Verdachte overlijdens Russische dissidenten (2006 - 2018)

Sinds 2006 zijn in Rusland en daarbuiten diverse tegenstanders van het Kremlin onder verdachte omstandigheden om het leven gekomen. Alhoewel de Russische autoriteiten steevast alle betrokkenheid ontkennen bestaat in veel van die gevallen het vermoeden dat het gaat om gerichte acties van de Russische geheime dienst FSB. Vooral in het Verenigd Koninkrijk zijn sinds 2006 opvallend veel Russische dissidenten in ballingschap onder verdachte omstandigheden om het leven gekomen. Het gaat onder meer om Aleksandr Litvinenko, Igor Ponomarev, Yuri Golubev, Badri Patarkatsishvili, Alexander Perepilichny, Nikolai Glushkov en Boris Berezovsky. In veel gevallen was spraken van een mogelijke, moeilijk te traceren vergiftiging. De vergiftiging van de Russische dubbelspion Sergei Skripal in Engeland in maart 2018 gaf tevens aanleiding tot veel speculaties omtrent Russische betrokkenheid.

Inhoud

• Aleksandr Litvinenko: polonium-vergiftiging
• Igor Ponomarev: mogelijke thalium-vergiftiging
• Yuri Golubev: hartaanval of vergiftiging?
• Badri Patarkatsishvili: hartaanval of vergiftiging?
• Alexander Perepilichny: gelsemiumvergiftiging?
• Boris Berezovsky: zelfmoord of moord?
• Vergiftiging van Sergei Skripal en zijn dochter
• Nikolai Glushkov: sporen van verwurging

Aleksandr Litvinenko: polonium-vergiftiging

Aleksandr Litvinenko was een voormalige hooggeplaatste KGB- en FSB-officier. Tijdens zijn werk kwam hij diverse schimmige connecties tussen de Russische overheid en de maffia op het spoor. Toen hij zelfs order kreeg om diverse politieke tegenstanders van het Kremlin te vermoorden weigerde hij en hing het verhaal in plaats daarvan aan de grote klok. Dit koste hem zijn baan en nadat hem politiek asiel in de Verenigde Staten geweigerd was vluchtte hij in 2000 naar Engeland, waar hij en zijn gezin wel asiel kregen. In zijn nieuwe thuisland ging hij werken als journalist en volgens zijn vrouw werkte hij ook samen met MI5 en MI6 in het bestrijden van de Russische georganiseerde misdaad in Europa. Hij kwam tevens met diverse onthullingen met betrekking tot betrokkenheid van de FSB bij onder meer een schietpartij in het Armeense parlement, het gijzelingsdrama in een Moskous theater in 2002, de gijzeling van de school in Beslan in 2004 waarbij 334 mensen om het leven kwamen en de moord op de journaliste Anna Politkovskaya.

Op 1 november 2006 werd Litvinenko plots ziek. Eerder op de dag had hij een ontmoeting gehad met twee voormalig KGB-officieren en met een Italiaanse veiligheidsspecialist die meer informatie zou hebben over de dood van Anna Politkovskaya. Twee dagen na het begin van de eerste symptomen werd Litvinenko zo ziek dat hij in het ziekenhuis moest worden opgenomen. Hier verbleef hij enkele weken terwijl zijn situatie steeds verder achteruit ging. Na veel onderzoeken werd duidelijk dat Litvinenko vergiftigd was met het zeer giftige en radioactieve polonium-210. Op 22 november 2006 overleed Litvinenko aan de gevolgen van de vergiftiging. Uitgebreid onderzoek van de Britse politie bracht aan het licht dat er waarschijnlijk drie pogingen zijn gedaan om Litvinenko te vergiftigen met polonium. Bij alle drie de pogingen waren de voormalig KGB-agenten Andrey Lugovoy en Dmitry Kovtun betrokken. Waarschijnlijk zijn zij er tijdens een ontmoeting in het Millennium Hotel in Grosvenor Square in geslaagd het polonium ongemerkt aan Litvinenko toe te dienen. De Britse autoriteiten hebben meermaals verzocht om de uitlevering van Lugovoy en Kovtun, maar deze zijn door Rusland afgewezen.

Igor Ponomarev: mogelijke thalium-vergiftiging

Veel minder aandacht was er voor de dood van Igor Ponomarev. Hij overleed in 2006, slechts twee dagen voor de vergiftiging van Litvinenko op 41-jarige leeftijd. Ponomarev was een Russische diplomaat werkzaam in Londen. Later werd bekend dat hij een geplande afspraak had met een Italiaanse onderzoeker die onderzoek deed naar de betrokkenheid van de Russische overheid bij georganiseerde misdaad in Europa. Na een bezoek aan de opera kwam hij thuis met ernstige dorst. Nadat hij een grote hoeveelheid water had gedronken stortte hij in en overleed hij. Er is nooit sectie op zijn lichaam verricht maar werd vliegensvlug gerepatrieerd en begraven in Rusland. De extreme dorst zou kunnen wijzen op een vergiftiging met radioactief thalium. De familie van Ponomarev is ervan overtuigd dat hij vermoord is.

