Wat is gevolgenethiek?

In de gevolgenethiek staan de gevolgen van handelingen centraal bij de morele beoordeling van die handeling. Een handeling op zich is niet juist of onjuist, alleen hetgeen uit de handeling volgt is moreel relevant.

Utilisme

De gevolgenethiek wordt ook wel herkend als het ‘ultilisme’. Het ultilisme wordt gekenmerkt door het feit dat het de gevolgen van handelingen afmeet aan een waarde. Deze waarden zijn genot, geluk of welzijn.

Jermey Bentham

Hij is de grondlegger van het utilisme. Het ultilisme stelt het gevolg van de handeling centraal bij de morele beoordeling ervan.
Goed is het als wanneer zij nuttig is, slecht wanneer zij schadelijk is. De vraag is dan wel, wat is nuttig en waarvoor? Met andere woorden, wat is het doel waartoe de handeling een middel is? Dit doel moet iets zijn dat intrinsieke waarden heeft, dus dat op zichzelf goed is. Dit betekent dat de utilist primair uitgaat van een waardetheorie; hij heeft allereerst een notie van wat intrinsiek goed is en vervolgens acht hij de morele juistheid daarvan afhankelijk.

De waardetheorie waarmee Bentham zijn ethiek verbindt is het ‘hedonisme’. De opvatting dat ‘genot’ het enige is dat op zichzelf goed is, en waarvoor al het andere instrumenteel is.

John Stuart Mill

John Stuart Mill bouwt voort op de gedachten van Bentham. Om twee redenen verschillen Mills beschouwingen van die van zijn voorganger. Volgens Mill moeten bij het bepalen van genot ook kwaliteiten in aanmerking worden genomen. Omdat het ene genot van nature waardevoller is dan het anderen. Helaas beantwoordt Mill de vraag niet, wat het ene genot waardevoller maakt dan het andere. Hij geeft slechts indicaties, bijvoorbeeld dat ‘hogere’ verlangens, zoals intellectuele verlangens, te verkiezen zijn boven ‘lagere’ verlangens, zoals lichamelijke of dierlijke verlangens.

De bevrediging van het verlangen een studie te voltooien levert in kwalitatieve zin meer op dan de bevrediging van het verlangen om elke avond ‘goede tijden slechte tijden' te zien of om elke maaltijd zoveel te kunnen eten als je wilt. Het tweede onderscheid wordt gevormd door het sociale karakter van Mills utilisme. Het was een reactie op de kritiek dat de positie van individuen niet altijd beschermd wordt, wanneer uit de ‘berekening’ volgt dat het genot van de meerderheid groter is dan het ongeluk van enkelen. Dit zou uitbuiting en benadeling van minderheden tot gevolg kunnen hebben, omdat het utilisme van Bentham niets zegt over de verdeling van ‘genot’ en ‘pijn’ tussen mensen.

Vrijheidsbeginsel

Volgens Mill moeten we die handeling verkiezen die het meeste genot verschaft en die niet in strijd is met de menselijke natuur. En waardigheid. Hij introduceert voor dit laatste het vrijheidsbeginsel: ieder is vrij om zijn eigen genot op zijn eigen manier na te streven zolang hij anderen hun genot niet ontneemt of in de weg staat. Het vrijheidsbeginsel wordt ook wel het ‘schadebeginsel’ genoemd; ‘men is vrij te doen en laten wat men wil, maar men mag anderen geen schade berokkenen.’ Echter, het beginsel kan bijna nooit onverkort van toepassing zijn, omdat elke moreel probleem schade aan betrokkenen of in ieder geval een schaderisico met zich mee brengt.

Kritiek

Twee belangrijke kritiekpunten; geluk is niet objectief meetbaar en het utilisme kan leiden tot uitbuiting.