Shakers - Shaking Quakers en hun meubels

Shakers, of Shaking Quakers, vormen een geloofsgemeenschap die zich in de 18de en 19de eeuw settelden in Amerika. De streng religieuze Shakers zijn beroemd geworden door hun meubels. De eenvoudige en strakke vormen hebben menig moderne meubelontwerper geïnspireerd. De gemeenschap van religieuze vluchtelingen is in de 21ste eeuw bijkans uitgestorven, er resteert nog slechts een openluchtmuseum. Hun meubels, daarentegen, overleven de gemeenschap, gemaakt met vakmanschap en toewijding in een vorm die tijdloos is.

Geloofsgemeenschap en hun beroemde meubels

• Shakers
• Shaking Quakers
• Vervolging in Engeland
• Religieuze vluchteling in New York
• Pacifisme en celibaat
• Convenant van toewijding
• Eenvoud
• Opdrachten en relaties
• Tijdschema
• Meubels
• Leven vol toewijding
• Shaker Village

Shakers

De Shakers vormen een religieuze gemeenschap die in de 18de en 19de eeuw werd opgericht. Ze leefden volgens de principes van gemeenschappelijke eigendom, celibaat en eenvoud van leven. Alle dagelijkse taken werden uitgevoerd als een eerbetoon aan God. Ze noemen zichzelf Believers. De gemeenschap beleefde zijn hoogtepunt in rond 1850. Hancock Shaker Village, oostelijk van New York, was een van de 19 Shaker Societies in de Verenigde Staten. Midden negentiende eeuw woonden er meer dan zesduizend mannen en vrouwen in de utopische leefgemeenschappen.

Believers

De Shakers waren succesvol, al was succes niet hun doel. Aan het einde van de 19de eeuw begonnen de eerste gemeenschappen hun deuren te sluiten en sinds die tijd zijn er steeds minder Believers. De Shakers bleven in de belangstelling, ondermeer door hun meubels. Hancock Shaker Village is nu een living museum. Er lopen geen Shakers meer rond, maar vrijwilligers die doen alsof ze Shaker zijn.

Shaking Quakers

Het begon allemaal bij de Quakers en de Engelse Ann Lee. De vrouw werd in 1736 in het Engelse Manchester geboren en leefde een armoedig bestaan. Ze was diep gelovig en zocht in haar geloof naar tekenen van redding. Ze ontmoette een groep Quakers die tijdens bijeenkomsten regelmatig bevangen werden door een soort religieuze koorts waarbij de leden van de geloofsgemeenschap stonden te schudden en beven. De groep werd daarom ook wel Shaking Quakers genoemd.

Ann Lee

Ann Lee werd de leider van de groep, ze begon te prediken en tegen de gevestigde orde te schoppen. De groepsnaam werd Shakers, een samentrekking van Shaking Quakers.

Vervolging in Engeland

Ann Lee kwam in de gevangenis terecht en daar werd ze, zoals ze vertelde, door Jezus zelf bezocht. De voorvrouw van de beweging werd daarna Mother Ann genoemd, en was de vrouwelijke manifestatie van de Messias. In de gevangenis had ze veel te tijd om na te denken en Lee bedacht regels voor de Shakers. Met regels was het gemakkelijker om zonder zonde te blijven, was haar idee daarbij. Engeland hoonde de regels weg en vervolgde de mensen die ze naleefden.
De regels waren:

• openbare biecht;
• eenvoud;
• celibaat.

Religieuze vluchteling in New York

In 1774 vertrok Mother Ann naar Amerika, min of meer als religieuze vluchteling. Ze vestigde zich met haar volgelingen in New York, maar daar viel het niet mee om een bestaan op te bouwen. Na twee jaar vertokken ze naar vlakbij Albany, om daar een leefgemeenschap te vormen. Dat viel toen in die streek in goede aarde, want daar was een ware geloofsrevival aan de gang. De Shaker-gemeenschap was een van de geloofsgemeenschappen die er zich vestigden. Vele arbeiders waren ontvankelijk voor de boodschap van redding, veiligheid en spirituele rust.

