Máxima regentes van het Koninkrijk der Nederlanden

Koningin Máxima wordt, als het nodig mocht zijn, regentes van het Koninkrijk der Nederlanden. Ze is daarvoor speciaal benoemd door de Verenigde Vergadering van de Staten-Generaal. Die wetten zijn van belang zolang Kroonprinses Amalia nog niet meerderjarig is. Maxima wordt alleen actief in haar functie als regentes als koning Willem-Alexander komt te overlijden voor kroonprinses Amalia meerderjarig is. De regeling is een voorzorgsmaatregel en 'voor het geval dat', maar iedereen hoopt dat hij nooit gebruikt hoeft te worden.

Koningin Máxima regentes van het Koninkrijk der Nederlanden

Tijdens een speciale vergadering van de Verenigde Vergadering van de Staten-Generaal is besloten dat koningin Máxima regentes van het Koninkrijk der Nederlanden wordt als dat nodig mocht zijn. In de Ridderzaal in Den Haag kwamen op 3 december 2013 de leden van Eerste en Tweede Kamer en afgevaardigden van de Caribische landsdelen binnen het Koninkrijk speciaal voor de gelegenheid bijeen om in een verenigde vergadering het besluit te bekrachtigen. De beide Kamers namen hiervoor een wetsvoorstel over het regentschap en ouderlijk gezag aan. Ten tijde van deze verenigde vergadering is Amalia bijna tien jaar. Maxima was niet bij de vergadering aanwezig en de bijeenkomst was niet feestelijk, zoals verenigde vergaderingen doorgaans zijn, maar sober en ingetogen. Het wetsvoorstel werd in een half uur afgetikt, de Kamerleden kwamen slechts voor de formaliteit een half uurtje bijeen.

Regentes in de praktijk
De koningin hoeft deze taak alleen maar uit te voeren bij overlijden van de koning voor de 18e verjaardag van kroonprinses Amalia. In dat geval neemt de regentes de taken van de troonsopvolger over tot aan de meerderjarigheid van de kroonprinses. Mocht, in het uiterste en meest ongelukkige geval ook Máxima komen te overlijden voor Amalia’s 18e jaar, dan neemt Prins Constantijn, broer van Willem-Alexander, het regentschap waar. Hij wordt dan benoemd tot regent van het Koninkrijk. Constantijn komt ook als regent in beeld wanneer Koningin Máxima onverhoopt afstand van haar regentschap doet of moet doen.

Ouderlijk en koninklijk gezag

Zoals dat bij ouderparen gebruikelijk is, hebben de beide ouders het ouderlijk gezag over hun minderjarige kinderen. Dat geldt ook voor koning Willem-Alexander en koningin Máxima wat betreft Amalia, Alexia en Ariane. De situatie wordt anders wanneer de koning komt te overlijden voordat de kinderen meerderjarig zijn. In dat geval oefent koningin Máxima het ouderlijk gezag uit over hun kinderen. Een college van toezicht staat haar daar dan in bij. Dit college bestaat uit vijf leden, waarvan onder meer de vice-president van de Raad van State deel uit maakt. Hij of zij is tevens voorzitter van het college van toezicht. Verder zit in ieder geval de president van de Algemene Rekenkamer in het college en de president van de Hoge Raad der Nederlanden. De overige twee leden worden door de Koninklijke familie aangewezen.

Liever in de kast

Mocht koning Willem-Alexander komen te overlijden voordat Amalia 18 is dan krijgt koningin Máxima het koninklijk gezag en het ouderlijk gezag over de minderjarige prinsesjes. Dit gaat niet vanzelf. De macht wordt dan formeel overgedragen. Een regeling uit 1981 heeft als voorbeeld gediend voor deze uit 2013 over het regentschap. Iedereen hoopt dat de wetten die nu zijn aangenomen altijd in de kast blijven liggen.