Yuri Golubev: hartaanval of vergiftiging?

Yuri Golubev was een van de oprichters van het Russische olieconcern Yukos. Het olieconcern was na de arrestatie van CEO Michail Chodorkovski - die kritiek had op het Kremlin en zelf politieke aspiraties zou hebben - failliet verklaard. Golubev had zich in Engeland gevestigd en voelde zich kort na terugkeer van een trip naar Moskou niet goed. Een dag later werd hij dood aangetroffen in zijn appartement. De officiële doodsoorzaak is een hartaanval. Desondanks bestaat bij de Amerikaanse inlichtingendienst het vermoeden dat het gaat om een vergiftiging.

Badri Patarkatsishvili: hartaanval of vergiftiging?

Badri Patarkatsishvili was een van oorsprong Georgische miljardair, zakenman en politicus die zijn fortuin maakte in de Sovjet-Unie en zich ooit inspande om Poetin aan de macht te krijgen maar later met hem gebrouilleerd raakte. Hij uitte scherpe kritiek op hervormingsplannen van Poetin die volgens hem machtsmisbruik in de hand zouden werken. De oligarch werd in 2008 op 52-jarige leeftijd dood aangetroffen in zijn huis in Surrey. Kort voor zijn dood had hij zich erover uitgesproken dat een team van vier Georgische huurmoordenaars achter hem aan zou zitten. Tevens kwamen later telefoontaps boven water waarin een Russische official en een Tsjetsjeense huurmoordenaar erover spraken hem 'volledig te laten verdwijnen'. De officiële doodsoorzaak van Patarkatsishvili is een hartaanval maar zijn dood is met mysteries omgeven. Hij had weliswaar een ongezonde leefstijl en ook zijn vader was jong aan een hartaanval overleden maar Patarkatsishvili had zelf geen bekende gezondheidsklachten. Er is destijds wel onderzoek gedaan naar de aanwezigheid van radioactieve stoffen in zijn woning maar deze werden niet aangetroffen. De dag voor zijn dood had hij nog een ontmoeting gehad met zijn goede vriend Boris Berezovsky.

Alexander Perepilichny: gelsemiumvergiftiging?

Alexander Perepilichny was een Russische zakenman en klokkenluider. Toen hij in 2009 van Rusland naar Engeland verhuisde overhandigde hij aan Zwitserse aanklagers een aantal documenten waarin uit de doeken werd gedaan hoe een groep Russische overheidsbeambten in totaal circa $220 miljoen hadden witgewassen. De Russische anti-corruptie advocaat Sergei Magnitsky - die zich bezig had gehouden met deze zaak - overleed terwijl hij in detentie zat in de Matrosskaya Tishina gevangenis, enkele dagen voordat hij vrijgelaten zou moeten worden. Perepilichny kwam in 2012 terug van een korte trip naar Parijs en ging daarna een rondje joggen. Hij werd op de route dood aangetroffen door een passant. De officiële doodsoorzaak werd vastgesteld als een hartstilstand. Toen de maatschappij waar Perepilichny een levensverzekering had echter onderzoek liet doen werd de stof Gelsemium in zijn maag aangetroffen, een plantenextract dat onder bepaalde omstandigheden dodelijk kan zijn. Tevens werd bekend dat Perepilichny kort voor zijn dood gesproken had met de Britse geheime diensten. In 2017 werd bekend dat de CIA aan MI6 had laten weten dat het ervan overtuigd is dat Perepilichny op beval van de Russische president Vladimir Poetin of iemand in zijn nabijheid zou zijn gedood.

Boris Berezovsky: zelfmoord of moord?

Boris Berezovsky is wellicht de bekendste Russische dissident die onder verdachte omstandigheden is gestorven. Hij was een bekend zakenman en politicus en staat ook wel bekend als de eerste miljardair van Rusland. Na een wetenschappelijke carrière legde hij zich toe op de handel in auto's en wist van zijn bedrijf ten tijden van de perestrojka een enorm succes te maken. Al in 1994 overleefde hij een aanslag op zijn leven in Rusland. Ten tijden van het presidentschap van Boris Jeltsin had hij een ongekend grote macht en stond hij bekend als leider van 'de zeven bankiers', een zevental Russische zakenmannen die halverwege de jaren 90 een ongekende rijkdom hadden verworden en veel politieke invloed hadden. Hij kreeg de veelzeggende bijnamen 'zwarte kardinaal' en 'grijze eminentie'. Bij de presidentsverkiezingen van 2000 steunde Berezovsky Vladimir Poetin maar die bleek na zijn overwinning niet van plan om de oligarchen hun macht te laten behouden. Hij liet een onderzoek uitvoeren naar de zakelijke activiteiten van Berezovsky met als resultaat een aanklacht wegens fraude. Berezovsky ontvluchtte daarop Rusland en kreeg politiek asiel in Groot-Brittannië, waar hij vanaf 2001 in ballingschap woonde.