Spreken in tongen

De gebruiken, zoals het dansen, spreken in tongen, trance en de hallucinerende visioenen waren een welkome afleiding van de dagelijkse armoe. Steeds meer mensen traden tot de gemeenschap toe.

Pacifisme en celibaat

Mother Ann predikte ook pacifisme en dat viel in de tijd van de onafhankelijkheidsoorlog niet overal goed in Amerika en het celibaat werd met argwaan bekeken. Dat toegetreden leden hun privébezit op moesten geven wekte ook geen vertrouwen. Rondom de celibataire levenswijze doen allerlei gruwelijke verhalen de ronde over orgieën, het castreren van mannen die zich bekeerd hadden en het vermoorden van kinderen die toch werden geboren. De geloofsgemeenschap bestond nu eenmaal uit mannen en vrouwen waaruit wel eens een relatie ontsproot en een baby werd geboren. Anne Lee stierf in 1784 en haar opvolgers bevestigden de positie van de Shakers.

Gemeenschappen met Gospel Orders

Ze trokken zich terug uit de gewone wereld en vestigden meer gemeenschappen. Grote boerderijen van nieuwe leden werden daarbij dankbaar in gebruik genomen. Daarna kwamen er Shakerdorpen, grote communes. Regels, vastgelegd in Gospel Orders, vormden de basis.

Convenant van toewijding

Om niet ten onder te gaan aan eigen succes werd een trapsgewijze bekering ingesteld. Nieuwelingen moesten stapsgewijs de stadia van nieuweling naar geloofsgenoot afleggen en na een paar stadia een convenant ondertekenen. In de overeenkomst werd toewijding aan de geloofsgemeenschap beloofd.
Aan het eind van de 18de eeuw werden ook mensen uitgezonden om gebedsgroepen om te werken tot Shaker-communes. De naam Shaker bleef, al veranderde er wel het een en ander in de geloofsbeleving. De dansen werden minder wild en het schudden, waaraan de groep de naam dankt, werd afgeschaft. De diensten waren nog altijd levendiger dan gebruikelijk was in Amerika.

Dansen van Believers

Er werd veel gedanst waarbij de mannen aan de ene kant van de ruimte stonden en de vrouwen aan de andere kant. De dans was wat stijfjes en had meer weg van een pinguïndans. Later werden de Believers aangemoedigd om van hun geloof te getuigen door zang en om het tijdens de dienst uit te spreken. De bijzondere diensten lokten mensen naar de Meetinghouses.

Eenvoud

De gemeenschappen van de Shakers werden voorbeeldig gerund en dat oogstte respect bij hun omgeving. In het begin van de 19de eeuw breiden de groepen zich uit in westelijke staten al bleef de basis in New England.
Shakerdorpen vallen op door hun eenvoud. Er zijn geen versieringen, geen ornamenten aangebracht. In de hang naar eenvoud ontwikkelden functionele en prachtige constructies, die het toppunt van vernuft zijn. Beroemd zijn de ingenieuze spantenconstructies van Meetinghouses, die een grote hal konden overkappen. Sommige ontwerpen waren hun tijd ver vooruit, zoals de ronde schuur, waar de koeien in een kring met de koppen naar het midden opgesteld stonden.

Kleurenwet

Voor de kleuren van de huizen was een speciale kleurenwet opgesteld die voorschreef of het huis wit, licht of donker geverfd moest worden. In Hancock Shaker Village is dat nog te zien. Daar staat ook de Round Barn.

Opdrachten en relaties

Elk Shaker-lid kreeg een vaste set met opdrachten. Elders of Eldresses hadden de leiding.
Deacons en Deaconesses regelden de dagelijkse dingen en Trustees deden zaken met de buitenwereld. Het dorp kende verder families van dertig tot zeventig leden, waarvan de helft man en de andere helft vrouw: Brethren en Sisters. Je had Center of Church Family’s, daaromheen stonden Second en Third Families van bekeerlingen die nog niet zo lang deel uitmaakten van de gemeenschap.
De Shakers moesten hun hormonen in bedwang houden en privé-relaties waren verboden. Vriendschap in het teken van het gemeenschapsdoel was wel toegestaan. Tijdens union meetings ontmoetten mannen en vrouwen elkaar informeel. Ze zaten dan met een tussenruimte van anderhalve meter tegenover elkaar.

