Samen het zelfvertrouwen van je kind vergroten

Kinderen opvoeden tot zelfstandige en verantwoordelijke mensen, die krachtig in de wereld staan. Dat willen we als ouder allemaal. Hiervoor is het belangrijk dat je je kinderen zelfvertrouwen meegeeft. Dat ze weten wat ze kunnen en in zichzelf durven te geloven. Ook als een ander iets anders vindt of er iets van zegt. Je kunt het zelfbeeld van je kind versterken door rekening te houden met wat je kind kan en als ouder op tijd een stapje terug te doen.

• Wat is zelfvertrouwen?
• Beschermingsdrang is een oerinstinct
• Aanleren maar niet afhouden
• Wat kun je als ouder doen?
• Geef je kind de kans het zelf te (leren) doen
• Inspireer je kind zich te ontwikkelen
• Wat kan je kind doen?
• De peutertijd
• Op de basisschool
• Vasthouden of loslaten?

Wat is zelfvertrouwen?

Zelfvertrouwen is het vertrouwen dat je hebt in je eigen kunnen en in hetgeen je op eigen kracht kunt bereiken. De mate van zelfvertrouwen, of zelfverzekerdheid, bepaalt in grote mate je leven. Maak je makkelijk nieuwe vrienden? Durf je de stap te zetten naar een nieuwe carrière? Durf je je mening te geven, natuurlijk met respect voor je gesprekspartner(s)? Kom je op voor de rechten van jezelf of een ander? Sta je op de bres voor het behoud van de natuur, omdat jij daarin gelooft? Hoe meer zelfvertrouwen, hoe meer je jezelf durft zijn en te laten zien in deze wereld. De kiem voor je latere zelfvertrouwen wordt in de kindertijd gelegd. Ook de manier waarop je ouders met je omgaan heeft invloed hierop.

Beschermingsdrang is een oerinstinct

Als ouder wil je je kind altijd beschermen. Kinderzitjes in de auto, een veilige beugel in de kinderstoel, vuur en giftige stoffen ver buiten bereik van je kind. Dit is allemaal heel functioneel. Zo houd je je kind veilig. Als ouder sta je soms letterlijk voor je kind om het weg te houden van gevaar. Maar eigenlijk wil je als ouder dat je kind helemaal niet wordt gekwetst. Van buiten niet, maar ook van binnen niet. Een onmogelijke opgave. Een onwenselijke opdracht. Tegelijkertijd wil je immers dat je kind zelfstandig en vol vertrouwen op eigen kracht en naar eigen inzicht zijn of haar leven inricht. En dat gaat niet samen. Iets waar ook het spreekwoord 'door schade en schande wordt men wijs' en 'al doende leert men' van getuigen. Hetzelfde geldt voor: 'van proberen kun je leren'. Leven ís leren.

Aanleren maar niet afhouden

Je kunt een kind niet overal tegen beschermen. En dat hoeft ook niet. Je kind kan zich heel goed zelf leren redden. Met jouw hulp. En dat is nodig ook. Als ouder ben je geneigd om te denken dat de wereld en de problemen groot zijn voor je kind, juist omdat hij of zij nog zo klein is, Maar wat dan als je kind in de puberteit komt en hij of zij zelfstandig naar de middelbare school gaat en alleen de wereld in trekt? Het is belangrijk dat je je kind daarop voorbereidt, daar sterk voor maakt. En daar kun je niet pas in groep 8 mee beginnen. Dat begint al veel eerder. Zo kunnen jullie er allebei aan wennen.

Wat kun je als ouder doen?

Als ouder heb je een belangrijke taak: leer je kind het zelf te doen. Dit doe je niet door dingen van ze over te nemen, maar door je kind te begeleiden en te ondersteunen bij het zelf doen. Zo leert je kind te vertrouwen op wat het zelf kan en leer je als ouder daar ook op te vertrouwen, zodat je ze makkelijker kunt loslaten. Stapje voor stapje, beetje voor beetje.

Waar let je op?
Stel jezelf de volgende vragen en overleg als ouders of andere betrokkenen hierover. Wat zijn de dingen waarvan je vindt dat je kind ze moet doen, mag doen of waarvan je vindt dat je kind het nog niet kan of mag doen? Wat wil je kind zelf doen en wat vind je hiervan? Bedenk hierbij ook wat je wel of niet kunt verwachten van je kind, gezien zijn of haar leeftijd, het temperament en karakter en de situatie (of je in een dorp of stad woont maakt veel uit voor de bewegingsvrijheid die een kind krijgt). Wees je ervan bewust dat je een kind kunt overvragen, maar ook kunt ondervragen. Overleg als het kan met je kind over de dingen die je vindt dat hij of zij zelf kan of mag oefenen.

Geef je kind de kans het zelf te (leren) doen

Geef je kind taakjes. Niet omdat het moet, maar omdat het kan! Het gaat er bij taken of klusjes niet alleen om wat kinderen zelf al kunnen doen, maar dat ze hierin leren dat ze zelfstandig dingen kunnen. En je geeft hiermee aan dat je vertrouwen in ze hebt. Je gelooft dat ze het zelf kunnen en dat is veel waard voor ze.

