Prefixen, zoals vastgelegd in het SI-stelsel

Internationaal worden steeds meer dezelfde basismaten gebruikt. Dat is prettig, het maakt de onderlinge communicatie een stuk gemakkelijker. Grotere en kleinere varianten van de basismaten duiden we aan met een prefix, een korte toevoeging vóór de eigenlijke basismaat. We kennen allemaal prefixen in aanduidingen als kilometer, centimeter, millimeter. Kilo = duizend, centi = het honderdste deel, milli = het duizendste deel. Er zijn er nog veel meer. In het (internationale) SI-stelsel is precies vastgelegd welke er zijn, welke benamingen en symbolen we hiervoor hanteren.

Het SI-stelsel

Met de vele internationale handelscontacten is het prettig als er internationaal dezelfde aanduidingen voor lengtematen, inhoudsmaten of gewichten worden gebruikt. In het SI-Stelsel (Système International d'unités, ofwel: het Internationale Stelsel van Eenheden), dat op 11 oktober 1960 werd ingevoerd, is afgesproken welke basismaten internationaal gebruikt worden. Daarnaast zijn afspraken gemaakt over benamingen, getallen, schrijfwijze van getallen en over de prefixen in het metriek stelsel.

Metriek stelsel

Het metriek stelsel dateert van 1799, toen de Fransen, onder leiding van Napoleon, de macht hadden in Europa. Om eenheid te brengen in de vele verschillende maatsystemen die in alle landen en regio's werden gehanteerd, werd een nieuw systeem bedacht. Het nieuwe systeem ging uit van basismaten voor lengte (de meter), gewicht (de gram) en inhoud (de liter). Bovendien werden door middel van prefixen grotere en kleinere maten bedacht. Elke kleinere of grotere maat verschilde een factor 10 van de vorige. Kortom, niet alleen de maten werden vernieuwd, maar ook de onderlinge relaties werden gestandaardiseerd.

De eerste prefixen

We gaan in dit voorbeeld uit van lengte. De nieuwe standaard hiervoor werd de meter.

• 10 meter werd een decameter genoemd, deca is afgeleid van het latijn en betekent: 10
• 100 meter werd een hectometer genoemd, waarbij hecto staat voor 100
• 1000 meter werd een kilometer genoemd, waarbij kilo staat voor 1000

Kleiner dan de meter kan ook:

• 0,1 meter werd een decimeter, deci = het tiende.
• 0,01 meter werd een centimeter, centi = het honderdste
• 0,001 meter werd een millimeter, milli = het duizendste

Op dezelfde manier, met dezelfde prefixen, werden de maten voor gewicht (gram) en inhoud (liter) aangeduid: kilogram, centiliter, etc. De maten waren zo gekozen, dat er een onderlinge relatie was. Een kubieke decimeter heeft dezelfde inhoud als één liter.

Nieuwe prefixen

Al snel bleek dat er veel meer prefixen nodig waren. Er zijn veel kleinere en ook veel grotere lengtes, gewichten, etc. denkbaar. Om te voorkomen dat elk land zijn eigen systeem ging bedenken, moest er worden afgestemd met elkaar. In het SI-stelsel zijn hierover afspraken gemaakt. Het nieuwe systeem geeft nieuwe prefixen aan machten van 1000, omdat anders het totaal aan prefixen veel te groot zou worden. Dat betekent dat maten als centimeter, decimeter, hectometer eigenlijk buiten de boot vallen, maar deze kunnen nog wel gebruikt worden.

De nieuwe lijst van prefixen in het SI-stelsel

In de onderstaande lijst van prefixen zie je aangeduid:

• De macht van het getal. Bijvoorbeeld: 103 = 10 x 10 x 10 = 1000
• De gebruikte prefix (voorvoegsel)
• Het symbool van dit voorvoegsel
• De naam van het vermenigvuldiggetal
• Het getal voluit geschreven

Prefixen verdwenen?

Je ziet dat in de bovenstaande lijst enkele oude bekende prefixen ontbreken:

• hecto (honderd)
• deca (tien)
• deci (tiende)
• centi (honderdste)

Deze prefixen maken officieel geen deel meer uit van de SI-standaarden. Deze aanduidingen zijn echter zo algemeen bekend en gebruikt, dat ze in de praktijk nog wel kunnen worden toegepast.

Schrijfwijze

Let op: in het SI-stelsel wordt voorgeschreven of je voor symbolen hoofdletters schrijft of niet. Je ziet in bovenstaand schema dan bv. ook een Z en een z, met héél andere waarde. Dat betekent ook, dat je bijvoorbeeld km niet mag schrijven als Km, zelfs niet als dat aan het begin van een zin is. Zo is de volgende zin correct:

Lees verder

• Fahrenheit, Celsius en Kelvin
• Met meters meten is weten
• Meten, maar waarmee dan?
• Het Internationale Stelsel van Eenheden