Het Streisand Effect: ongewilde aandacht in de media

Onder het Streisand Effect wordt het verschijnsel verstaan dat inspanningen van iemand of van een instantie om bepaalde informatie te verbergen of te verwijderen onbedoeld de aandacht trekken. De naam van dit verschijnsel komt van zangeres en actrice Barbra Streisand die door middel van een rechtszaak probeert een luchtfoto waarop haar huis in Malibu staat verwijderd te krijgen van een bepaalde website. Als bekend wordt dat zij een rechtszaak heeft aangespannen en het adres van de betreffende website wordt vermeld kan iedereen haar huis vinden. Nadien zijn verschillende bekende en minder bekende zaken in het nieuws geweest waarop de benaming Streisand Effect van toepassing is. In 2002 maakt fotograaf Kenneth Adelman meer dan 12.000 opnames van de gehele kustlijn van Californië. In het kader van The California Coastal Records Project (CCRP) documenteert Adelman de erosie van de kust door luchtfoto’s te nemen vanuit een helikopter. Op de website van CCRP zijn de opnames voor iedereen in te zien.

Het ontstaan van het Streisand Effect (2003)

Tegen CCRP wordt in 2003 een rechtszaak aangespannen door zangeres en actrice Barbra Streisand die beweert dat op de foto met nummer 3850 haar huis in Malibu is te zien. Zij beschouwt dit als inbreuk op haar privacy. Streisand verliest de rechtszaak en kan ook niet voorkomen dat de zaak veel aandacht in de media krijgt. De bewuste foto wordt vervolgens in korte tijd door meer dan 400.000 mensen bekeken.

Ongewilde aandacht in de media

Als je iets probeert uit de aandacht te houden, vestig je er juist de aandacht op waardoor uiteindelijk veel mensen op de hoogte zijn van wat je uit de aandacht had willen houden. De vergeefse actie van Barbra Streisand krijgt al gauw de benaming Streisand Effect. Zij is niet de enige die een bepaalde publicatie heeft willen voorkomen die verkeerd is uitgepakt. Meerdere personen of instanties hebben de kracht van het internet onderschat en vergeefse pogingen gedaan een kwestie uit de publiciteit te houden.
Een willekeurig overzicht van enkele nationale en internationale zaken waarop de benaming Streisand Effect van toepassing is:

Tom Cruise – Scientology (2008)

In 2008 verschijnt op enkele websites een video waarin Tom Cruise een kleine tien minuten praat over Scientology. De video stamt uit 2004 en wordt oorspronkelijk vertoond op een bijeenkomst tijdens The International Association of Scientologists. Het is niet bekend hoe en waarom de video enkele jaren later online is komen te staan. De onsuccesvolle pogingen van Scientology om de video verwijderd te krijgen zorgen echter voor een ‘boost’ in de bezoekersaantallen voor de video. In navolging van de actie van Scientology ontstaat Project Chanology waarmee internetgroup Anonymous probeert met meerdere computers tegelijk gerichte aanvallen op het computernetwerk uit te voeren om Scientology op het internet onbereikbaar te maken.

Mabel Wisse Smit (2003)

Als in juni 2003 de verloving van prins Friso met Mabel Wisse Smit wordt aangekondigd komt al snel in de openbaarheid dat Mabel begin jaren negentig mogelijk vriendschappelijke banden heeft onderhouden met Klaas Bruinsma, één van de belangrijkste personen in de Nederlandse drugshandel. In oktober van dat jaar wordt in een televisieprogramma van misdaadjournalist Peter R. de Vries in een interview met de voormalige lijfwacht van Bruinsma vervolgens verklaard dat Mabel de grote liefde van Bruinsma zou zijn geweest. Voordat het programma wordt uitgezonden laat Wisse Smit weten dat dit niet het geval is geweest.

Een week na de uitzending geven prins Friso en Mabel toe onvolledige informatie te hebben verstrekt. Een dag later maakt toenmalig premier Balkenende bekend dat de regering geen toestemmingswet voor het voorgenomen huwelijk bij de Staten-Generaal indient waarmee het recht op troonopvolging komt te vervallen. In een interview met NRC Handelsblad in 2006 geeft Mabel toe dat zij wel op de hoogte van Bruinsma’s criminele activiteiten is geweest.

The Pirate Bay (2012)

Vanwege verdenking van het schenden van auteursrechten moeten in 2012 op last van het Britse hooggerechtshof enkele internetproviders de toegang tot The Pirate Bay (TPB) blokkeren. Volgens de uitspraak van het hof overtreden zowel de aanbieders als de gebruikers van de diensten van TPB de auteursrechten van muziekuitgevers. De providers houden zich aan de uitspraak die echter het tegenovergestelde resultaat heeft. Meteen na alle aandacht in de media krijgt TPB 12 miljoen bezoekers meer dan ze ooit hebben gehad.

