Eerste stoplicht, supermarkt en snelweg

Er zijn zoveel dingen die je in het dagelijks leven voor 'gewoon' aanneemt. Ze zijn er, je maakt er gebruik van. Van al deze dingen is er ooit een eerste geweest. Er is altijd iemand op een idee gekomen, die dit heeft doorontwikkeld en daadwerkelijk heeft gemaakt of uitgevoerd. Dit artikel beschrijft 3 van deze dingen met vermelding van de eerste ter wereld en de eerste in Nederland. In je dagelijkse routine, bijvoorbeeld je reis van werk terug naar huis, kom je veel zaken tegen die jou niet eens meer opvallen. Je rijdt over de snelweg, omdat dit net even sneller is. Op het kruispunt stop je omdat het verkeerslicht op rood staat, en je wilt liever geen aanrijding. Voordat je naar huis rijdt, stop je nog even bij de supermarkt om de laatste boodschappen te doen. Van al deze dingen is er ooit een eerste geweest. Besef dat er altijd iemand op een idee is gekomen, dit heeft doorontwikkeld en daadwerkelijk heeft gemaakt of uitgevoerd. Dit artikel beschrijft 3 dingen met hun geschiedenis erbij.

• Stoplicht
• Supermarkt
• Snelweg

Het eerste stoplicht

Een heel normaal verschijnsel in het hedendaagse verkeer is het verkeerslicht. Het verkeerslicht wordt ook wel stoplicht genoemd. Iedereen weet wat hem of haar te doen staat bij het verkeerslicht. De kleur rood betekent stoppen, de kleur groen betekent doorrijden. Soms is daar een oranje licht aan toegevoegd, welke aanduidt dat het stoplicht gaat wijzigen van kleur. De betekenis van het stoplicht en de afspraken in het verkeer die hierover zijn gemaakt, zijn universeel. Iedereen ter wereld kent deze afspraken.

Op 9 december 1868 werd het eerste verkeerslicht ter wereld geïntroduceerd in Engeland, London om precies te zijn. Deze werd geplaatst bij the Houses of Parliament op de hoek van Bridge Street en New Palace Yard. Dit verkeerslicht werkte met gaslampen en kende de kleuren rood en groen: stoppen of doorrijden. De lampen werden door een agent bediend. Elektriciteit was er nog niet. Bijna 45 jaar later deed dan ook pas het elektrisch verkeerslicht haar intrede. Dit was in de Verenigde Staten.

Het eerste verkeerlicht van Nederland kent verschillende verhalen. Een eerste versie is dat in 1929 Eindhoven de Nederlandse primeur kreeg van het eerste stoplicht van Nederland. De in 1929 geplaatste automatische verkeerssignalen werden uiteindelijk in 1931 in werking gesteld. Ze stonden op het kruispunt Kerkstraat-Wal-Grote Berg-Keizersgracht. Deze verkeerssignalen waren oorspronkelijk ook nog voorzien van elektrische bellen die schelden wanneer het licht op rood stond. Deze bellen maakten bijzonder veel lawaai en zijn niet lang na de introductie buiten werking gesteld tot grote voldoening van de omwonenden.

Een andere vertelling laat ons weten dat juist Den Haag de primeur had. In Den Haag werden zogeheten Heemaf-verkeerslichten voor het eerst op 24 juni 1932 op de kruising Javastraat met de Anna Paulownastraat in werking gesteld. Deze bestonden uit een serie ringen van neonverlichting, die als afpelringen van buiten naar binnen één voor één aan- of uitgingen, van groen naar rood. Vanwege het succes van deze installatie werd ook de kruising Hofweg/Lange Poten/Spui met Heemaf-verkeerslichten voorzien vanaf 10 juni 1933. Pas in november 1953 werden de Heemaf-verkeerslichten op de kruising Javastraat met de Anna Paulownastraat door huidige typen vervangen.

