De geschiedenis van plaatsnamen

Plaatsnamen zijn soms veelzeggend, maar kunnen ook een kleine mysterie hebben. Hoe komen ze aan die naam? De geschiedenis kan dan een antwoord geven. Voordat echter alles duidelijk is, zit er vaak een hele lange studie achter.

Oude invloeden

Veel plaatsnamen zijn ontstaan uit vroeger taalgebruik en tonen oude Germaanse, Romeinse of Keltische invloeden. Doordat onze taal niet stil staat en dialecten uit elkaar en naar elkaar groeiden, zijn plaatsnamen gewijzigd tot hun huidige naam. Mede door de cabaretier Herman Finkers is Almelo een bekende plaatsnaam geworden; de plaats met de meeste medeklinkers, Almeloooooooooo. Waarbij duidelijk de nadruk op 'lo' is gelegd, het van oorsprong Germaanse woord 'lauhaz' wat 'bos op zandgrond' betekend. Ook bij Groenlo, Heiloo en Otterlo, zien we terug dat deze plaats in een bosrijk gebied ligt. Een van de Romeinse uitgangen is 'vicus' dat 'wijk' betekent en deze uitgang vind je bijvoorbeeld terug bij de plaatsen Oisterwijk, Katwijk en Wijk bij Duurstede. Een bekende van oorsprong Keltische naam is Nijmegen. Deze plaatsnaam is samengesteld uit de woorden nowyos en magos, die samen 'nieuw veld' of 'nieuwe vlakte' betekenen en werd in het Romeins 'Noviomagus' genoemd. Naast de oude taalinvloeden heeft ook het geloof een rol gespeeld, denk hierbij aan plaatsen zoals Kerkenveld, Kloosterburen en Sint Jansteen. Een plaatsnaam kan dus veel vertellen over het ontstaan en de geschiedenis van een plaats.

Veelvoorkomende uitgangen van plaatsnamen

Naast de uitgangen lo en wijk zijn er veel meer plaatsen met dezelfde uitgangen, zoals drecht, donk, veen, burg en wolde. Dit is echter slechts een greep uit de vele plaatsnaam uitgangen.

Drecht

Een drecht verwijst naar een doorwaadbare plek in een rivier en wordt ook wel aangeduid als voorde, trecht en tricht. Enkele voorbeelden van plaatsen zijn; Dordrecht, Barendrecht, Loosdrecht, Utrecht en Maastricht.

Donk

Een donk is een heuvel die duidelijk te zien is in de lager gelegen regio. Deze hogere en drogere plek was dan ook erg aantrekkelijk om zich te huisvesten. Donken zien we onder andere terug bij Raamsdonk en Beek en Donk.

Veen

Dit deel verwijst naar de grondsoort die bij het ontstaan van de nederzetting overheerste, het natte veen. Veelal een gebied dat eerst ontgonnen moest worden, voordat de plaats kon groeien. De turf zorgde voor brandstof en de regio was goed genoeg voor veeteelt. De uitgang 'veen' is duidelijk te herkennen in Heerenveen, Daarlerveen, Klazienaveen en Waddinxveen, maar ook Veenhuizen en Veenklooster verwijzen naar de grondsoort. Dit valt minder op in de plaatsnaam Zutphen dat zuidveen betekent.

Burg

De uitgang burg komt voornamelijk voor in het zuiden van Nederland en zien we onder andere terug bij Tilburg en Middelburg, maar ook in het noorden (Den Burg op Texel) komt het naar voren. De plaatsen zijn ontstaan bij een slot of burcht en zijn hiernaar vernoemd.

Wolde

Wolde wordt ook wel gebruikt als wold en woold(e) en komt voornamelijk voor in het noordoosten van Nederland. In Friesland en West-Nederland vinden we dit terug als woud en woude en staat voor een uitgestrekt onbegaanbaar bos. Plaatsnamen die hiervan afgeleid zijn, zijn onder andere Spaarnwoude, Noord-Scharwoude, Westerwolde en Woolde.

Toponiem

Door de vele plaatsnamen en invloeden uit de geschiedenis is het helaas onmogelijk om alles in één artikel uit te leggen. Gezien de nodige informatie en aandacht vereist de uitleg van een plaatsnaam een diepgaande studie. De studie naar de herkomst van plaatsnamen heet toponymie. Een toponiem is een naam voor een dorp of stad en dus een plaatsnaam. Ook de namen van andere landschapselementen, zoals een rivier, woestijn, eiland of berg vallen onder de noemer toponiem. Aangezien er zoveel geschiedenis schuilt in plaatsnamen, is het mogelijk om veel tijd te steken in het onderzoeken van allerlei aspecten in de ontwikkeling van de plaatsnamen. Deze taalstudie probeert plaatsnamen te verklaren en combineert daarbij andere wetenschappen, waarbij archeologie, biologie en historische geschiedenis naar voren komen. Enkele bekende toponymisten zijn Paul Kempeneers, Karel de Flou en Jan de Vries.