Voor sommige taken geldt dat je kind ze meteen kan, al dan niet met wat aanmoediging. Soms is het lastiger voor je kind om het zelf te leren doen. Begeleid je kind, zeker als het gaat om het leren plannen, zodat je kind het overzicht behoudt en je eventuele paniek of toetsvrees bij je kind voorkomt. Voor het houden van een spreekbeurt maak je bijvoorbeeld samen een overzicht van taken en deze plan je in een studierooster in, zodat je kind weet wat het moet doen en wanneer. Door het houden van een spreekbeurt op te delen in verschillende taken maak je het overzichtelijk voor je kind. En geef je je kind de kans taken af te vinken wanneer ze klaar zijn. Dit draagt bij aan de motivatie om het af te ronden. Door een dag te verdelen in verschillende blokken (met afgesproken tijden) is het duidelijk voor je kind wanneer hij of zij aan de slag kan.

Bereid je kind voor wanneer hij of zij iets moeilijk vindt door thuis alvast te oefenen, in een rollenspel bijvoorbeeld. Ga mee met je kind, als je kind het lastig vindt om iets alleen te doen, maar laat het kind het zelf doen. Bijvoorbeeld als het kind iets wil vragen of zeggen aan de juf of meester. Dan kun je als ouder letterlijk achter je kind blijven staan, als steuntje in de rug, zodat het kind weet dat het kind niet alleen staat, maar het wel zelf mag en kan doen.

Je kind fysiek beperken om het te beschermen tegen gevaar is een ding, maar dat wil niet zeggen dat je ze kunt afschermen van al het gevaar. Zeker niet als het gaat om emotioneel gevaar, waarbij je kind moet leren zichzelf staande te houden in de wereld. Daarbij kun je je kind goed psychisch begeleiden op weg naar zelfstandigheid. Zo kun je het nieuws eigenlijk niet weghouden van je kind, terwijl je je kind misschien zo graag nog even zou weghouden van de grotemensenwereld. Samen nieuws kijken, het jeugdjournaal bijvoorbeeld of samen het nieuws bespreken kan al helpen, omdat je dan kunt bemiddelen en jouw visie op de wereld kunt delen. Als je merkt dat je kind gaat piekeren of bang wordt van het nieuws helpt afschermen ook maar gedeeltelijk en/of tijdelijk. Dan is het juist zaak om je kind te leren omgaan met het piekeren of de angst. Uiteindelijk komen ze toch in de 'boze buitenwereld' terecht en dan kunnen ze maar beter goed voorbereid zijn. En wie kan dat beter doen dan jij als ouder?

Je mag je kind ondersteunen en helpen, maar neem het niet over, want daarmee zeg je eigenlijk: "Jij kunt het niet, ik doe het wel even". Dat is juist niet je bedoeling, maar is onbewust wel de boodschap! Zelfs al wordt het resultaat minder dan wanneer jij had geholpen, bijvoorbeeld bij een spreekbeurt; je kind kan het beter nu leren dan pas op de middelbare school.

Niet alle kinderen zijn even snel in het zelfstandig dingen aanpakken. Dat is helemaal niet erg. Met een beetje hulp of een klein zetje lukt het hen ook. Help je kind door hen te vragen waarmee ze zijn geholpen of door tips en trucs aan te reiken en vooral je steun en vertrouwen aan hen te geven. Maar bedenk: hoe meer jij voorover leunt en je best doet naar je kind toe, hoe meer je kind achterover kan leunen. En dat is niet wat je wilt, want zo leert je kind het niet zelf te doen.

Soms moet je om gedrag te doorbreken het helpende gedrag stoppen, zodat je kind misschien wel een keertje 'onderuit' gaat, maar dit beter nu kan leren dan later als het om het 'echie' gaat. Uiteindelijk moet je kind het namelijk zelf doen om zelfvertrouwen te kunnen opbouwen!

Inspireer je kind zich te ontwikkelen

Gericht complimenten geven: fixed versus growth mindset
Geef je kind een compliment voor het gedane werk, het proces en richt je niet op het product of resultaat. Dus niet: "Wat goed dat je een 10 hebt." of "Wat heb je dit mooi ingekleurd.", maar "Wat heb je hard gewerkt ervoor." of "Ik zag dat het je veel moeite kostte, maar je hebt doorgezet en dat vind ik knap." Onderzoek van onder meer Carol Dweck naar de mindset van kinderen wijst erop, dat kinderen die een fixed mindset hebben over wat ze wel of niet kunnen meer onzeker zijn over zichzelf dan kinderen die een growth mindset hebben. Deze mindset-theorie zegt iets over hoe je denkt over jezelf en je kwaliteiten en of je denkt dat dit aangeboren is en vastligt. Dit bepaalt ook of je kunt laten zien wat je kan. Door je te ontwikkelen kun je laten zien hoe goed je bent en er steeds beter in worden. Uit haar onderzoek blijkt dat kinderen die worden geprezen om hun intelligentie (intelligence) makkelijkere taken willen doen, onder meer omdat ze bang zijn fouten te maken. Dit werkt faalangst in de hand. Kinderen die daarentegen worden geprezen om hun inspanning (effort) willen juist de moeilijkere doen en geven niet snel op. Deze mindset, je houding over wat je denkt te kunnen, zegt eigenlijk dat wie je ook bent je altijd slimmer en handiger kunt worden. Dit sluit aan bij het gevoel dat als je hard werkt aan iets je je ook slimmer en meer capabel voelt. En als het dan ook lukt ben je meer tevreden met jezelf. Een 8 voor je rapport halen door hard te werken geeft je een beter gevoel dan een 8 halen zonder er iets voor te hoeven doen.

