Zijn wij robots van de tijd?

We hebben het gevoel dat we in ons dagelijks leven continu beslissingen nemen. En bij deze beslissingen hebben wij vaak de vrijheid uit twee of meer opties te kiezen. Maar is dit eigenlijk wel zo? In hoeverre worden onze beslissingen bepaald door onze omgeving en achtergrond? Hebben we eigenlijk wel een keus of zijn we robots die volledig gedetermineerd zijn door het verleden?

Cultuur

Als je aan Nederlanders vraagt wat ze belangrijker vinden, vrijheid van meningsuiting of respect, wat antwoorden ze dan? Over deze vraag is twijfel mogelijk, maar de meeste mensen zouden toch voor de vrijheid gaan. En hoe zit dat met de keus tussen zelfontplooiing en gehoorzaamheid? Deze keus is voor de meesten al makkelijker, zij kiezen voor zelfontplooiing. En de keus tussen prestatie en plezier is ook niet al te moeilijk, je moet er natuurlijk wel van genieten. Zou je deze vragen echter in Aziatische landen stellen, dan zouden mensen precies de tegenovergestelde antwoorden geven. Waar men in westerse landen de voorkeur geeft aan individualisme, jouw eigen vrijheid, ontplooiing en plezier staan voorop, zijn Aziaten meer gericht op het groepsbelang. Het gaat er niet om wat voor hen het belangrijkst is, maar dat mensen respect hebben voor anderen, gehoorzaam zijn aan anderen en presteren zodat men gezamenlijk iets op kan bouwen. In hoeverre worden je normen en waarden bepaald door de cultuur waarin je bent opgegroeid?

Schoonheidsidealen

Onze normen en waarden komen niet alleen uit onze cultuur, ook onze schoonheidsidealen. Denk aan schilderijen uit de Middeleeuwen of beelden van de klassieke Grieken en Romeinen. De vrouwen die daar afgebeeld zijn, zijn vaak volle vrouwen. En zij waren de mooiste vrouwen uit die tijd, de Godinnen uit de mythes. Dat kwam niet doordat er alleen maar dikke vrouwen te vinden waren, of doordat de mensen uit die tijd geen smaak hadden, maar door de cultuur. Men vond vollere vrouwen veel mooier dan dunne. Het was een teken van welvaart als je vet had, het betekende dat je veel te eten kon krijgen. Vandaag de dag is het schoonheidsideaal om heel dun te zijn. Dit is enigszins aan het veranderen, na de anorexia-incidenten onder de jonge modellen, maar het is nog steeds min of meer de norm dat je als meisje niet meer vet mag hebben dan nodig. Dat is mooi. Maar wat mooi is, is dus blijkbaar behoorlijk subjectief aan de cultuur en tijd waar je in leeft.

Blinde vlek van de tijd

Als iets in een tijd zo vanzelfsprekend is, dat er niet aan getwijfeld wordt, maar erover eeuwen later wordt gezegd dat het belachelijk was, noemen we dat 'de blinde vlek van de tijd'. Denk aan slavenhandel. Nu vinden we dit iets wat absoluut niet kan. We kunnen ons niet voorstellen hoe mensen het ooit goed gevonden kunnen hebben. Maar in de tijd waarin het gebeurde, was het nu eenmaal zo gewoon dat de meeste mensen niet op het idee kwamen iets anders te vinden. En als je iets anders vond, was dat vreemd, want het was nu eenmaal 'normaal'. Die mensen zaten vast in het denken van toen. Nu zitten we juist vast aan ons eigen kader, wij kunnen ons niets voorstellen bij het normaal vinden van slavernij. Hetzelfde geldt voor de emancipatie van vrouwen en homo's. Dit is iets waar vroeger niet eens over nagedacht werd. Homo zijn was simpelweg niet geaccepteerd en vrouwen waren gewoon minderwaardig aan mannen. Het is een vrij recente ontdekking dat deze dingen eigenlijk niet het geval waren. Dat betekent dat we nog steeds een beetje in het patroon zijn blijven hangen van soms vrouwen of homo's discrimineren. Maar wat is nu eigenlijk onze blinde vlek? Dat is nu juist waar wij niet achter kunnen komen, daarom heet het een blinde vlek. Maar je kunt denken aan de rechten van dieren. Over honderd jaar zou het best kunnen dat de massaproductie van vlees en het houden van dieren in de omstandigheden waar ze nu in leven, belachelijk gevonden worden. Misschien is iedereen dan vegetariër, eet men dan helemaal geen vlees meer van dieren, en kan men maar niet begrijpen waarom wij dat nu wel zouden doen. Er zijn veel redenen om er nu al mee op te houden. Maar ook kan je denken aan veel 'onbelangrijkere' vlekken van de tijd, zoals bijvoorbeeld het feit dat de mens zich zo massaal scheert. Wat als vrouwen hun benen niet meer zouden scheren? Kan dat in de toekomst?

Zijn wij robots van de tijd?

Je normen en waarden, je schoonheidsidealen en je mening worden dus bepaald door onder andere cultuur, tijd en andere factoren uit je omgeving, zoals opvoeding, gezondheid en de kringen waar je in verkeert. Je zou zo kunnen zeggen dat alles wat je vindt bepaald wordt door een combinatie van jouw hersenen en je milieu. Is het dan nog mogelijk een mening te hebben en objectief te zijn? Ons denken bepaalt ons doen en ons eigen denken wordt bepaald door onze achtergrond. Is alles wat we doen dan al gedetermineerd? Voorgeprogrammeerd? Zijn wij robots van de tijd?