Communiceren met een dove of slechthorende

Een callcenter aan de lijn: of de heer Zusenzo thuis is. "Die is op zijn werk." Oké, dan bel ik een ander keertje terug. "Belt u dan wel via de teksttelefoon?, hij is doof." Oh, prima dat u dat zegt, dan maak ik daar een aantekening van. Niets meer op gehoord. Doof zijn heeft zijn voordelen. Uiteraard zijn er ook nadelen. Vooral op communicatief gebied. Deze man had zijn reactie snel klaar. Meestal zijn mensen met stomheid geslagen en weten ze niet wat ze met deze onverwachte situatie aanmoeten.

Slechthorend

De horende wereld is doof voor mensen die slechthorend of doof zijn. Mensen met een auditieve handicap, zoals het klinisch heet, schreeuwen niet van de daken dat ze slecht of helemaal niets horen. Je ziet wel eens oudere mensen met een grote button opgespeld met: slechthorend. Mijn reactie is dan gelijk: ha fijn!, nu weet ik tenminste dat ik die mensen even moet aanstoten als ik hun aandacht wil, hen moet aankijken en duidelijk en langzaam moet praten zodat ze me kunnen volgen. Ik begrijp echter heel goed dat de meeste mensen niet graag met zo’n stempel rondlopen.

Doof

De eerste keer dat ik persoonlijk een dove ontmoette was op Schiphol. We zouden aan dezelfde reis deelnemen en waren als laatste aangekomen. Aanvankelijk viel me slechts zijn zware stem op en vond ik dat hij nogal luidruchtig afscheid nam van zijn vrouw en dochter. Toen tot me doordrong wat er werkelijk aan de hand was begon ik automatisch harder te praten. Tot hij mij een briefje toestopte met daarop enige uitleg waaronder de opmerking dat het geen zin had om te schreeuwen aangezien hij stokdoof was. Hem aankijken als ik tegen hem sprak, duidelijk articuleren en langzaam praten was voldoende.

Face to face

Ja, ik geneerde me wel toen ik op mijn nummer gezet werd. Tenminste, zo voelde dat. Daarna intrigeerde het me hoe hij communiceerde met mensen en zij met hem. Als het niet vlotte pakte hij een papiertje en liet de struikelblokken opschrijven. Maar, na enige oefening, en als je meteen aan het begin had duidelijk gemaakt wat het onderwerp was, verliep het gesprek verrassend goed. Belangrijk is ook dat de dove goed zicht heeft; in donkere ruimtes of bij tegenlicht is liplezen bijna onmogelijk. Ook moet een gesprek bijna altijd face to face plaatsvinden. In enkele gevallen kan een dove zijdelings liplezen terwijl de spreker het tegen iemand anders heeft, maar dat is behoorlijk moeilijk. Je begrijpt dus dat groepsgesprekken voor doven en slechthorenden geen feestje zijn.

Buitengesloten

En dan raak je aan iets wat niemand fijn vindt: buitengesloten worden. Horenden vinden het zo normaal dat ze met tien mensen tegelijk praten, door elkaar heen roepen en abrupt van onderwerp veranderen als het zo uitkomt, dat ze de dove in hun midden al snel vergeten. Die is op zijn beurt het spoor al ras bijster. Als niemand in het reisgezelschap met hem of haar rekening houdt, blijft er weinig anders over dan zich terug te trekken in zichzelf of in zijn kamer/tent. Wie niet aan de bel trekt heeft geen recht van spreken, maar trek je teveel aan de bel dan word je al snel lastig gevonden en daarmee ben je evenmin geholpen.

Communiceren

Je gaat even wat thee halen in de koffiekamer. Twee collega’s staan te praten bij de automaat. Zonder hen aan te kijken tap je wat kokend heet water voor jezelf. Als je wegloopt heb je plotseling het idee dat een van hen iets tegen je zei. Pijnlijk. Had je moeten reageren? Wat kon je zeggen?
Doven weten niet waarover gepraat wordt als ze er niet bij betrokken worden. Ze durven een gesprek vaak niet te onderbreken met iets onbenulligs; toch gek als er over iets persoonlijks gepraat wordt en jij begint over het weer! Horenden denken: ach we hebben het over koetjes en kalfjes, niet de moeite waard om de ander mee lastig te vallen. En de dove leert het feit dat hij zich buitengesloten voelt accepteren en gaat zijn eigen gang, anders heeft hij geen leven.

Omschakeling

Ook mensen die weten dat iemand doof is houden daar toch niet automatisch rekening mee. Langzaam spreken valt nu eenmaal niet mee. Je houdt graag je normale (snelle) tempo aan, je hebt haast, de bent ongeduldig, in het vuur van het gesprek vergeet je de ander en je vindt duidelijk articuleren overdreven en gênant. Het is beslist een hele omschakeling. Als je met de ander alleen bent valt het nog mee; je hoeft alleen met hem/haar rekening te houden. Maar in een gezin of een gezelschap is het alsof sommigen alleen Nederlands verstaan en andere alleen Russisch. Sociaal gezien zou je voor de Russen het Nederlands moeten vertalen en omgekeerd. Veel gemakkelijker is het vrolijk een gesprek met de Nederlanders te voeren en tussendoor wat woorden met de Russen te wisselen. Jammer dan dat ze elkaar niet verstaan.

Gebarentaal en vingeralfabet

Afhankelijk van het gevolgde onderwijs kennen doven vingeralfabet en/of gebarentaal. Er was echter een tijd dat men vond dat doven zoveel mogelijk in de horende wereld moesten integreren en zelfs niet mochten gebaren! Het leren van gebarentaal heeft dus niet altijd zin, niet alle doven beheersen die taal. Vingeralfabet is eenvoudig te leren. Het helpt enorm als de ander je niet begrijpt en je kunt enkele letters of het woord in vingeralfabet spellen. Sommige letters zijn eenvoudig, andere vergeet je steeds weer; die schrijf je dan maar in de lucht, want dat kan ook nog altijd.

Teksttelefoon

En hoe werkt nu die teksttelefoon? Je belt 0900 8410 (KPN teksttelefoonservice) en krijgt een telefonist(e) aan de lijn die je vraagt het nummer te bellen van degene die je wilt spreken. KPN belt dit nummer en toetst voor de dove/slechthorende de boodschap in die jij doorgeeft. Bij de dove gaat een lichtalarm af en de tekst verschijnt rechtstreeks op het schermpje van zijn/haar teksttelefoon. Hij/zij typt het antwoord, enzovoort. De service is 24 uur per dag beschikbaar.