De eerste supermarkt

Iedereen komt wel eens in de supermarkt. De een komt er dagelijks, de ander haalt de boodschappen voor de hele week in één keer in huis. Ook van de supermarkt is er ooit een eerste geopend. De eerste ter wereld, en uiteraard de eerste in Nederland.

Het idee van de supermarkt is feitelijk een doorontwikkeling van de winkel zoals die tot op dat moment bestond. Om goed te kunnen bepalen wanneer de eerste supermarkt het levenslicht zag, is het belangrijk te bepalen wat de criteria van de supermarkt zijn. De definitie is opgesteld door Food Marketing Institute in samenwerking met Smithsonian Institute, en laat zich als volgt beschrijven.

• Zelfbediening
• Aparte product afdelingen
• Korting op prijzen
• Marketing
• Volume verkopen

In 1916 opende de Amerikaan Clarence Saunders al zijn Piggly Wiggly winkels. Hier konden de klanten zelf hun producten pakken en afrekenen bij de toonbank in de winkel. De voorraden werden ’s nachts aangevuld. Het winkelend publiek hoefde niet meer in de rij te staan totdat zij geholpen konden worden door de winkelier die eigenhandig de producten uit de winkel voor de klant bij elkaar verzamelde. Zelfbediening bestaat dus al heel lang. Volgens de definitie van de supermarkt (zie hierboven) is de eerste supermarkt ter wereld geopend in 1930 door Michael J. Cullen in een voormalige garage in Jamaica, Queens in New York City.

Ook in Nederland bleven de voordelen van zelfbediening niet onopgemerkt. In 1948 startte Dirk van den Broek in zijn winkel te Amsterdam als eerste in Nederland met zelfbediening. In 1953 opende deze zelfde Van den Broek de eerste supermarkt van Nederland in Amsterdam op de hoek van de Kinkerstraat en de Bilderdijkstraat.

De eerste snelweg

Wanneer je wel eens met de auto op pad gaat, en van stad naar stad reist, dan is de kans groot dat je over de snelweg rijdt. Deze wegen, voorheen rijkswegen genaamd, tegenwoordig aangeduid met de letter ‘A’, kenmerken zich door een aantal zaken:

• De snelheid is maximaal 120 kilometer per uur. Tegenwoordig zijn op sommige stukken snelweg in Nederland op bepaalde tijdstippen snelheden tot maximaal 130 kilometer per uur toegestaan. In de drukkere gebieden, rondom de grote steden, kan de maximum snelheid zijn verlaagd in verband met de veiligheid en milieuaspecten (uitstoot).
• De snelwegen hebben minimaal tweemaal 2 rijbanen, wat wel op kan lopen tot tweemaal 5 rijbanen op drukke verkeersaders. De rijbanen voor komend en gaand verkeer zijn gescheiden door middel van een middenberm.
• De kruisingen zijn ongelijkvloers, wat wil zeggen met viaducten en/of tunnels.
• Vanwege de mogelijkheid tot sneller rijden zijn er in snelwegen geen haakse bochten.

De eerste autosnelweg ter wereld is in 1921 geopend bij Berlijn in Duitsland de eerste autosnelweg ter wereld. Deze weg kreeg de naam AVUS (Automobil-Verkehrs- und Übungs-Straße) en werd aanvankelijk gebruikt als racecircuit.

In Nederland bestaat sinds 1928 het Rijkswegenplan. Dit plan is in de jaren erna concreter geworden en zijn de eerste wegen aangelegd. De eerste autosnelweg van Nederland is de rijksweg 12. Deze weg loopt van Den Haag naar Utrecht en kennen wij tegenwoordig als de A12. Het eerste stuk, tussen Voorburg en Zoetermeer, werd in 1936 in gebruik genomen en mag zich de eerste autosnelweg van Nederland noemen. De gehele Rijksweg 12 is rond 1940 afgerond.

Lees verder

• Waar is de snelweg A3?