Werken met de Roos van Leary

De Roos van Leary is een model dat in kaart brengt wat mensen met hun communicatie weergeven en hoe mensen op elkaar reageren. Mensen reageren vaak volgens een vast patroon. Bepaald gedrag roept een bepaalde reactie op. Door slim en bewust gebruik te maken van de Roos van Leary leer je om het gedrag van anderen te voorspellen en te beïnvloeden. Bovendien leer je je eigen houding op een eenvoudige manier herkennen en verbeteren.

Een kompas

In mijn artikel Invloed hebben met de Roos van Leary heb ik de basisprincipes van de Roos van Leary beschreven. Mensen zijn van nature geneigd om het gedrag van anderen aan te vullen. Daardoor ontstaan er vaste patronen in onze interactie met elkaar. Dat heeft voordelen, want zo hoef je niet steeds na te denken bij wat je doet. Als patronen een belemmering gaan vormen voor een effectieve samenwerking wordt het tijd om ander gedrag in te zetten. Omdat je alleen écht invloed hebt op je eigen gedrag, begin je daarmee. Aan de hand van het kompas kun je bepalen waar je zelf zit met je gedrag en waar de ander zich bevindt.

Het eerste onderscheid dat je maakt is dat tussen dominant en niet-dominant gedrag. Dominant gedrag deel je in boven de horizontale lijn, niet-dominant gedrag zit onder de lijn. Een tweede indeling is die in taakgericht gedrag en relatiegericht gedrag. Is het gedrag gericht op de taak die volbracht moet worden, dan deel je dat links van de verticale lijn in. Vormt de onderlinge relatie de kern van het gedrag? Dan hoort het aan de rechterkant.

Nu zijn er al vier “windstreken” in het kompas aangebracht. Als we deze vier nog eens splitsen, komen we uit op acht gedragsvarianten. Leary heeft deze (met de klok mee) omschreven als: concurrerend, leidend, helpend, meewerkend, volgend, teruggetrokken, opstandig en aanvallend, zoals aangegeven in de tekening.

Het model gebruiken

Als je het gedrag van iemand anders wilt beïnvloeden, of als je een vastgelopen patroon wilt doorbreken, begin je met het vaststellen van het typerende gedrag van de ander. Waar ligt dat gedrag in het kompas? Stel je zelf dan de vraag wàt er volgens jou moet veranderen. Waar zit de ander in de Roos, en waar wil je hem naartoe bewegen? Afhankelijk van het antwoord op die vraag kies je een vorm van gedrag die horizontaal of verticaal tegenover het gedrag van je partner ligt. Gedrag dat horizontaal tegenover elkaar ligt, roept elkaar op en lokt elkaar uit. Gedrag dat verticaal tegenover elkaar ligt versterkt elkaar.

Gedragsvarianten herkennen

Om zo duidelijk mogelijk vast te stellen waar de ander zit in de Roos, maar ook om te onderzoeken waar je zelf zit, kun je de volgende richtlijnen gebruiken:

LEIDEND GEDRAG:

Uitgangspunt: leiding nemen, deskundigheid tonen, indruk maken
Uitstraling: Luister naar me!
Typerend gedrag:

• Initiatieven nemen: 'Ik stel voor dat we nu beginnen.’
• Opdrachten geven: 'Zoek jij dat even voor me uit.'
• Verantwoordelijkheid nemen: 'Ik zal daarvoor zorgen.’
• Deskundigheid tonen: 'Ik zal uitleggen hoe je dat kunt aanpakken.'

HELPEND GEDRAG:

Uitgangspunt: graag voor anderen zorgen
Uitstraling: wij mogen elkaar.
Typerend gedrag:

• Steun geven, instemmen: 'Dat vind ik een goed idee'
• Aanmoedigen: 'Prima, ga zo door.'
• Voor de ander zorgen: 'Zal ik een lekker kopje koffie voor je zetten!’
• Sfeer scheppen: 'Laten we het gezellig maken.'
• Opdringen van hulp of aandacht: 'Kom maar hier, dan doe ik het voor je.’

MEEWERKEND / AANPASSEND GEDRAG:

Uitgangspunt: ondersteunen, charmant en verleidelijk (non-verbaal) gedrag
Uitstraling: Ik doe wat jij wilt.
Typerend gedrag:
Vragen stellen: 'Hoe vind je het hier?'
Actief luisteren: 'Vertel eens…’
Erkenning geven: ‘Je hebt helemaal gelijk.'
Hartelijk en sympathiek gedrag: 'Fijn dat je er bent!’
Dwepend: 'Ik vind jou echt geweldig!'

VOLGEND / AFHANKELIJK GEDRAG:

Uitgangspunt: passief luisteren naar wat anderen te vertellen hebben
Uitstraling: Help!
Typerend gedrag:

• Laten merken dat je het met de onder eens bent: 'Ja, dat lijkt me leuk.’
• De verantwoordelijkheid of actie overlaten aan de ander: 'Wil jij het doen?' Bewondering uiten: 'Wat goed van jou!'
• Mening vragen: 'Wat vind jij ervan?'
• Afhankelijk of hulpeloos gedrag: 'Ik kan het niet zonder jou.'

