Wat macht doet in de opvoeding

Wie is de baas als je kinderen hebt. Ben jij dat en wat gebeurt er in relaties met kinderen als je macht gebruikt? Heeft dat effecten en zo ja welke dan?

Op macht komt altijd een reactie

Thomas Gordon, een Amerikaans klinisch psycholoog ( 1918-2002), ontdekte in de verstoorde ouder kindrelatie, dat macht een onderdeel vormde. Macht in de vorm van 'ik bepaal het voor jou'. Wat gebeurt er als er macht gebruikt wordt in de opvoeding van een kind? In de eerste plaats moeten we onderscheid maken tussen soorten macht: macht op basis van kennis en macht op basis van autoriteit. Kennis willen we wel aannemen. Als je met een bioloog op stap gaat en hij geeft aan dat je een bepaald terrein absoluut niet moet betreden in verband met een vogelbroedplaats, dan doe je dat omdat je instinctief aanvoelt dat het goed is wat er gezegd wordt. Het wordt echter anders als je iets verboden wordt omdat de ander meent dat het niet goed is voor jou en je twijfelt zelf aan de juistheid. Dan wordt macht onderdrukking.Dan is er sprake van een winnaar en een verliezer.
Er zijn drie afweermechanismen ten aanzien van macht: vechten, vluchten of je onderwerpen. Kortom, er komt altijd een reactie.
Bij vechten komt er verzet en hoewel deze de kop ingedrukt zal worden, kan de energie tenminste vrijkomen. Vluchten is weggaan, zowel letterlijk als figuurlijk. Voor pubers zijn alcohol en drugs manieren om de druk van macht niet te voelen. Liegen is ook een vorm van vluchten, je bent dan bang voor de consequenties. Ten slotte onderwerpen. Misschien wel de meest fnuikende van de drie. Want je voegt je, je doet wat er gevraagd wordt. Het resultaat is vaak later in de volwassenheid dat je je gaat afvragen: wie ben ik en wat wil ik eigenlijk?

Wat zijn machtsmiddelen?

Bij macht hoort straffen en belonen volgens Gordon. Straffen roept angst op en belonen afhankelijkheid. Dat zijn dan de peilers van je opvoeding. Straffen moeten steeds groter worden anders hebben ze geen effect. Ze moeten ook gecontroleerd worden, dat vraagt iets van diegene die de straffen uitdeelt. Als je kinderen afhankelijk maakt van een beloning, dan kan je dat gedrag alleen maar bewerkstelligen als je er iets tegenover zet. Het wordt niet intrinsiek, het komt niet van binnenuit.
Kleine kinderen kun je gemakkelijker straffen door ze iets te onthouden( als je je bord niet leeg eet krijg je geen toetjes), maar bij pubers werkt dat niet, die kopen de dingen dan wel zelf!

Kan je kind ook de baas zijn?

Helaas ja. Menig gezin stoeit met het feit dat het kind of de kinderen uiteindelijk de dienst uitmaken. Als kinderen vanaf jongs af aan geen grenzen krijgen aangereikt, dan bepalen zij wat er gaat gebeuren. Om gedoe te voorkomen geven ouders toe, zuchten en proberen de orde te herstellen. Dan gaat het gezegde op dat ' verwennen verwaarlozen is'; een kind krijgt namelijk niet wat het nodig heeft. Dit worden vaak egocentrische persoonlijkheden, die slecht kunnen samen werken en moeilijk kunnen delen. Dit proces omkeren gaat niet zo gemakkelijk. Zeker in het begin, als de grenzen duidelijk zijn en gehandhaafd blijven, zullen kinderen erg aan de grenzen moeten wennen. Maar als je volhoudt dan zie je kinderen tot rust komen. Want uiteindelijk leren kinderen dat ze dingen voor elkaar krijgen door overleg.

Gevolgen van macht

Vaak zie je als er een onderdrukkende macht is in gezinnen, dat kinderen die macht zelf op andere plekken inzetten. Bijvoorbeeld op het schoolplein. Macht roept dus macht op! Kinderen worden ook onzeker en faal angstig. Macht gebruiken betekent in ieder geval geen gelijkwaardigheid in de relatie. Dat is iets waar Thomas Gordon grote waarde aan hecht: ik ben belangrijk, jij bent belangrijk. Ik ben niet beter als jij en jij hoeft niet boven mij te gaan staan. We hebben beiden behoeften en gevoelens en wensen. Als we deze tegen elkaar uitspreken dat hoeft er niet één van ons de baas te zijn. Om dat aan een kind te leren is er ruimte van ontdekken nodig. Weten wie je bent. Dat leer je als jij er mag zijn met jouw mening.

Door de generaties heen

Macht wordt door de generaties doorgegeven. En meestal neem je over van wat jij aangereikt hebt gekregen. Een ommekeer is zeker mogelijk, maar dat vraagt van jou als opvoeder om te onderzoeken wat macht met jou heeft gedaan? Wil je dat ook in de relatie met jouw kinderen? Als daar een stevig 'nee' op komt, is de tijd aangebroken je te gaan verdiepen in hoe het anders kan.
Thomas Gordon pleit voor de overleg methode, waarbij de partijen gelijkwaardigheid hoog in het vaandel hebben. Respect betekent dan: ik zie jou staan met jouw behoeften, wensen en gevoelens en ik luister daar naar. Ik neem mezelf ook serieus in mijn behoeften, wensen en gevoelens. Waar kunnen wij elkaar bereiken? Het is mijn wens om dat voor elkaar te krijgen. Een vaardigheid die getraind moet worden is die van luisteren. Misschien is het goed om het woordje oprecht er nog voor te zetten, want luisteren vraagt om een intentie. Het is je richten op de ander met aandacht.
Is dat eenvoudig? Nee, want ommekeer is nooit eenvoudig. Is het te leren? Jazeker, getuige de vele mensen die de cursussen van Thomas Gordon gevolgd hebben al vanaf de zeventiger jaren.

En het resultaat?

Niet alleen in de opvoeding en relatie met onze kinderen, maar ook Maatschappij breed, zouden verhoudingen tussen mensen anders komen te liggen als we gelijkwaardigheid inzetten. Het respect wat daaruit voortvloeit is enorm. Niemand hoeft zich boven de ander te verheffen. We hebben allemaal onze kwaliteiten die even waardenvol zijn. En we mogen elkaar aanspreken op gedrag wat onacceptabel is. Niet vanuit macht , maar vanuit het besef: ik ben net zo waardenvol als jij.
Zou dat ook iets met vrede te maken hebben?