Positief gericht op groei
Focus in je complimenten en feedback dus op groei en richt je op het proces, op inspanning, op leren en op het mogen leren van fouten. Het helpt hierbij om te kijken naar wat goed gaat en niet naar de fouten. Wat kan er wel? Wat gaat er wel goed? Als ouder kun je je kind ook helpen om zich bewust te worden van zijn of haar eigen leerproces. Wat doe je waardoor iets beter lukt of makkelijker gaat? Dan geef je aandacht aan de groei en daardoor ondersteun je het doorzettingsvermogen van je kind. En ook dat heb je nodig voor succes!

Wat kan je kind doen?

Je kind kan al veel zelf en wil hoogstwaarschijnlijk ook veel zelf doen. En hij of zij wil daarvoor ongetwijfeld moeite doen. Leren lopen gaat ook niet vanzelf, maar is een heel proces van letterlijk vallen en opstaan. Hetzelfde geldt voor leren praten, leren drinken en eten, enzovoorts. De kunst is om als ouder hierbij aan te sluiten en op die manier je aandacht en zorg te geven.

De peutertijd

Een peuter wil vaak alles zelf doen. In deze fase krijgt het zelfvertrouwen een enorme boost als het je kind ook daadwerkelijk lukt om dingen zelf aan te pakken en op te lossen. Als ouder kun je hierbij helpen door je kind de vrijheid te geven kleine taakjes zelf uit te voeren. Zelf het brood te laten smeren, zelf de kleren uit te laten kiezen (door twee setjes kleren klaar te leggen bijvoorbeeld), zelf te laten lopen (al hebben jullie haast), zelf op de glijbaan klimmen. In deze fase mag je nog de weg vrijmaken voor je kind, zolang hij of zij hem zelf maar bewandelt. Als je kind wat ouder is, wordt dat een stuk moeilijker én hoeft het (gelukkig) ook niet meer. Je kind kan immers steeds meer zelf.

Op de basisschool

Op de basisschool wordt je kind snel zelfstandiger. Hier een willekeurige lijst van taakjes die ze zelf kunnen doen of kunnen leren doen onder begeleiding, maar als ouder kun je zelf het beste bedenken wat je kind al wel zelfstandig kan of kan leren onder begeleiding.

4-6 jarigen

• Zichzelf wassen
• Billen vegen
• Vaatwasser (deels) in- of uitruimen
• Boterham smeren
• Zelf zeggen als er iets is.

7-9 jarigen

• Zelf douchen
• Zelf brood smeren, zelf lunchpakket meenemen
• Zelf schooltas inpakken
• Zelf tanden poetsen
• Zelf gymkleren inpakken en weer uitpakken
• Tafel dekken en afruimen
• Afwassen

10-12 jarigen

• Een eenvoudige verkeersroute zelfstandig afleggen (en als het te druk is, anders samen fietsen, zodat het kind toch verkeerservaring opdoet!)
• Informatie opzoeken voor een spreekbeurt/werkstuk en deze zelf maken
• Eigen bed verschonen
• Zelf een boodschap doen
• Fietsband plakken

Vasthouden of loslaten?

Altijd ben je op zoek naar wat pedagogen met Lev Vygotsky de ‘zone van de naaste ontwikkeling’ noemen. Door je hierop te richten sluit je aan bij wat je kind al kan en wat hij of zij daar bovenop kan leren of aan kan toevoegen met hulp van jou als volwassene. Je wilt je kind immers niet overvragen, maar tegelijkertijd ook niet onderschatten. Houd dus bij het bepalen van wat je kind kan ook rekening met zijn of haar talenten en kwaliteiten. Zo leert je kind nog meer op eigen kracht te vertrouwen en stevig te staan in deze wereld. Als ouder blijf je zoeken naar de balans tussen vasthouden en loslaten, tussen willen/moeten en laten gaan, tussen vragen stellen en antwoorden geven. Maar het is goed om je hierbij bewust te zijn dat je als ouder waar mogelijk een stapje terug doet, zodat je je kind de kans geeft het zelf te doen.

Om iets te leren moet je iets doen. En daar kun je niet vroeg genoeg mee beginnen.