Kinderen

Er waren wel kinderen in de Shakerdorpen. Die waren met bekeerlingen meegekomen naar het dorp of ze waren wees. Er werden geen (of nauwelijks) kinderen geboren in de gemeenschappen en dat was meteen ook de reden dat er steeds minder Shakers kwamen. De natuurlijke aanwas stokte. Rond de millenniumwisseling zijn er nog slechts enkele Shakers over: de beweging haalt nog net de 21ste eeuw.

Tijdschema

De Shakers stonden vroeg op. Om 4.30 uur zetten ze in de zomer de benen naast het bed om eerst hun eigen kamer op orde te brengen en daarna te ontbijten. Het diner was om 12.00 uur en het avondeten om 18.00 uur. Tijdens de maaltijd werd er niet gepraat. Op bijna alle avonden was er nog een avondmeeting om 20.30 uur. Alleen met speciale toestemming mocht je nog dingen voor jezelf doen.

Meubels

Iedereen had evenveel bij de Shakers: eenzelfde kamer met een zelfde inrichting. Voor elke bewoner was er een stoel en een smal bed. Verder was er een wastafel, een stel bezems, handdoeken, een kleedje en dat was het. De kasten hadden de Shakers ingebouwd. Dit zorgde voor orde in de huishouding. De bedden hadden wieltjes, want dat was handig bij het schoonmaken. Langs de muren zaten latten met kapstokken, waar de stoelen aan gehangen konden worden. Ook dat was handig bij het vegen en zorgde voor een opgeruimd huis. Alles in huis was zo ontworpen dat het aan dergelijke kapstokken kon worden opgehangen.

Gietijzeren kachels

De Shakers hadden ook oog voor efficiency en bedachten de gietijzeren houtkachels, die het beter deden dan de open haarden. Er liep een lange pijp door de kamer voor de afvoer en de verdeling van de hitte. Het is in feite de voorloper van de centrale verwarming.

Leven vol toewijding

Het leven was er een vol toewijding: ‘Do your work as though it were to last a thousand years and you were to die tomorrow.' De producten van de Shakers waren van hoge kwaliteit en daar werd geld mee verdiend. Elk product kreeg een prachtige vorm mee, omdat het met toewijding werd gemaakt, gepaard aan eenvoud en vakmanschap. Dat leverde een prachtige, strenge en toch elegante stijl van houtbewerking op.

Bezem

Zelfs het eenvoudigste stukje gereedschap, een schop, een bezem of een schrijfplankje, werd een kunstwerk.
De producten werden verkocht via een soort postorderbedrijf. Mensen konden tafels, banken, gevlochten manden, deurknoppen, kruiwagens, gereedschap, kachels, stoelen, bezems en bureaus bestellen.

Shaker Village

In Shaker Village, in New Hampshire, is de grootste collectie meubelen te zien. De voormalige kolonie van de geloofsgemeenschap is een museum geworden. Het verleden is er geconserveerd: de eet- en slaapzalen zijn er te zien net als de werk- en gebedsruimtes. De inbouwkasten laten zich bewonderen, de volledig weggewerkte kasten voor tuingereedschap. De Shakers leven voort in hun gebruiksvoorwerpen en meubels. Het antiek is zo mooi dat vele moderne ontwerpers er van onder de indruk raakten. De Shaker-style is een begrip in de wereld van het meubel-ontwerp. Het is gemaakt door handwerklieden die met meesterschap en toewijding hun stukken maakten, volgens tijdloos ontwerp.

Lees verder

• Hans Jørgen Wegner – Deense stoelontwerper uit Tønder