"Jullie is jodenvolk" en ander verborgen racisme in de taal

Racisme en discriminatie in de taal, is niet altijd direct herkenbaar. “Jullie is Jodenvolk” is voor menigeen net zo’n onschuldig gezegde als “Hij kan praten als Brugman” of "Joost mag het weten". Maar van oorsprong is de uitdrukking wel degelijk antisemitisch en uiterst denigrerend, en kan dus kwetsend zijn. En ook de aanduiding "neger" wordt tegenwoordig als discriminerend ervaren, reden waarom in Amerika de aanduiding "negro" officieel in de ban is gedaan.

Racisme in onze taal

Racisme in taal kan hard en kwetsend aankomen. Zeker voor degene die tot het volk of de bevolkingsgroep behoort, waar de uitdrukking van origine tegen is gericht. Menigeen heeft echter vaak geen flauwe notie dat zijn/haar opmerking zo’n kwetsende uitwerking op anderen kan hebben. Dat komt omdat het oorspronkelijke racistisch minachtende gehalte van het gezegde of spreekwoord niet altijd wordt beseft.

Jullie is jodenvolk

Een typisch voorbeeld daarvan is de uitdrukking “Jullie is jodenvolk”. Deze venijnige reactie wordt soms nog steeds gebruikt als iemand iets voor de voeten is geworpen in de geest van: “Daar hadden jullie voor moeten zorgen” of: "waarom laten jullie dat uit de hand lopen". Maar degenen die de uitdrukking nu gebruiken weten vaak niet dat deze reactie vóór de Tweede Wereldoorlog, en ook nog daarna, door niet-Joodse Nederlanders werd gebruikt om aan te geven dat zij (als nette mensen) niet met “jullie” doch uitsluitend met “U” wensten te worden aangesproken. En dat je uitsluitend de (minderwaardige) joden met “jullie” mocht aanspreken. Een variatie hierop is: “Jij (hij) is een jood”. Uiteraard bezigden fatsoenlijke mensen ook toen dergelijke kwetsende en denigrerende uitdrukkingen niet. Vandaag de dag is het voor iemand met joods bloed nog steeds irritant, deze van oorsprong laatdunkende reactie op te vangen, ook al is die niet meer antisemitisch bedoeld.

Dat kwetsende gehalte geldt ook voor de woorden:

• Jodenfooi (te kleine fooi) en jodenstreek of jodentruc (een sluwe actie die nette mensen niet doen). Maar hier kun je eerder van openlijk dan van verborgen racisme spreken.
• Niet racistisch, maar ook niet echt vriendelijk zijn: jodenlijm (spuug) omdat "ze" alles aan elkaar kletsen, voddejood (de handelaar in tweedehands kleding en andere afgedankte lappen) en de uitdrukking: "het lijkt wel een jodenkerk" (een kerk waarin de dienst rumoerig en chaotisch is als in een synagoge).
• En jongetjes die midden vorige eeuw een bril droegen werden destijds nog wel eens uitgescholden voor brillejood. Een opmerking die niet echt antisemitisch was bedoeld, maar ook niet vriendelijk overkwam als je met een goedkoop lelijk ziekenfondsbrilletje moest rond lopen.

Zo zijn er meer uitdrukkingen en woorden, die niet meer kunnen, omdat ze voor velen (nog steeds) kwetsend zijn. Want het is natuurlijk niet te tolereren als we iemand van Indonesische afkomst pijn doen, omdat we het in zijn/haar nabijheid over een "blauwe”, "plopper" of "pinda" hebben. (Laatdunkende benamingen voortkomende uit ons koloniale verleden).

Neger en Jood

Het is opmerkelijk dat oorspronkelijk correcte woorden in de loop der tijd een negatieve lading krijgen, waardoor we het beestje op gegeven moment niet meer bij de naam kunnen/durven noemen. "Ben jij een jood (jodin)?" is een vraag die we eigenlijk aan niemand rechtstreeks durven te stellen, waarschijnlijk omdat het woord jood vaak vooraf werd gegaan door het negatieve “vuile, smerige, of gierige”. Het woord “jood” of krijgt dan zowel bij de spreker als luisteraar een harde confronterende bijwerking. En dat omzeilen we door aan de persoon met een joods uiterlijk te vragen of hij joods is. Of nog voorzichtiger: joods bloed heeft, van joodse komaf is, van joodse huize is, of behoort tot "Het oude volk".

Kort na de Tweede Wereldoorlog werd op de lagere school aan de kinderen verteld dat je het woord "nikker" niet mocht gebruiken, aangezien nikker een scheldwoord was voor negers. Je moest mensen van Afrikaanse origine aanduiden met neger, want dat vonden ze wel ok.

Inmiddels hebben we het natuurlijk over "die donkere" jongen of meisje. Want het komt nu wel kwetsend over om het over “die neger” te hebben, omdat o.a. veel Surinaamse mensen die benaming als denigrerend ervaren. Het woord neger of negerin zou van negeren afkomen, hoewel de meningen daarover verschillen. Maar ook "neger" werd vaak vooraf gegaan door minder vriendelijke aanduidingen, waardoor het ook een negatief karakter heeft gekregen. In februari 2013 heeft het Amerikaanse U.S. Census Bureau (de tegenhanger van ons CBS) het woord "negro" in de ban gedaan. De statistici gingen over op moderner termen zoals African-American en black-American. Want ook veel mensen uit de zwarte gemeenschap in de US vinden de benaming "negro" laatdunkend. Wij hebben de negerzoenen ook terecht een andere naam gegeven. Dat geldt niet voor jodenkoeken want met die naam is, evenmin als met "boerenjongens", niets mis mee,

Racistisch en discriminerend taalgebruik

Ook als geen donker meisje het kan horen of in de verste verte geen Turkse Jongen te bekennen valt, is het respectloos in onze multiculturele samenleving denigrerende opmerkingen of kwetsende grappen over andere volken, geloven, beroepsgroepen e.d. te maken. Daarbij komt dat je blanke gesprekspartner heden ten dage niet altijd een volbloed Ariër (Germaan) hoeft te zijn. Het kwetsend effect is dus vaak breder dan je denkt en raakt ook de blanke autochtone relatiekring.

Maar toegegeven, soms is het kwaad snel geschied, want ook iemand die nooit discrimineert kan per ongeluk:

• Een denigrerende Belgenmop maken, in de nabijheid van een Vlaming.
• En het woord neger wordt soms nog als onschuldig ervaren.
• Over boeren (weliswaar geen ras, doch een bevolkingsgroep) werd midden vorige eeuw ook vaak laatdunkend gesproken door stedelingen. Ook heden ten dage wordt iemand nog wel eens aangeduid met "lompe boer", alsof die eigenschap uitsluitend bij agrariërs zou voorkomen. Van de uitdrukkingen "boerenverstand" en "boeren slimheid" hangt het van het moment en de intentie af of ze laatdunkend of juist prijzend zijn bedoeld.
• O ja, "flikker op" of "geflikker", is bijna nooit anti-homo bedoeld, maar vriendelijk komt het niet over.

Overgevoelig

"Hij die zonder zonde is werpe de eerste steen", want wie heeft er zelf nog nooit een grap gemaakt over een andersdenkende, andere nationaliteit, huidtint, roodharig klasgenootje, ras enz. Denk aan stereotiepe grapjes over de uitspraak in het Chinese "lestaulant".