burgemeester Cohen een demonstratieverbod in te stellen na een verzoek van de stadsdeelraad van de Amsterdamse wijk de Baarsjes. In de wijk is het onrustig na incidenten met Marokkaanse jongeren. Hij vreest dat een verbod in strijd met de wet zal zijn. Zijn mening wordt tegenwoordig gedeeld door andere deskundigen. De Amsterdamse hoogleraar staatsrecht Peters zegt dat een gemeentebestuur alleen een geplande en georganiseerde demonstratie kan verbieden. Duidelijk moet dan wel zijn dat de openbare orde en veiligheid in het geding is of als er andere gevaarlijke situaties kunnen ontstaan.

Geen effect

De burgemeester van Den Haag zou nog kunnen stellen dat demonstraties wel op het Malieveld gehouden kunnen worden. Er is echter al een uitspraak van een rechter die zei dat het recht van demonstreren teniet wordt gedaan als groepen verbannen worden naar plekken waar de demonstratie geen effect zal hebben. Dit alles maakt duidelijk dat het moeilijk zal zijn om een demonstratieloze periode af te kondigen.

Moeilijk!

Dat heeft te maken dat het verbod schuurt met onze westerse opvatting van vrijheid van meningsuiting. In principe lijkt het erop dat in een bepaalde tijdspanne in een vastgestelde wijk geen vrijheid van mening in het openbaar wordt toegestaan. Natuurlijk is men bang voor precedentwerking. Als er één schaap over de dam is volgen er meer. Bijvoorbeeld zou de burgemeester van Heemstede-Aerdenhout demonstraties tegen zijn beleid gedurende een periode niet toestaan en ga zo maar verder. Overigens is dit laatste een fictief voorbeeld aangezien de verwachting is dat er maar weinig mensen in die gemeente naar het middel demonstratie zullen grijpen. Wij glijden dan af naar een staat met dictatoriale trekjes. Een dictatuur kenmerkt zich met name door het beknotten van vrijheid van meningsuitingen zoals een demonstratie.

Argumenten

Het optreden van Burgemeester van Aartsen wordt ingegeven door een aantal argumenten. Hij is onder druk komen te staan om maatregelen te nemen nadat hij zich in de ogen van de oppositie niet liet zien. Dat was ook moeilijk want hij was op vakantie. Zijn tegenargument was ook dat er een loco-burgemeester is die hem moet kunnen vervangen. Een sterker argument is dat een groot deel van de Schilderswijk ook op een demonstratieverbod aandringt want ze zijn de demonstraties en de daarmee gepaarde schade enorm zat. Er kan gesteld worden dat de grenzen van tolerantie bij hen is bereikt. Bovendien is de Schilderswijk een complexe en sociaal moeilijke wijk die last kan krijgen van escalaties tijdens demonstraties. Eerder openbare bijeenkomsten laten al zien dat dat geen gek vermoeden is.

Extreem

Wat zwaar meespeelt is dat het onderwerp van een aantal demonstraties ons in verlegenheid brengt. Het gaat hier namelijk om de aanhangers van de niet erkende islamitische staat IS onder een kalifaat. De wereld is zojuist wakker geworden uit een enge droom en moet constateren dat de opkomst van deze islamitische fanatiekelingen niet te stuiten lijkt te zijn. Bovendien zijn de beelden van hun gruweldaden zo vreselijk dat er maar weinig sympathie voor aangekondigde demonstraties van sympathisanten zijn. Extreme tegenstanders van alles wat met de islam te maken heeft ziet dan ook een mooie gelegenheid om voor hun standpunt steun te werven met behulp van tegendemonstraties. Ook politieke aanwezigheid is aangekondigd door mogelijke deelname van de PVV-leider. De heer Wilders geeft aan als demonstraties van groepen verboden worden zelf met een Nederlandse vlag te willen gaan lopen in de Schilderswijk. Brutaal en gevaarlijk tegelijk. De potentiële demonstranten weten dat het Haags gemeentebestuur zorg moet dragen voor de bescherming van elke demonstrant. Op grond wat hierboven opgesomd wordt lijkt de kans om zijn gelijk te krijgen voor de rechter groter te worden voor de Haagse burgervader. Daar kunnen vervolgens weer vraagtekens bijgezet worden door andere rechtsgeleerden.

Wat zegt de wet?

In genoemde situaties is de zogenaamde Wet Openbare Manifestaties (WOM) van kracht. Er is sprake van een betoging of demonstratie als er meerdere personen zijn die in het openbaar hun standpunt verkondigen en waarbij het bekend maken van dit standpunt centraal staat. Niet onder de WOM vallen de 'solo-acties' waarbij één persoon in het openbaar een mening wil kenbaar maken. Het recht om betogingen te organiseren of eraan deel te nemen staat in artikel 6 en artikel 9 (lid 2) van de Grondwet. Het recht op vrijheid van meningsuiting is vastgelegd in artikel 7 van onze Grondwet. Deze basisrechten kunnen, onder bepaalde voorwaarden, worden aangepast.
Juridisch gezien is in de WOM gekozen voor een kennisgevingsstelsel. Dit geeft de gelegenheid voor het hoofd van veiligheid in een stad dat automatisch de burgemeester is om eventueel voorschriften en beperkingen op te leggen. Ook kunnen op grond hiervan de nodige veiligheidsmaatregelen getroffen worden om de betoging ordelijk en vreedzaam te laten verlopen. De WOM bepaalt in artikel 5 lid 2 sub c dat de burgemeester een manifestatie kan verbieden, ter bescherming van de gezondheid, in het belang van het verkeer en ter bestrijding of voorkoming van wanordelijkheden.

Aanwijzingen

Maar inhoud van een demonstratie kan geen criterium voor de burgemeester zijn om een manifestatie te verbieden. In de Haagse situatie is dit dus zeer lastig. Hoewel er weinig sympathie is voor de IS-zaak mag dat geen criterium zijn om een wijk voor twee maanden demonstratie loos te maken. Tijdens de betoging zelf is de burgemeester bevoegd aanwijzingen te geven in het belang van bovengenoemde gronden. Ook kan hij – op dezelfde gronden verkeer, gezondheid en wanorde - de betoging beëindigen (artikelen 6 en 7 WOM).
De gemeenteraad kan in de APV regels opstellen over de wijze waarop de bewoners van een stad worden geïnformeerd. Voldoet de organisator daar niet aan, dan kan de burgemeester de manifestatie in extreme omstandigheden verbieden of beëindigen.

Geruststellend

Het is dus geen uitgemaakte zaak dat Den Haag zijn verbod voor demonstraties in de Schilderswijk kan handhaven. De rechter zal de verordening moeten toetsen.
Het is dus aan de rechter op grond van de wet en de WOM om een oordeel uit te spreken. Dat proces zal nauwkeurig gevolgd worden want het zal consequenties voor onze democratie in zijn totaal kunnen hebben. Geruststellende gedachten is dat een grote meerderheid in ons land de vrijheid van mening zeer op prijs stelt en zeker ook geen voorstander is van IS-aanhangers. Hoe het afloopt? Een uitspraak van de rechter zal een volgende stap zijn in een proces dat onze democratische waarden in stand moet houden …