De Bende van Oss: messentrekkers uit het verleden

Iedereen neemt een zeker verleden met zich mee. In dat verleden zitten zowel leuke als minder leuke herinneringen. Maar soms wordt een verleden opgedrongen terwijl de persoon zelf daar niets mee te maken heeft. Zo is het voor Ossenaren zeker geen koosnaam om messentrekkers te worden genoemd en wordt het door menigeen ook niet als geuzennaam beschouwd. Maar Oss en messentrekkers hadden in het verre verleden weldegelijk met elkaar te maken. In een periode rond de eeuwwisseling van de negentiende naar de twintigste eeuw opereerde in Oss de zogenaamde Bende van Oss die bekend stond om hun gruweldaden waarbij messen centraal stonden.

Ossenaren en verguisde verleden

Om nu nog herinnerd te worden aan de benaming messentrekkers is uiteraard niet gewenst en onplezierig. Maar ach, Ossenaren kunnen die benaming ook met een korreltje zout nemen want messentrekkerij hoort toch echt tot het verre verleden. Sowieso bestaat de bevolking van Oss voor een groot gedeelte uit zogenaamde import die niets te maken heeft met het verguisde verleden. Veel Ossenaren voelen zich dan ook totaal niet aangesproken met de naam messentrekker. Maar de geschiedschrijving is niet mis.

Messentrekkers en de geschiedenis

De naam messentrekkers heeft te maken met een roerige periode uit de geschiedenis van Oss. Criminelen zorgden voor zware misdaden gedurende de periode 1888 tot 1934. De lijst van criminele activiteiten van die periode bevat 29 moorden, tientallen inbraken en roofovervallen en enkele honderden brandstichtingen die op bestelling werden uitgevoerd. De criminelen stonden bekend onder de naam de Bende van Oss of ook wel als de Bende van Toon Soep wat de bijnaam was van een van de criminelen. De politie was niet opgewassen tegen de bende die tot ware volkshelden uitgroeiden. Uiteindelijk werd door een brigade van de marechaussee een eind gemaakt aan al het geweld.

Messen dikwijls in beeld

Dat messen dikwijls in beeld waren is ook verwerkt in het boek van Martin Schouten met de titel “De bende van Oss” en ondertitel “Het ware verhaal”.

Mes op zak

In het boek van Martin Schouten wordt onder meer gesproken over “stropers en kippendieven, rauw volk dat gauw driftig werd en altijd met een mes op zak liep”.

Moorden met een mes

Diverse moorden werden ook met een mes gepleegd. Schouten verhaalt onder meer dat een zekere Pietje iemand aanviel met een mes en hem sneed en stak waar hij maar kon. De getroffene probeerde zich daarbij te verweren maar was door bloedverlies al na drie minuten dood.

Steekpartij

De marechaussee hield op een gegeven moment een dader aan vanwege een steekpartij met een mes. Omdat er genoeg getuigen waren en de dader zelf er ook niet om loog dat hij met een mes in zijn zwager had gestoken werd hij meteen ingerekend.

Vinger afgehakt met een mes

Ook kleinere maar toch ernstige vergrijpen vonden plaats met een mes. Zo werd van iemand een vinger afgehakt met een mes om een uitkering van de verzekering te ontvangen. Bij verlies van een vinger werd namelijk twintig gulden uitgekeerd.

Broodmes in hals

Een vrouw kreeg eens met een broodmes een flinke jaap in haar hals. Toen de buren haar hoorden gillen haalden ze de marechaussee erbij maar de dader was al gevlucht. Een dag later werd hij alsnog ingerekend.

Lemmet maximaal vijf centimeter

Door alle moord en doodslag met messen bepaalde de gemeente Oss ooit dat geen enkele Ossenaar nog een mes bij zich mocht hebben met een lemmet dat langer was dan vijf centimeter.

Aantal families als middelpunt

Binnen het totaal van misdadigers was een aantal families het middelpunt. Daartoe behoorden de families Van Berkom, De Bie en Hendriks. Een belangrijke aanstichter van roofovervallen die gepleegd zijn door de bende was verzekeringsinspecteur Abraham Snabel die ook bekend stond als Gerardus Gannef.

Moorden gepleegd door de Bende van Oss

Enkele moorden die toegeschreven worden aan de Bende van Oss zijn:

Bendeleden met naam en toenaam

Heel gebruikelijk was in die tijd het geven van bijnamen aan personen. Zo hadden alle leden van de Bende van Oss een of meer bijnamen waaronder ze beter bekend waren dan onder de eigen naam. Een overzicht (niet compleet) van naam, bijnaam, geboortedatum en strafmaat (voor zover bekend) per delict is:

Moord

Brandstichting

Inbraken en/of roofovervallen

Arrestaties en onderscheiden door koningin Wilhelmina

Toen de bende in 1934 werd opgerold werden ruim 160 mensen gearresteerd. De Koninklijke Mareschaussee werd daarvoor door koningin Wilhelmina persoonlijk onderscheiden waarvoor ze een reis naar Oss heeft gemaakt.

Speelfilm De bende van Oss

Over het doen en laten van de criminelen uit die periode is een speelfilm gemaakt met de titel De bende van Oss onder regie van André van Duren. De film is in 2011 vertoond als opening van het Nederlands Film Festival. De hoofdrollen weren vertolkt door Sylvia Hoeks, Frank Lammers, Marcel Musters en Daan Schuurmans en enkele belangrijke bijrollen door Benja Bruijning, Matthias Schoenaerts, Theo Maassen en Pierre Bokma. Voor de film is de historie wel als uitgangspunt gekozen maar de hoofdrolspelers zijn bijvoorbeeld fictieve personages die samengesteld zijn uit diverse verschillende bendeleden.

Beslist geen koosnaam of geuzennaam

Maar zoals duidelijk mag zijn behoort die criminaliteit tot het verre verleden. Kom gerust op bezoek in Oss er overkomt je niets meer en niets minder dan in welke middelgrote Nederlandse gemeente ook. Messentrekkers is beslist geen koosnaam en voor velen ook geen geuzennaam. Veel Ossenaren hebben er (als je daarnaar vraagt) zelfs nog nooit van gehoord.