Emma

Het fenomeen regentes is voor Nederland niet nieuw. Emma van Waldeck-Pyrmont werd regentes toen Koning Willem III stierf in 1880 en kroonprinses Wilhelmina nog maar 10 jaar oud was. Emma nam acht jaar lang haar taken waar als regentes. Op haar 18e verjaardag, op 31 augustus 1898, werd Wilhelmina ingehuldigd als koningin.

Jaarlijkse uitkering

De regent krijgt een jaarlijkse uitkering. Daarvoor is een speciale regeling opgesteld. De uitkering is volgens de aangenomen wet vrij van persoonlijke belastingen. Mocht dat nodig zijn dan kan de regent aanspraak maken op een woon- en werkverblijf. Ook dat is bij wet geregeld. Er geldt wel ministeriële verantwoordelijkheid, maar de regering heeft niets over het kantoor van het staatshoofd te vertellen. Máxima krijgt als regentes niet de kans om het roer volledig om te gooien en het land op zijn kop te zetten. Bij kabinetsformaties is het staatshoofd al uitgesloten en mocht Máxima haar vader willen uitnodigen voor officiële gelegenheden, dan is er altijd nog een minister-president die daar wat van kan zeggen. Een regentes heeft niet exact dezelfde positie en rechten als de koning. Koning Willem-Alexander mag bijvoorbeeld jagen op het koninklijk kroondomein, de regentes mag dit niet. De koning ontvangt staatshoofden op gelijk niveau. Ook dat zit er voor een regent niet in.

Vicevoorzitter van de Raad van State

Het had kunnen gebeuren dat koning Willem-Alexander zou zijn overleden voordat het wetsvoorstel was aangenomen. Zelfs voor dat geval is een regeling getroffen. Als Willem-Alexander voor de betreffende wetsaanname zou zijn overleden, dan had de vicevoorzitter van de Raad van State tijdelijk het koninklijk gezag uitgeoefend.

Taken

Een regent of regentes regeert uit naam van het constitutionele staatshoofd. Zij doet dat niet langer dan de dag dat Amalia 18 wordt. De regentes voert taken uit die normaal gesproken door het staatshoofd uitgevoerd worden. Het lezen van de troonrede hoort daar bijvoorbeeld ook bij. Het regentschap geldt niet in de situatie waarin Willem-Alexander door ziekte zijn taken niet kan uitoefenen. Máxima treedt dan niet automatisch op als regentes. Mocht Willem-Alexander bijvoorbeeld in een coma geraken en niet meer in staat zijn het werk van staatshoofd te doen, dan komen de Staten-Generaal bijeen om formeel een regent te benoemen.

Koning Willen II en Koningin Wilhelmina

Bij minder extreme gezondheidsklachten kan een dergelijke constructie ook worden ingevoerd. Nederland maakte het eind 18e eeuw mee met Koning Willem III en vlak na de Tweede Wereldoorlog met Koningin Wilhelmina. Zij was in 1947 zo vermoeid, dat de Staten Generaal een regent hebben aangewezen. In 1947 en 1948 werd kroonprinses Juliana twee keer enkele maanden aangewezen als regentes, in aanloop naar haar inhuldiging in 1948. In 1890 was er ook sprake van een regentes bij leven van het staatshoofd. Willem III was ziek en zou in dat jaar sterven. Een week lang, tot aan zijn dood, was Emma regentes. Na zijn dood werd ze de waarnemer van de toen tienjarige Wilhelmina. In een tijd waarin vrouwenkiesrecht nog niet eens bestond, hield Emma zich moedig staande.

Staatshoofd

Als Willem-Alexander komt te overlijden, mag kroonprinses Amalia zich wel meteen staatshoofd noemen. Het ambt mag ze pas uitvoeren als ze meerderjarig is.

Lees verder

• Inhuldiging van Koning Willem-Alexander van Nederland
• Kennismakingstour van Koning en Koningin door Fryslân
• Koningslied voor Inhuldiging Koning Willem-Alexander
• Mediacode van RVD rond Koninklijk Huis
• Kroon – statussymbool van de koning en land