Epicures en de Stoa

Epicures, Griekse filosoof, die leefde van 341 tot 270 voor Christus, heeft het over 'ataraxia'. Dit komt voor in zijn theorie over wat genot is en waar het universum uit bestaat. Ataraxia is de afwezigheid van geestelijke pijn, en het doel van de mens. De Stoa, groep met filosofische opvattingen uit dezelfde tijd, praat over 'apatheia', een toestand zonder emoties. Ook dit idee volgt uit een idee over hoe het universum in elkaar zit, maar een ander idee. Toch lijken ataraxia en apatheia behoorlijk op elkaar, hoe verschillen ze precies?

De theorie van Epicures over ataraxia

Er is alleen materie, bestaande uit door de leegte bewegende atomen. De beweging dient geen hoger doel en is dus toevallig. Door de bewegingen en verschillende vormen van atomen, zullen soms atomen aan elkaar vast komen te zitten en zullen ze elkaar ook weer loslaten. Alles wat door de atomen gevormd is, dus alle objecten, zullen eens weer uiteen vallen.

Goden

Goden zijn een uitzondering op de regel. Zij bestaan uit zulke fijne atomen dat ze praktisch niets meer te maken hebben met de rest van het universum en eeuwig kunnen zijn. De goden hebben niets te maken met ons en zullen zich dus niet met ons bemoeien. Ook onze ziel bestaat uit atomen. Zodra het lichaam sterft valt de ziel uit elkaar. Wij zullen dus nooit de dood of het hiernamaals meemaken. Daarom hoeven we hen ook niet te vrezen. Mensen hoeven niet bang te zijn voor de dood, het hiernamaals, of de goden.

Waar de mens wel bang voor moet zijn is de rest van het universum. Er zijn geen goden die hem beschermen en de kosmos heeft geen doel. We kunnen hier het best mee omgaan door genot na te streven. Dit is het doel van het menselijk leven en de filosofie is hier het middel toe.

Ataraxia

Bij genot gaat het niet om direct lichamelijk genot, maar om geestelijk genot op de langere termijn. In plaats van je te focussen op het zoveel mogelijk genieten van zoveel mogelijk dingen, moet je je richten op het vermijden van pijn en verdriet. Zo kom je uiteindelijk op het hoogst mogelijke genot uit. Het ideaal is een sober leven, waarbij de noodzakelijke behoeftes zijn bevredigd. Het geestelijke genot dat zo bereikt wordt, de afwezigheid van geestelijke pijn, wordt ataraxia genoemd.

De theorie van de Stoa over apatheia

Alles wat zal gebeuren is al bepaald door bewegingen van atomen. Er is sprake van een noodlot, maar waar we wel vrijheid in hebben is onze reactie op de dingen die al vaststaan. De beste manier om onszelf het gelukkigst maken is het op een goede manier reageren op wat met ons gebeurt. De mens kan de kwaliteit van zijn eigen mentale toestand op deze manier bepalen. Hierbij moeten emoties vermeden worden. Dit zijn slechts lichamelijke zaken. Het is het beste om vrede te hebben met de dingen die gaan gebeuren met het lichaam, omdat er toch niets aan te veranderen is.

God

God bestaat, en bestaat uit het universum. Dit universum dient een hoger doel. Wat met ons persoonlijk gebeurt is dus niet zo belangrijk als wat met het universum als geheel gebeurt. Waarom zouden we klagen over de lichamelijke pijn die wij moeten ervaren, als dit nodig is voor het bereiken van het doel van het universum? Wij zijn hier slechts een deel van.

Apatheia

De beste manier van leven is die in een staat van apatheia. In deze toestand zijn er geen emoties meer die storen. De ‘wijze’ is iemand die deze toestand bereikt heeft. De wijze kan wel voelen, maar ervaart geen emoties. Emoties zijn slechts waardeoordelen over lichamelijke toestanden. Deze zijn echter niet goed of slecht, en kunnen dus niet op die manier beoordeeld worden. Het is natuurlijk om dingen die niet goed voor het lichaam zijn als slecht te beoordelen, maar de ziel moet proberen dit te vermijden. Wat er ook gebeurt, het is wat goed is voor het universum en dat is waar het om draait. Emoties zijn een storing in het rationele denken.

Ataraxia en apatheia

Overeenkomsten tussen ataraxia en apatheia zijn er genoeg. Het zijn beide toestanden waarin je moet proberen extreme emoties te vermijden en sober moet leven. Ook komen ze beide voort uit het proberen te vermijden van pijn. Volgens zowel Epicures als de Stoa kunnen we namelijk niets wezenlijk veranderen aan wat er gaat gebeuren in het universum. Daarom kunnen we beter waarderen wat we wel hebben dan ons druk te maken over wat we willen bereiken.

Verschillen

Niet zozeer de toestanden zelf maar voornamelijk de wegen er naartoe verschillen. Epicures zegt dat ataraxia het doel is, omdat dit het grootste genot oplevert. De Stoa vindt dat apatheia het doel is, omdat men vrede moet hebben met het hogere doel van het universum. Volgens Epicures is er juist geen hoger doel van het universum. De twee theorieën zijn dus op een compleet tegengesteld idee van het universum gefundeerd.

Wat je wel als echt verschil tussen de toestanden zelf kunt begrijpen is het feit dat Epicures ataraxia genot noemt, wat een emotie is. Apatheia houdt volgens de Stoa juist in dat er geen emoties zijn. Zo komen ataraxia en apatheia toch bijna lijnrecht tegenover elkaar te staan.