Arthur van M. (2012)

In 2012 wordt escortbaas Arthur van M. veroordeeld tot zes jaar cel wegens het geven van een opdracht tot een huurmoord. Die moord gaat niet door omdat de huurmoordenaar met zijn verhaal en de in het geheim gemaakte beelden naar Peter R. de Vries gaat en laatstgenoemde naar de politie stapt.
De escortbaas eist dat Google de links naar een boek dat op deze zaak is gebaseerd verwijdert en tevens dat alle associaties met Peter R. de Vries verwijderd worden. Hij beroept zich hier op het vergeetrecht, het recht om links verwijderd te krijgen. De rechtbank is het daar niet mee eens omdat alles wat met een veroordeling te maken heeft van belang blijft.
Arthur van M. gaat in beroep en heeft in plaats van de zaak stil te houden de aandacht juist op zichzelf gevestigd.

Chubby Checker – Hewlitt Packard (2012)

De Amerikaanse zanger Chubby Checker is ‘not amused’ als er onder zijn naam een app op de markt komt waarmee de lengte van een geërecteerde penis kan worden opgemeten. De advocaat van de zanger begint een proces tegen Hewlitt Packard wegens smaad als de Check Da Chubby-app niet snel genoeg wordt verwijderd. De mensen weten pas van het bestaan van de betreffende app als het langlopende proces in het nieuws komt.

The Interview (2014)

The Interview is een Amerikaanse comedy uit 2014 van de Canadese producers Evan Goldberg en Seth Rogen. Als in juni van dat jaar de eerste officiële trailer van de film is te zien maakt vrijwel meteen het Noord-Koreaanse persbureau KCNA bekend het uitbrengen van The Interview als een grote belediging voor de regering van hun land te beschouwen. In de film wordt een moordcomplot beraamd tegen de Noord-Koreaanse leider Kim Jong-un.
Als Sony Pictures, de distributeur van The Interview, wordt gehackt door een groepering die volgens de FBI nauwe banden heeft met Noord-Korea en bedrijfsgevoelige informatie in de openbaarheid komt wordt de film teruggetrokken. Als vervolgens gedreigd wordt met aanslagen op bioscopen die de film vertonen, gaat Sony op zoek naar andere distributiemogelijkheden. Met enkele videokanalen (YouTube, Google Play, Netflix) komt Sony overeen dat de film op kerstavond al te zien is in de Verenigde Staten. Het is een vrij zeldzame gebeurtenis dat een film op hetzelfde moment zowel in de bioscoop als in de huiskamer te zien is. Voor Sony is het de meest succesvolle online uitgave op filmgebied.
Begin 2015 hebben activisten uit Zuid-Korea dvd’s van de film boven Noord-Korea gedropt via luchtballonnen. In de eveneens meegestuurde pamfletten wordt de welvaart in Zuid-Korea geprezen en kritiek geuit op de Noord-Koreaanse regering die ook deze actie beschouwt als een aanval.

Beyonce (2013)

In februari 2013 verzorgt Beyonce een spetterend optreden tijdens de Super Bowl, één van de belangrijkste sportevenementen in de Verenigde Staten. De op entertainment gebaseerde website BuzzFeed publiceert een aantal stilstaande afbeeldingen uit het optreden waarop Beyonce minder flatteus is te zien. Op het vriendelijke verzoek van de pr-man van Beyonce aan het adres van BuzzFeed om de minst fraaie foto’s uit de serie te verwijderen, antwoordt de site met het publiceren van een tweede artikel, genaamd ‘The unflattering photos Beyonce’s publicist doesn’t want you to see’. Naast het tonen van de oorspronkelijke email met het verwijderverzoek worden ditmaal enkele foto’s bewerkt waardoor de zangeres massaal het internet over gaat als gewichtheffer en als Incredible Hulk.

Willempie (1976)

Een voorbeeld van het Streisand Effect ‘avant la lettre’ is het lied Willempie. In januari 1976 brengt André van Duin een carnavalskraker onder deze titel uit. Op het moment dat het lied bovenaan de hitparade staat ondernemen twee onderwijskrachten uit Kampen juridische stappen waarmee ze willen bereiken dat Willempie uit de roulatie wordt genomen. De twee, een schooldirecteur en een psycholoog, werken dagelijks met gehandicapten en zij zijn met veel ouders van mening dat het lied geestelijk gehandicapten belachelijk maakt en in hun menselijke waardigheid aantast. De advocaat van beiden dreigt met een kort geding tegen Van Duin en zijn platenmaatschappij als aan het verzoek geen gehoor wordt gegeven. Als de NOS daaropvolgend besluit het lied niet meer op de radio te laten horen is het voor het eerst dat de wekelijks op Hilversum III uitgezonden Top 30 muzikaal wordt afgesloten met de nummer twee in plaats van met de nummer één.
Het kort geding is van de baan als de eisers genoegen nemen met de verklaring van Van Duin dat het nooit zijn bedoeling is geweest iemand te beledigen of te kwetsen. De ophef rond de carnavalskraker verstomt, het lied is vervolgens weer te horen en Willempie zal vele malen als typetje met succes terugkeren in de televisie- en theaterprogramma’s van André van Duin.