Het Internationale Stelsel van Eenheden

Om zaken te meten hebben mensen in allerlei landen en streken maten bedacht. Om beter met elkaar te kunnen communiceren over de verschillende lengtes, breedtes en gewichten, was het van belang al die maten op elkaar af te stemmen. Er moest orde komen in het oerwoud van maten en eenheden. Het Internationale Stelsel van Eenheden (SI) brengt uitkomst.

Hoe lang is dat?

Om een lap stof af te meten werd in vroeger tijden gemeten met de el. Maar niet elke el was hetzelfde. Zo was de Amsterdamse el 68,781 van onze huidige centimeters en bijvoorbeeld de Brabantse el 69,438 centimeters. De verschillen met de Brugger el, de Haagse el of de Frankfortse el waren nog groter, om maar niet te spreken van de Weense el. Gewoon naar een of andere stad reizen en tien el stof halen, dan had je misschien teveel of te weinig. Je moest weten in welk soort el werd gemeten, en je moest ook hopen dat je leverancier die verschillen ook begreep. Lastig, dus, al die verschillende lengematen. Kleiner dan een el? Hebben we het dan over duimen, inches, of nog andere maten?

Hoeveel past er in?

Om het ingewikkelder te maken, elke maat was weer verdeeld in kleinere maten. Hoeveel duimen passen er in een el? Hoeveel voeten? Je kon er niet op vertrouwen dat er overal dezelfde kleinere maten waren, die hetzelfde aantal keren in een grotere maat pasten. Passen er evenveel duimen in een Amsterdamse el als in een Brabantse of Weense? Waren die duimen dan even lang? Het was in ieder geval duidelijk dat het niet echt duidelijk was...

Standaardisatie

Na de Franse revolutie veroverden de Franse legers onder leiding van Napoleon grote delen van Europa. Het stoorde de Fransen dat ze overal met verschillende lengtematen en inhoudsmaten moesten rekenen. Dat moest toch allemaal beter kunnen. In 1799 werd het systeem van alle verschillende lokale maten vervangen door één afstandsmaat: de meter. Bovendien werd een systeem bedacht dat elke naast-kleinere maat precies 10 keer in een grotere paste. Bijvoorbeeld: er passen 10 decimeters in één meter. Dit noemen we: het metriek stelsel.

Europa en de rest

Omdat Frankrijk in grote delen van Europa de macht had overgenomen, was de invoering van het nieuwe systeem met de nieuwe eenheidsmaten binnen de landen op het vasteland van Europa bij decreet te regelen. Ondanks dat hebben de oude maten uiteraard nog een hele lange tijd meegedraaid, uiteraard niet officieel. In de gebieden buiten de Franse invloedssfeer lag dat anders en werd de invoering van zo'n 'Frans systeem' tegengehouden. Vandaar dat tegenwoordig de Engelsen en Amerikanen nog steeds vaak met mijlen, voeten en inches werken.

SI-Stelsel

Met het internationaliseren van de wereldeconomie werd het steeds meer van belang dat zoveel mogelijk landen ter wereld met dezelfde maten gingen werken. Op 11 oktober 1960 werd het Internationale Stelsel van Eenheden ingevoerd, met de Franse naam Système International d'unités, afgekort: SI. Ook vanwege de uniformiteit wordt aanbevolen de afkorting SI internationaal te gebruiken, in Nederland gebruiken we daarom: SI-stelsel. Het stelsel doet precies wat de naam zegt: er wordt een uniforme reeks maten afgesproken. De standaard wordt beheerd door het Bureau International des poids et mesures, in Sèvres (Frankrijk). Het SI-stelsel bouwt door op het metrieke stelsel, dat in 1799 in Frankrijk werd geïntroduceerd.

Standaard of niet

Veel landen hebben het SI-stelsel overgenomen, hoewel er nog veel oude maten worden gebruikt. Denk bijvoorbeeld maar aan de beeldmaat van een monitor, of de diameter van een fietswiel, die beide om onduidelijke redenen nog steeds vaak in inches worden weergegeven. Als je oudere mensen hoort spreken over een onsje rookvlees of een pond aardappelen, dan hoor je ook maten gebruiken die niet in het SI-stelsel voorkomen.

Niet standaard, toch toegelaten

Sommige maten maken geen deel uit van het SI-stelsel, maar worden volgens dat systeem toch erkend. Zo drukken we temperatuur uit in graden Celsius en niet in de afgesproken SI-maat, kelvin. Dat heeft alles te maken met gewenning van de burger, en de hanteerbaarheid van getallen. Het is nu eenmaal veel gemakkelijker te zeggen dat water kookt bij 100 graden Celsius, dan te spreken over 283,15 kelvin. Ook uren en minuten zijn geen SI-maten, de eenheid van tijd is seconde.

Basiseenheden SI-stelsel

De gedachte achter de standaardisatie is, dat voor elke natuurkundige of chemische grootheid slechts één basismaat bestaat. Daarom is de standaard van tijd bijvoorbeeld de seconde, niet de minuut, uur of jaar. Uiteraard kun je minuten, uren en jaren wel in het juiste aantal secondes weergeven. In de tabel hieronder zie je de zeven, onderling onafhankelijke basiseenheden, ook wel basisdimensies genoemd.

Afleiden

Uit deze basiseenheden kunnen andere SI-eenheden worden afgeleid. Zo is de eenheid van oppervlakte m² (vierkante meter), en de eenheid voor snelheid m/s (meter per seconde). Het totale SI-stelsel vormt een samenhangend geheel. In Nederland is het gebruik van dit stelsel in beroep, handel en onderwijs in 1978 wettelijk verplicht gesteld door de IJkwet (tegenwoordig is dat: Metrologiewet).

Europese Unie

Het gebruik van het SI-stelsel is in de landen van de Europese Unie als enig toegestane stelsel wettelijk verplicht. Daarnaast is in het Verenigd Koninkrijk het gebruik van de oude eenheden voor massa en lengte nog steeds geoorloofd, hoewel de Britse overheid wel uitgebreide campagnes heeft gevoerd om het metrische stelsel in te voeren. Zolang de oude maten echter nog toegestaan zijn, zal het erg lastig zijn mensen met het nieuwe systeem te laten werken.

Andere afspraken

In het SI-stelsel is ook een serie afspraken gemaakt over schrijfwijze van namen en symbolen. Daarnaast zijn de benamingen, de prefixen uit het metriek stelsel, namen van (grote) getallen en de ook de juiste schrijfwijze van getallen geregeld.

Schrijfwijze van getallen

Volgens de officiële afspraak dienen grote getallen gegroepeerd de worden in groepjes van 3 cijfers, met een korte afstand tussen de groepjes. Wat je in het Nederlands nogal eens tegenkomt is een punt tussen de cijfergroepjes omwille van de leesbaarheid. Dit is dus onjuist.

Voorbeeld: 123.345 is onjuist, en moet geschreven worden als 123 345

Op veel computers en rekenmachines wordt als decimaalteken een punt gebruikt. Volgens de SI-afspraken moet een komma worden gebruikt. Alleen in Engelstalige landen mag een decimale punt worden gebruikt.

• In Nederland schrijf je dus: 123,45
• In Nederland is fout: 123.45
• Grote getallen horen geschreven te worden als 123 345,66
• Onjuist is dus 123.345,66

Het gebruik van punten is onjuist, omdat dit verwarring kan geven met de Engelse decimale punt.

Lees verder

• Fahrenheit, Celsius en Kelvin
• Meten, maar waarmee dan?
• Met meters meten is weten
• Prefixen, zoals vastgelegd in het SI-stelsel