TERUGGETROKKEN / WANTROUWIG GEDRAG:

Uitgangspunt: geen verantwoordelijkheid nemen.
Uitstraling: Laat me met rust!
Typerend gedrag:

• Gehoorzaam zijn: 'Ik zal het doen zoals jij wilt.’
• Bescheiden: 'Laat mij maar even, ik hoef niet zo nodig.’
• Roddelen: 'Heb je al gehoord dat ...'
• Doen of er niets aan de hand is: 'Ik weet van niets.’

OPSTANDIG GEDRAG:

Uitgangspunt: impliciet kritiek geven.
Uitstraling: Je mag me niet.
Typerend gedrag:

• Verdedigen: 'Ik ben het er niet mee eens., ik zie dat anders.”
• Tegenspreken: 'Nee hoor, dat is niet waar, zo is het niet.'
• Klagen, zeuren: 'Wat is het hier benauwd!'
• Weerstand bieden: 'Als we dat doen, gaat het helemaal mis.'
• Cynisme: 'Denk je nou echt dat je op deze manier verder komt?'

AANVALLEND / AGRESSIEF GEDRAG:

Uitgangspunt: schelden, dreigen, agressief of zelfs gevaarlijk gedrag.
Uitstraling:Wees bang voor mij!
Typerend gedrag:

• Streng toespreken: 'Ik eis dat je je excuses aanbiedt.'
• Corrigerend optreden: 'Ben je nu helemaal gek geworden!'
• Kritiek geven: 'Ik vind dat heel vervelend!'
• Beschuldigen: 'Dat komt allemaal door jou!'

CONCURREREND GEDRAG:

Uitgangspunt: alle ruimte innemen, geen rekening houden met anderen.
Uitstraling: Zie mij eens goed zijn!
Typerend gedrag:

• Opdrachten geven: 'Doe dat maar op die manier’
• Persoonlijk belang of beslissing uitspreken: 'Zo wil ik het’
• Regels/normen stellen: 'Zo doen we dat hier niet.'
• Gehoorzaamheid eisen: ‘Ga eens aan de kant!’
• Oordelen: 'Dat slaat nergens op.’

Aan de slag!

Nu kun je vrij eenvoudig bepalen welk gedrag je zelf moet inzetten om het gedrag van de ander te versterken of te neutraliseren. Vormen van gedrag die horizontaal recht tegenover elkaar liggen werken elkaar in de hand en voeden elkaar. Ze vormen een min of meer vast patroon:

• aanvallend gedrag roept opstandig gedrag op en omgekeerd: de agressiespiraal
• concurrerend gedrag roept teruggetrokken gedrag op en omgekeerd: het meester/slaafmodel
• leidend gedrag roept volgend gedrag op en omgekeerd: het machtsspel
• helpend gedrag roept meewerkend gedrag op en omgekeerd: de liefdesdans

Bepaal welk gedragsschema van toepassing is op het patroon dat je wilt doorbreken. In welke sector van de Roos zit je zelf, en waar zit de ander? Als je het patroon wilt doorbreken moet je zelf ander gedrag kiezen. Je bereikt het beste effect door gedrag te kiezen dat in de Roos van Leary "naast" het gedrag van de ander ligt.

Voorbeelden

• Je zit met één van je collega's vast in een agressiespriaal. Je collega gedraagt zich meestal aanvallend, en als reactie gedraag jij je opstandig. Wil je dit patroon doorbreken? Ga dan bewust op jullie interactie letten. De eerstvolgende keer dat het patroon de kop op steekt kies je in plaats van opstandig gedrag voor helpend gedrag.Dus brandt je collega los: "Ben je nou helemaal gek, moet je kijken wat een bende je er van maakt!!" dan zeg je niet net als anders: "Zeg, dat heb ik niet gedaan, hou je eens rustig!" maar: "Weet je wat, ik haal een lekker bakje koffie en daarna lossen we het samen op. "
• Heb je het gevoel dat je met je echtgenoot in een machtsspel bent beland? Eén van jullie gedraagt zich dan overwegend leidend, de ander volgend. Als je hier van af wilt komen bepaal je eerst je eigen rol. Ben jij de leider? Let dan goed op de situaties waarin het patroon zich voordoet. De volgende keer dat je in die situatie komt stel je je niet leidend op, maar teruggetrokken. Omdat je nu geen leiding geeft kan je partner ook niet volgen. Hij of zij zal nu zelf de leiding nemen, of samenwerking zoeken.

Maar let op: niet alleen de ander zit vast in patronen en automatismen, jij zelf waarschijnlijk ook. Ook jouw reactiepatroon is inmiddels ingesleten, het overkomt je meer dan dat je er bewust voor kiest. Je kunt zelfs het gevoel hebben dat je niet anders kunt. Veranderen gaat nooit van de ene op de andere dag. Je moet je goed bewust worden van het patroon dat je wilt doorbreken, op welke momenten zich dat voordoet en wat je eigen rol daar in is. Vervolgens moet je signaleren wanneer het patroon zich weer voordoet, en op dat moment het nieuwe gedrag inzetten. Aan de slag gaan met de Roos van Leary vraagt dus een goede voorbereiding, flink wat oefening, concentratie en een behoorlijke dosis doorzettingsvermogen. Als je je doel wilt bereiken is het belangrijk dat je je nieuwe gedrag bewust inzet en langere tijd volhoudt.