Schoolweigering: Angst voor school

Schoolweigering is een veelvoorkomend probleem bij scholieren. Het is niet hetzelfde als spijbelen, integendeel. Daar waar spijbelaars er voor kiezen om in plaats van het volgen van lessen iets leukers te doen, zoals de stad in gaan, blijven schoolweigeraars thuis omdat zij niet langer naar school toe durfen. Ouders zijn vaak op de hoogte van de schoolweigering, maar grijpen niet in. In dit artikel wordt aan de hand van individuele en omgevingsfactoren verklaringen gegeven voor dit probleem.

Individuele factoren

Er zijn tal van interne factoren die indirect ten grondslag kunnen liggen aan de latere schoolweigering, te beginnen met het temperament. Het temperament van een kind betreft basale persoonlijkheidskenmerken, zoals extraversie en introversie, die al op jonge leeftijd tot uiting komen. Een introvert kind loopt bijvoorbeeld het risico in een sociaal isolement te geraken, waardoor het een makkelijk doelwit is van pesterijen en daardoor niet langer naar school durft. Hetzelfde kan gelden voor een negatief zelfbeeld of een laag zelfvertrouwen. Daarnaast is het mogelijk dat het kind niet goed om kan gaan met sociale problemen. Als het kind emotionele problemen opkropt is een oplossing voor het probleem ver weg. Mogelijke leerproblemen kunnen eveneens bijdragen aan schoolweigering. Het kind kan gepest worden vanwege diens academische vaardigheden of uit schaamte niet naar school durven gaan. Vanwege het pesten kan zich een angststoornis ontwikkelen bij het kind, waardoor het kind sociale situaties mijdt. Dit is een factor die de schoolweigering in stand kan houden, omdat het kind bang is voor de sociale omgeving op school.

Familiaire factoren

Erfelijke factoren binnen de familie beïnvloeden individuele factoren, in het bijzonder als ongerustheid en depressie in familiekringen voorkomt. Ook de familiegeschiedenis kan schoolweigering in de kaart spelen. In beide casussen die Kawabata (2001) in zijn artikel benoemd (komen familieleden voor die hetzelfde hebben doorgemaakt als het kind nu doormaakt. Zij projecteren dit op het kind dat hiervan hinder ondervind. De relatie tussen de ouders en het kind is eveneens van belang. In beide casussen valt op dat er nauwelijks sprake is van een band tussen de vader en het kind. De relatie met de moeder kan in beide gevallen ambivalent genoemd worden en neemt de (groot)moeder het kind teveel in bescherming. Daarnaast is ook de onderlinge relatie tussen de ouders van belang. Indien deze relatie slecht is en in het bijzonder wanneer de ouders gescheiden zijn heeft dit invloed op het kind. Een ander probleem is het gebrek aan communicatie dat vooral in de eerste casus aan het licht komt. Uit angst voor de reactie van de (groot)vader werd het probleem stilgezwegen, waardoor oplossingen uitbleven. Dat is spijtig, want op deze manier worden de oorzaken niet aangepakt en het probleem in stand gehouden.

Schoolfactoren

Een verandering van school is ingrijpend en in beide casussen konden de kinderen zich moeilijk aan de nieuwe omgeving aanpassen. Beiden hadden op school weinig sociale contacten waaraan ze zich konden optrekken en bovendien werden ze gepest. Uit het onderzoek van Inamura (1994, zoals beschreven in Kawabata, 2001) gaf 20% van de schoolweigeraars sociale relaties en 50% gepest worden aan als reden waarom zij niet langer naar school gaan. Dit zijn met andere woorden twee causale en directe invloeden op de schoolweigering. Immers, als het kind niet gepest zou worden, dan zou het kind waarschijnlijk gewoon naar school blijven gaan. Een andere factor die Kawabata (2001) in zijn artikel noemt is sociale uitsluiting, waarbij de gehele klas het kind compleet negeert, met alle gevolgen van dien. De wijze waarop de school het pesten opmerkt en ermee omgaat is belangrijk om het pesten te voorkomen. Doen leraren bijvoorbeeld niets dan voelt het kind zich ook door hen in de steek gelaten.

Gemeenschapfactoren

Naast de familie en de school is het ook belangrijk in welke gemeenschap het kind opgroeit. In de literatuur wordt dikwijls een onderscheid gemaakt tussen Westerse en Oosterse culturen in relatie tot het belang van sociale relaties. In Oosterse culturen, zoals Japan, de sociale verwachtingen hoog en is het belang van sociale relaties vitaal voor de eigenwaarde van het individu. Daarnaast staat homogeniteit in Japan hoog in het vaandal. Elk persoon dat zich hieraan onttrekt riskeert een sociale uitsluiting.

Conclusie

Schoolweigeraars zijn emotioneel erg ontdaan en voelen zich onwel en angstig bij de gedachte aan school. Gedurende een lange periode onttrekken zij zich aan school om vervolgens thuis te blijven. Predisposities, zoals het temperament of erfelijke factoren binnen de familie zijn indirect van invloed op de schoolweigering, omdat deze aanleg het kind kwetsbaar maakt voor de omgang met sociale problemen. Daarnaast zijn er ook factoren die de schoolweigering in stand houden, zoals het opkroppen van problemen, een gebrek aan communicatie of de ontwikkeling van een angststoornis, waardoor er geen oplossing komt voor de sociale problematiek van het kind. Het pesten of sociaal uitsluiten van het kind is direct van invloed op de reden waarom het kind niet langer naar school gaat. Tegelijkertijd is duidelijk geworden dat deze directe oorzaken slechts het topje van de ijsberg vormen en dat het allereerst belangrijk is om vooral de indirecte familiaire omstandigheden, die het kind kwetsbaar hebben gemaakt voor latere sociale problemen, aan te pakken. In dit opzicht bied de uitkomst van beide casussen in het artikel van Kawabata (2001) een hoopvol perspectief.