Eufemismen: slinkse verhullende woorden en beschrijvingen

We gebruiken constant woorden die slinks verbloemen waar het eigenlijk om gaat. "Onze rente is gewijzigd", betekent: verhoogd bij een hypotheekbank maar verlaagd bij een spaarrekening. Een "aangepast" tarief betekent dat je meer moet betalen. Als politici en directies spreken over een "grote uitdaging" bedoelen ze een " zeer groot probleem" dat niet zonder kleerscheuren wordt opgelost.

Verdoezelend taalgebruik

Een eufemisme is een verzachtend, versluierend woord of uitdrukking, dat wordt gebruikt om de scherpte van de onderliggende boodschap of uitdrukking te omfloersen en te maskeren. Eufemismen worden vooral ingezet bij onderwerpen die we eigenlijk liever niet ter sprake brengen, omdat ze te schokkend zijn of zich in de taboesfeer bevinden, zoals bijvoorbeeld dood, seks en geweld. Vroeger had men het over "De ziekte" als men kanker bedoelde, uit bijgeloof en om niet kwetsend te lijken. Met uitdrukkingen als "Het gaat niet zo goed met hem" of " is uitbehandeld" geven we het ergste aan. Maar "het ergste" is natuurlijk ook een nogal laffe omschrijving.

Maar ook in minder ernstige zaken wordt veelvuldig met eufemismen omgesprongen. Op het moment dat we iets aan een ander willen verkopen (product, zienswijze, boodschap, idee, standpunt) zijn we zelf ook constant bezig de minder mooie dingen in fraaiere woorden te verhullen, in de hoop dat de ander dan eerder bereid is ons gedrag te accepteren, of onze verzoeken in te willigen:

• Zou je wat voor me willen doen: zou je veel voor me willen doen.
• Ik kom 5 minuten later: ik kom een uur later.
• Onze prijzen zijn aangepast: we hebben onze prijzen verhoogd.
• De spaarrente is gewijzigd: de spaarrente is verlaagd
• Onze adviseur: onze verkoper
• De heer Jansen heeft in goed overleg zijn dienstverband beëindigd: de heer Jansen is ontslagen.

Eufemismen herkennen en versluieren

Enerzijds zijn we dus gebruiker van eufemismen, maar anderzijds zijn we ontvanger van eufemismen. De afzender van het eufemisme wil liefst niet dat we beseffen dat hij/zij een eufemisme gebruikt. Maar de ontvanger wil daarentegen een eufemisme juist wel herkennen, traceren en boven water hebben, omdat dit voorkomt dat hij ongewild ergens in trapt. De kunst is dus:

• Als verzender: ze dusdanig gebruiken dat een ander het niet door heeft dat hij met mooie woorden door jou het riet wordt ingestuurd.
• Als ontvanger: wel onmiddellijk snappen dat een ander jou iets mooier wil voorspiegelen dan het in werkelijkheid is.

Eufemismen verliezen na enige tijd hun kracht

Ooit was de uitdrukking “uit de weg ruimen” een verhullende omschrijving voor een moord. Maar de uitdrukking is uiteindelijk zo vaak gebruikt dat het nu een 100% synoniem voor vermoorden is geworden, evenals “om zeep helpen”. Dat geldt natuurlijk ook voor vele seksueel getinte uitdrukkingen die ooit als eufemisme zijn gestart, maar waarvan het nu voor iedereen ogenblikkelijk duidelijk is wat ermee wordt bedoeld. Soms is het onmogelijk het beestje bij de naam te noemen en gebruiken we een eufemisme dat verder niet de bedoeling heeft om onduidelijkheid te scheppen. Maar ook recenter eufemismen, laten aan duidelijkheid tegenwoordig niets meer te wensen over zoals:

• Reorganiseren = mensen ontslaan.
• Etnische zuivering = andere volken verjagen of doden.
• Verbeterpunten = nadelen.
• Huishoudelijk medewerkster = werkster.
• Halve waarheid = leugen.
• Senioren = ouden van dagen.

Eufemismen slijten snel

Vaak ontwikkelen zich ogenblikkelijk nieuwe vervangende eufemismen indien de oude aan kracht verliezen. Het oorspronkelijk eufemisme voor werkster, te weten huishoudelijk medewerkster, wordt dan vervolgens interieurverzorgster. En we kunnen er op wachten dat het Interieurverzorgster binnenkort wijzigt in: interieur adviseuse.

Voorbeelden van eufemismen

• Cliënt = patiënt van thuiszorgvereniging.
• Gast = hulpbehoevende bij een instelling.
• Het zou niet misstaan = het kan veel beter
• Geen natuurtalent = een prutser
• Werkgevers en werknemers = kapitalisten en arbeiders.
• Medewerker = arbeider.
• Vergeten te betalen = gestolen.
• Onhandig geopereerd = stommiteit uitgehaald.
• De beurskoersen zijn beweeglijk = de beurskoersen dalen
• Het gaat niet goed = het gaat beroerd.
• Afslanken = bezuinigen.
• Leven = overleven.
• Geluk = niet ongelukkig.
• Matige prestatie = slechte prestatie.
• Elders een nieuwe uitdaging aangaan = er hier niks meer aan vinden.
• Een markante kop = een lelijk hoofd
• Een behoorlijke uitdaging = een groot probleem
• competitiedrang = ijdelheid

Eufemismen om niet onnodig te kwetsen

Overigens worden eufemismen niet uitsluitend gebruikt om de ander een loer te draaien. Vaak gebruiken we ze ook om de ander niet onnodig te kwetsen: ”Het is voor jezelf ook beter dat je een andere baan kiest” komt sympathieker over dan: "Je bent totaal ongeschikt voor onze onderneming". En met de eerste uitleg jokken we evengoed niet.