Berezovsky - die in Rusland verre van populair was en volgens speculaties zelf ook niet vies zou zijn van fysieke aanvallen op zijn tegenstanders - werd op 23 maart 2013 dood aangetroffen op zijn landgoed. De officiële doodsoorzaak luidt 'dood door verhanging'. Er wordt echter over gespeculeerd of hij de hand aan zichzelf geslagen heeft of dat het gaat om moord. Bij de autopsie werden enkele verdachte zaken gevonden. Zo was zijn gezicht paars aangelopen in plaats van bleek, zoals vaak het geval na een verhanging. Tevens waren de striemen in zijn nek rond in plaats van v-vormig, had hij een recente verwonding op zijn achterhoofd en een gebroken rib. Ook al werden bij later sporenonderzoek geen verdachte stoffen in zijn huis aangetroffen was wel het stralingsalarm van een ambulancebroeder afgegaan toen deze het huis binnenging. De patholoog-anatoom gaf aan geen definitief uitsluitsel te kunnen geven over de omstandigheden rondom de dood van de zakenman.

Vergiftiging van Sergei Skripal en zijn dochter

In maart 2018 raakte Groot-Brittannië in de ban van de vergiftigingszaak rondom Sergei Skripal en zijn dochter Yulia. De twee werden op 4 maart 2018 met vergiftigingsverschijnselen aangetroffen op een bankje nabij een winkelcentrum in het Engelse Salisbury en in kritieke toestand opgenomen in het ziekenhuis. Hoe heftig de stof was waarmee de twee in aanraking waren gekomen werd duidelijk toen bleek dat ook meerdere hulpverleners tekenen van vergiftiging vertoonden. Dagen werd gespeculeerd over de reden achter het incident en tevens de substantie waarmee de twee in aanraking waren gekomen. Britse autoriteiten maakten bekend dat er sprake was van een vergiftiging met een Novichok-zenuwgas. Dit is een type zenuwgas dat in de jaren 70 en 80 is ontwikkeld inde Sovjet-Unie en bekend staan als de meest dodelijke soort zenuwgas dat ooit is geproduceerd. In 1995 is dit type zenuwgas gebruikt om de Russische bankier Ivan Kivelidi mee om te brengen. De Britse politie benadert de zaak als een poging tot moord en raakte er al snel van overtuigd dat de Russische geheime dienst FSB achter de aanval zit.

Sergei Skripal is een voormalige medewerker van de Russische militaire inlichtingendienst en werd later een dubbelagent voor de Britse inlichtingendiensten. In 2004 werd hij in Rusland veroordeeld tot een celstraf van dertien jaar wegens hoogverraad en spionage. In 2010 kwam hij vervroegd vrij als onderdeel van een gevangenenruil tussen de Verenigde Staten en Rusland. De Britten hadden erop aangedrongen om ook Skripal onderdeel uit te laten maken van deze ruil. Na zijn vrijlating kreeg hij politiek asiel in Groot-Brittannië, waar hij mogelijk doorging met het verstrekken van informatie aan de Britse autoriteiten. In de daaropvolgende jaren overleden zijn vrouw, zoon en broer onder verdachte of onduidelijke omstandigheden.

Nikolai Glushkov: sporen van verwurging

Kort na de vergiftigingszaak rondom Sergei Skripal werd de politie geconfronteerd met de dood van nog een Russische dissident. Nikolai Glushkov was een Russische zakenman en oud-directeur van luchtvaartmaatschappij Aeroflot. Nadat hij als klokkenluider een boekje had opengedaan over corruptie bij het bedrijf werd hij in Rusland veroordeeld tot een gevangenisstraf. In 2010 emigreerde hij naar Engeland en kreeg daar politiek asiel. In 2017 was hij in Rusland bij verstek opnieuw veroordeeld maar Groot-Brittannië weigerde mee te werken aan zijn uitlevering. Op 13 maart 2018 werd Nikolai Glushkov dood in zijn huis aangetroffen. Bij zijn autopsie werden sporen van verwurging gevonden en de politie behandeld de zaak dan ook als een moordzaak.