Ameland en Amelanders in de Tweede Wereldoorlog

In 1939 besluit Nederland tot algemene mobilisatie. De spanning tussen Duitsland enerzijds en Frankrijk en Engeland anderzijds liep door de houding van Hitler flink op en de Nederlandse regering besloot op 28 augustus 1939 tot mobilisatie. Amelanders namen deel aan de mobilisatie. De oorlog en de bezetting, een jaar later, drukte een stempel op het dagelijks leven, maar veel oorlogsgeweld was er op het eiland niet. Het eiland was tot 3 juni 1945 bezet.

Tweede Wereldoorlog en Ameland

• Mijnenveger bij Terschelling
• Mobilisatie vanwege Tweede Wereldoorlog
• Grensbeheer
• Amelanders op zee
• Bunkers van Atlantikwall
• Toerisme
• Winter
• Burgemeester en NSB
• Kinderen uit grote stad

Mijnenveger bij Terschelling

De eerste Nederlandse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog sneuvelden niet van Ameland, bij het buureiland Terschelling. Op 8 september 1939 zonk de mijnenveger Willem van Ewijck op de Noordvaarder bij West-Terschelling. Het schip werd midscheeps geraakt en brak in tweeën. Dertig bemanningsleden verloren daar hun leven.

Mobilisatie vanwege Tweede Wereldoorlog

De inval in Polen op 3 september 1939 luidde het begin van de Tweede Wereldoorlog in. Het Nederlandse leger was tijdens de mobilisatie gegroeid tot 280.000 man sterk. Een flink aantal eilanders werd bij de mobilisatie betrokken. Ze reisden heen en weer tussen thuis en legeronderdeel. Elke twee weken hadden de mannen twee dagen verlof. Hoe langer de militair moest reizen, hoe eerder hij mocht afreizen. Dit gold zeker voor de eilanders, die ’s morgens om 6 uur bepakt en bezakt de kazerne verlieten.

Hoog en laag water

Afhankelijk van de boot en het tij waren zij vroeg of juist laat thuis. De boot voer in die tijd nog op tij - alleen bij hoog water - en meestal was dit maar één keer per dag. Het betekende ook dat de soldaten weer vroeg van het eiland moesten vertrekken om op tijd terug in de kazerne te zijn.

Grensbeheer

De mobilisatie was op de Waddeneilanden merkbaar. Ameland kreeg soldaten van het onderdeel Grensbeheer gestationeerd. Op 10 mei 1940 viel Duitsland Nederland binnen. Na de komst van Duitse soldaten op het eiland, bleven de Nederlandse militairen er nog enkele dagen.

Militairen Grensbeheer afgevoerd

Op 16 mei 1940 werden de militairen van Grensbeheer afgevoerd naar Leeuwarden. Ze verbleven als krijgsgevangenen een week in De Harmonie in de Friese hoofdstad. Op 23 mei 1940 vertrokken de Nederlandse krijgsgevangenen, afkomstig van Ameland en Terschelling, met de trein naar Groningen.

Amelanders op zee

Verschillende Amelanders dienden tijdens de oorlog op zee. Van hen kwamen 16 zeelieden niet terug. De eerste eilanders verloren in 1939 op zee hun leven door oorlogsgeweld.

Bunkers van Atlantikwall

Op Ameland verliep de oorlog tamelijk rustig. Toch ondervonden de eilanders vanaf 1941 beperkingen in de bewegingsvrijheid. De bunker- en batterijbouw voor de Atlantikwall in 1942 maakte grote delen van het eiland tot verboden gebied. De Amelanders mochten niet meer op het strand, in de duinen en bossen komen. Afrasteringen sloten de gebieden af.

Avondklok

Er werd een avondklok ingesteld en men mocht na 20.00 uur ’s avonds niet meer naar buiten. Tevens moesten de ramen worden verduisterd.

Toerisme

In het algemeen werd de bewegingsvrijheid in heel Nederland ingeperkt. Je kon niet zomaar meer overal naar toe reizen. Op 7 mei 1941 werd ondermeer het verblijf van niet-eilanders op Ameland verboden. Na 1941 was toeristisch verblijf helemaal onmogelijk.

Winter

De Tweede Wereldoorlog kende enkele strenge winters en dat maakte het leven er niet makkelijker op. De Duitse maatregelen isoleerde het eiland, maar door de vorst en het ijs raakte Ameland nog verder in een isolement.

Burgemeester en NSB

Amelands burgemeester Johan Benjamin William Bolomeij werd op 1 juli 1942 ontslagen. Hij moest plaats maken voor een NSB burgemeester. Bouk Bakker was tot het einde van de oorlog eerste burger van Ameland.

Aanmeldingsplicht

In 1943 stelde de bezetter de aanmeldingsplicht in voor alle mannen van 18 tot 35 jaar. Ze werden elders in Nederland of in Duitsland te werk gesteld. Boeren en vissers konden vrijstelling (Ausweise) krijgen en veel mannen vonden op het eiland werk bij de aanleg van de Atlantikwall. Op die manier ontkwamen ze aan de tewerkstelling buiten het eiland.

Kinderen uit grote stad

In de oorlog verbleven veel kinderen uit de grote steden op het eiland. Ze hadden op het eiland voldoende te eten en voldoende vrijheid, in tegenstelling tot hun woonplaats. In de steden waren de omstandigheden vele malen moeilijker. Diverse instanties en particulieren organiseerden kindertransporten die vanuit het westen naar Groningen en Friesland gingen. Op Ameland vonden tal van kinderen uit het westen een plekje en doken er Joodse kinderen onder bij eilander gezinnen.

Onderduikers

Er waren ook enkele volwassenen, die een onderduikplek op het eiland vonden. De onderduikplaats op het eiland redde hun leven.

Lees verder

• Ameland in de Tweede Wereldoorlog - Atlantikwall
• Nationale Herdenking op 4 mei op Ameland
• Last Post en Taptoe - klaroen signaal bij herdenkingen
• Atlantikwall Bunkerproject Nederlandse Waddeneilanden
• In Flanders Fields – klaprozen voor gevallenen bij Ieper