Tekens in de Semiotiek: Icoon, Index en Symbool

Semiotiek of semiologie wordt ook wel de tekenleer genoemd. Bij semiotiek gaat het om het wezenlijke karakter, het ontstaan en het gebruik van tekens die wij als mensen gebruiken. Het vakgebied heeft zowel raakvlakken met de geesteswetenschappen en de taalfilosofie. In de semiotiek worden drie soorten tekens onderscheiden, namelijk: iconen, indexen en symbolen.

Icoon

Een icoon functioneert op basis van een gelijkenisrelatie. Het geeft altijd een representatief beeld van het object dat wordt uitgebeeld. Je zou kunnen zeggen dat het een beeld genomen is uit de werkelijkheid. Al gaat het niet alleen om foto's, maar bijvoorbeeld ook om plattegronden. Een plattegrond geeft immers een representatief beeld van het object: alle wegen.
Voorbeelden van iconen zijn:

• Foto's
• Plattegronden

In sommige gevallen zou je iets dat voorkomt in een taal ook een icoon kunnen noemen, bijvoorbeeld werkwoorden die verwijzen naar het geluid ergens van. Denk aan hoesten, grommen, blaffen, snuiven. Je zou dus kunnen zeggen dat het bij een icoon niet alleen om beelden maar ook om taal(tekens) gaat.

Index

Een index is een teken met een directe verbinding met het object waar het bij hoort. Het object dat overgebracht moet worden met het icoon moet je afleiden uit wat je ziet. Bij een index zie je dus niet letterlijk om welk object het gaat. Uit wat je ziet moet je afleiden/infereren om welk object het gaat. Een paar voorbeelden ter verduidelijking:

• Rook is een index van een vuur.
• Een hoest is een index van verkouden zijn.
• Wanneer je bijvoorbeeld met iemand afspreekt en vertelt dat hij/zij je kan herkennen aan je blonde haar en rode pet, zijn blond haar en rode pet indexen van jouzelf.
• Alle symptomen die horen bij een bepaalde ziekte zijn voorbeelden van indexen

Symbool

Een symbool is een teken dat niet samenhangt met de werkelijkheid. De betekenis van een symbool kun je alleen weten wanneer je dit hebt geleerd/hier de kennis van hebt. Van symbolen zijn hele bekende voorbeelden. Denk aan de volgende:

• Het ichtus-symbool (waarmee christenen vroeger aan elkaar konden laten weten dat ze christen waren).
• Het Yin en Yang symbool
• Het Kruis (in het christendom)
  Het Ichthus-symbool.
• Vlaggen (deze staan natuurlijk symbool voor het land)
• Cijfers (alle cijfers die bestaan zijn symbolen: er is namelijk geen logische reden waarom '2' bijvoorbeeld naar een paar zou verwijzen)
• De meeste woorden (de meeste woorden hebben geen gelijkenisrelatie met waar ze naar verwijzen)

Duidelijk is dat de bovenstaande symbolen niet zo uit de werkelijkheid zijn overgenomen. Er zijn als het ware afspraken gemaakt over de betekenis van een symbool. De enige manier waarop een symbool kan worden geïnterpreteerd is doordat iemand kennis heeft verkregen of heeft geleerd wat de betekenis is van het symbool.