Verdedigingswerken in vroeger eeuwen

Veel volkeren hebben al vanaf de oudheid behoefte om zich te verdedigen tegen indringers. Om die reden werden voor de woonplekken dikwijls strategische punten gekozen zoals hoger gelegen gebieden. Vaak werden de woonplekken beschermd door allerlei verdedigingswerken zoals stadsmuren, forten, bastions, grachten, wallen, landweren en ondergelopen land.

Eerste verdedigingswerken

De toepassing van verdedigingswerken heeft in de loop van de eeuwen een ontwikkeling ondergaan die ooit begon met een rij houten palen. Die ontwikkeling hield ook verband met de wapens waartegen verdedigd moest worden. In de vroege middeleeuwen ontstonden eerst de zogenaamde mottekastelen waarvoor kunstmatige heuvels werden aangelegd met daarop een verdedigingstoren. Deze versterkingsvormen verschenen aan het eind van de tiende eeuw in de streken tussen de Rijn en de Loire. Een aantal van die mottekastelen werd uitgebouwd tot grotere kastelen en groeiden later uit tot steden.

Eerst stadsrechten dan pas stadsmuren tegen indringers

Om de steden te beschermen tegen indringers werd aanvankelijk een rij houten palen aangebracht die later door stadsmuren werden vervangen. Maar om stadsmuren te mogen bouwen had een vestiging eerst stadsrechten nodig die werden verleend door de heerser van het gebied. Lang niet alle stadsmuren zijn echter effectief gebleken maar hadden in elk geval een afschrikkende werking op de aanvallende partij.

Forten voor rijkere heersers

De stadsmuren werden in veel gevallen voorzien van torens van waaruit het gebied rondom beter overzien kon worden voor naderend gevaar. Vanuit die torens hadden de soldaten, die in de stad gelegerd waren, de mogelijkheid om gedekt te kunnen schieten op de vijand door speciale schietgaten. De rijkere heersers uit de middeleeuwen konden stenen forten als verdedigingswerken aan laten leggen zoals bijvoorbeeld de Citadels van Namen, Luik, Dinant en ’s Hertogenbosch.

Bastions voor extra verdediging

Met de komst van zwaardere aanvalswapens boden de stadsmuren vaak niet meer voldoende bescherming. Soms werden de muren daarom breder gemaakt of werden bastions toegevoegd aan de stadsmuren. Een bastion is een naar voor uitgebouwd verdedigingswerk van aarde of steen. Voorbeelden van bastions zijn fort Rammekens in de buurt van Vlissingen en bastion Heusden. Een bastion had de mogelijkheid om vanuit de vooruitgeschoven plek naar verschillende kanten te kunnen verdedigen met vaak een permanente bezetting door een batterij geschut.

Wallen smoorden kanonskogels

In andere gevallen, waar voor zwaarder geschut beschermd moest worden, werden stelsels van grachten en aarden wallen aangebracht. Vooral een gracht was een extra obstakel voor de vijand om de stad te kunnen bereiken. Bij de poging om over de gracht te komen werd de aanvaller vanuit hoge wallen beschoten. De wallen waren ook uitermate geschikt om kanonskogels te smoren in tegenstelling tot de muren die de zware kogels niet meer konden tegenhouden.

Stekelige struiken op landweren

Andere verdedigingswerken uit de veertiende en vijftiende eeuw waren landweren. Landweren gaven bescherming aan een bevolking die zich binnen de landweer kon terugtrekken in tijden van gevaar en onrust. Een landweer bestond uit een enkele of dubbele aarden wal met aan beide zijden een droge gracht of greppel. De Limburgse gemeente Landgraaf zou ooit een landweer hebben gekend bestaande uit een greppel van anderhalve meter diep met aan weerskanten een wal van ongeveer twee meter. Op de wallen van de landweren groeiden stekelige soorten struikgewas zoals meidoorn, sleedoorn, hondsroos en egelantier waardoor het een bijna onneembare hindernis was. Er waren slechts enkele bewaakte doorgangen.

Onder water zetten

In sommige gevallen werd, om een stad te verdedigen, het gebied rondom de stad onder water gezet. Dit gebeurde als de overmacht van troepen die op de stad afkwam te groot was om te kunnen verdedigen. Waar dit niet mogelijk was werd vooral in latere jaren soms een ring van forten om de stad heen gebouwd.

Lees verder

• Begin en eind van de stadsrechten
• Fort Napoleon een onneembaar verdedigingswerk
• Kazematten: militaire verdedigingswerken uit het verleden
• Weertorens voor verdediging