De ontwikkeling van het adolescente brein

We weten nog steeds niet heel veel over het brein, maar met hetgeen we wel weten kunnen we ons voordeel doen. Wat is er nu belangrijk voor het brein in ontwikkeling en waarom is dit belangrijk? Wat is de rol van de ouder bij kinderen in de leeftijd tussen 10 en 25 jaar? Dit zijn vragen waarop het antwoord in onze hersenen en de manier waarop deze zich ontwikkelen te vinden is.

Wat is de periode van adolescentie?

We spreken van adolescenten wanneer iemand tussen de 10 en de 25 jaar oud is. De pubertijd is de tijd van lichamelijke rijping en dit vindt plaats tussen de 10 en de 15 jaar. De adolescentie is de periode van geestelijke rijping en deze vindt plaats tussen de 10 en de 25 jaar. Er is hierbij wel een verschil tussen jongens en meisjes. De hersenen van meisjes zijn gemiddeld twee jaar eerder uitontwikkeld.

Beweging

Per dag zou een volwassen minimaal 30 minuten matig intensief moeten bewegen en een kind zou dit minimaal 60 minuten moeten doen. Deze norm wordt door ongeveer 50% van de volwassenen gehaald. Bij kinderen haalt ongeveer 17% van de jongens en slechts 5% van de meisjes deze norm. Het is dus schrikbarend slecht gesteld met het bewegingspatroon en de lichamelijke conditie van de jongeren. Maar waarom is dit nu zo belangrijk?

Tijdens het sporten wordt er in de hersenen BDNF aangemaakt. Dit is een zenuwcelstimulerend hormoon. Er gaat meer zuurstofrijk bloed naar de hersenen en er ontstaan in de hersenen meer kleine bloedvaten. Daarnaast worden er nieuwe neuronen aangemaakt en ontstaat er meer grijze en witte stof in het brein. Dit heeft heel veel positieve gevolgen. Door het bewegen en de bijbehorende veranderingen in de hersenen kan de jongere zichzelf beter beheersen, hij kan zich beter concentreren en beter plannen. Het bewegen zorgt voor een beter welbevinden doordat stress vermindert, slaap en stemming verbeteren en de jongere positiever over zichzelf gaat denken. Doordat de jongere lichamelijk, emotioneel en geestelijk beter in zijn vel zit, zal hij meer initiatief gaan nemen. Dat is allemaal zeer positief, maar met alleen beweging zijn we er niet.

Slaap

In de adolescentenperiode heeft de jongere nog veel behoefte aan slaap. Acht uur slaap is voldoende, maar negen uur slaap is optimaal. Door de week komen hier slechts weinig jongeren aan.

Reden slechter slapen

Dit komt doordat de jongere tijdens de adolescentieperiode later melatonine aanmaakt. Dit effect wordt nog versterkt doordat jongeren vaak ’s avonds tot laat met een beeldscherm bezig zijn. Het zou slim zijn hier een uur voor het slapen gaan mee te stoppen of om in ieder geval ’s avonds de helderheid van het scherm zoveel mogelijk naar beneden bij te stellen.

Sportieve jongeren sporten vaak ’s avonds. Door het sporten verhoogt de lichaamstemperatuur en deze verhoogde temperatuur daalt weer langzaam. Het zou het beste zijn om drie uur voor het slapen gaan te stoppen met sporten. Verder drinken jongeren vaak sportdrankjes of cola. Dit zit boordevol cafeïne en cafeïne houdt ons wakker. Het is verstandig om na 15:00 uur geen cafeïnehoudende dranken meer te nuttigen. Verder heeft ook roken, alcohol- en drugsgebruik een negatieve invloed op het slapen, naast dat dit natuurlijk sowieso niet aan te raden is.

Waarom is slapen belangrijk?

Tijdens de slaap wordt alle lichamelijke en geestelijke schade die we overdag opgelopen hebben weer hersteld. De geest krijgt tijdens de slaap de kans om geleerde informatie, maar ook gebeurtenissen vanuit het kortetermijngeheugen op te slaan in het langetermijngeheugen. Tijdens de diepe slaap wordt dan voornamelijk geleerde informatie (schoolzaken) verwerkt en opgeslagen en tijdens de REM-slaap gebeurtenissen.

Wanneer we een paar nachten slecht geslapen hebben worden we prikkelbaar en zijn we chagrijnig. Bovendien heeft dit vrijwel direct invloed op de schoolresultaten. Wanneer het slecht slapen langer voortduurt gaan we cognitief slechter functioneren en liggen lichamelijke problemen zoals overgewicht en de daarbij behorende risico’s op de loer.

Voeding

Gezonde voeding en hiervan niet te veel en niet te weinig zorgt ervoor dat de hersenen optimaal functioneren. Wat gezonde voeding is wordt ons verteld door het voedingscentrum met zijn ‘schijf van vijf’. Wat in ieder geval erg belangrijk is, is goed ontbijten, omega-3-vetzuren en voldoende groenten en fruit nuttigen.

De rol van de ouders

De adolescentenperiode valt onder te verdelen in drie fasen.

De vroege fase (10-14 jaar)

In deze fase gaat heel veel energie naar de lichamelijke veranderingen behorende bij de puberteit en het groeien. Dit zorgt ervoor dat de jongere weinig activiteiten ontplooit. Door de hormonen die deze veranderingen in gang zetten is de jongere emotioneel en heeft hij last van stemmingswisselingen. Hij gaat zichzelf losmaken van zijn ouders en gaat dingen voor zichzelf houden en risico’s nemen. Voor ouders is het belangrijk om te weten dat de jongere nog niet in staat is te plannen. Kijk mee in de agenda en bied structuur. Bepaald gedrag moet een gewoonte zijn. Na school een half uurtje pauze en daarna aan het werk bijvoorbeeld. Wanneer er problemen met de concentratie zijn, is het slim om hier samen een oplossing voor te zoeken. Bij een jongere van deze leeftijd kan je geen strakke regels meer hanteren, bied enige onderhandelingsruimte. En wat vooral belangrijk is, is luisteren. Zo kan je bij emotionele zaken praten over gedrag en mogelijke consequenties en indien nodig hulp bieden. Benoem vooral het positieve, op deze leeftijd zijn jongeren gevoeliger voor positieve, dan voor negatieve feedback.

De midden fase (14-17 jaar)

In deze fase is het belangrijk om contact met de jongere te houden. Onderneem af en toe iets samen en probeer geregeld nieuwe activiteiten aan te bieden zodat de jongere zijn talenten kan ontdekken. Leeftijdgenoten zijn in deze fase heel belangrijk en de jongere is gevoelig voor sociale druk. Ze leren langzaam om in de pas te lopen en hun morele ontwikkeling neemt nu grote stappen. Helaas heb je hier als ouder niet heel veel invloed op. Het goede voorbeeld geven is altijd belangrijk, maar leeftijdsgenoten hebben nu meer invloed. Probeer het gesprek open te houden en praat over mogelijke effecten van bepaald gedrag en geef emotionele steun. Het is de leeftijd van experimenteren en risico’s worden nog steeds snel genomen. De jongere leert langzaam om beter om te gaan met negatieve feedback.

Late fase (17-25 jaar)

Langzamerhand begint het zelfbewustzijn en daarmee ook het verantwoordelijkheidsgevoel en het vermogen tot zelfreflectie te groeien. Als ouder word je meer een vertrouweling in plaats van een opvoeder. Soms heeft de jongere nog hulp nodig bij langetermijnbeslissingen.